Δημήτρης Λιαντίνης - Μία Ιστορία που έγινε Μύθος

Ο Δημήτρης Λιαντίνης γεννήθηκε στην Πολοβίτσα της Λακεδαίμονος στις 23 Ιουλίου 1942. Σπούδασε κλασσικές γνώσεις, Ίωνες φυσικούς και ανθρωπολογία. Νέος περπάτησε για μια στιγμή, στην Ανω Ενγκαντίν και στο κάστρο του Εζέ. Στα πάρεργά του ασχολήθηκε με τους κήπους και με τον ουρανό, με τάξη και με λιτότητα, και στο μέτρο του ανθρώπου.
Το ερώτημα που του τέθηκε στο δρόμο, κάτι σαν το αίνιγμα της Σφίγγας στις Θήβες, εστάθηκε το ακόλουθο:
- Καθώς κοιτάς το μηδέν στα μάτια δύνεσαι να μην αποκαρτερήσεις;
Αποκρίθηκε: - Ναι.
Το παραπάνω λιτό βιογραφικό είναι αυτό που επέλεξε ο ίδιος να αφήσει, και υπάρχει στο οπισθόφυλλο της Γκέμμας.
ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ

Ο Δημήτρης Λιαντίνης (23 Ιουλίου 1942 - 1998) υπήρξε αναπληρωτής καθηγητής της Φιλοσοφίας της αγωγής και της Διδακτικής των Ελληνικών μαθημάτων στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και συγγραφέας εννέα βιβλίων με φιλοσοφικό και παιδαγωγικό περιεχόμενο.
Το επώνυμό του ήταν Νικολακάκος, το οποίο άλλαξε σε Λιαντίνης για να τιμήσει την ιδιαίτερη πατρίδα του, το χωριό Λιαντίνα της Λακωνίας.
Τελείωσε το εξατάξιο γυμνάσιο της Σπάρτης. Το 1966 αποφοίτησε από τη Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών, Τμήμα Φιλολογίας. Από το 1968 μέχρι το 1970 υπηρέτησε ως φιλόλογος στη Μέση Εκπαίδευση στους Μολάους Λακωνίας. Τον Οκτώβριο του 1970 μετέβη στο Μόναχο, όπου παρέμεινε μέχρι το 1972 και σπούδασε τη γερμανική γλώσσα, διδάσκοντας συγχρόνως ως φιλόλογος στο ιδιωτικό ελληνικό σχολείο της Otto Gesellschaft του Μονάχου.
Από το 1973 μέχρι το 1975 υπηρέτησε εκ νέου στη Μέση Εκπαίδευση στις Θεσπιές Βοιωτίας. Το 1975 διορίστηκε βοηθός στο Εργαστήριο Παιδαγωγικής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Το 1978 έγινε Διδάκτωρ με βαθμό «άριστα» και θέμα της διδακτορικής διατριβής: «Η παρουσία του ελληνικού πνεύματος στις ελεγείες του Duino του Ράινερ Μαρία Ρίλκε».
Υπήρξε από το 1975 μέχρι το 1998 βοηθός, επιμελητής, λέκτορας, επίκουρος καθηγητής και αναπληρωτής καθηγητής της Φιλοσοφίας της Aγωγής και της Διδακτικής των Ελληνικών μαθημάτων στον Τομέα Παιδαγωγικής του Τμήματος Φιλοσοφίας, Παιδαγωγικής και Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών. Το 1978-79 με εκπαιδευτική άδεια παρακολούθησε στο Πανεπιστήμιο της Χαϊδελβέργης φιλοσοφία και συγχρόνως δίδασκε σε ελληνικό σχολείο στο Ludwigshafen. Εκτός του Πανεπιστημίου δίδαξε στο Μαράσλειο Διδασκαλείο και σε διάφορα ΠΕΚ. Το 1973 παντρεύτηκε την καθηγήτρια θεολογίας Νικολίτσα Γεωργοπούλου. Από το γάμο τους απέκτησαν μια κόρη.
Την 1η Ιουνίου 1998 ο Λιαντίνης εξαφανίστηκε αφήνοντας γράμμα προς την κόρη του, στο οποίο δήλωνε πως είχε αποφασίσει «να αφανισθεί αυτοθέλητα», όπως χαρακτηριστικά έγραφε. Η υπόθεση της εξαφάνισής του απασχόλησε την κοινή γνώμη, λόγω ιδιαίτερης προβολής από τα ΜΜΕ. Τον Ιούλιο του 2005 ο συγγενής του Παναγιώτης Νικολάκακος οδήγησε την κόρη του Λιαντίνη σε μία σπηλιά του Ταϋγέτου, όπου μέσα κείτονταν ο ίδιος. Όπως έγραψε στο τελευταίο γράμμα στην κόρη του, είχε προετοιμάσει αυτή τη στιγμή βήμα-βήμα μια ολόκληρη ζωή.
Μετά την ανεύρεση του σκελετού, έγιναν ιατροδικαστικές εξετάσεις που κατέληξαν με απόλυτη βεβαιότητα ότι ο νεκρός ήταν ο Λιαντίνης. Όμως άφησαν αναπάντητο το πώς πέθανε, δεδομένου ότι δεν ανευρέθη στις τοξικολογικές εξετάσεις κάποια ουσία που να επιφέρει τον θάνατο. Άγνωστη είναι και η ακριβής ημερομηνία του θανάτου, η οποία ωστόσο δύναται να προσδιοριστεί μεταξύ 1ης και 5ης Ιουνίου 1998. Παρότι η επιθυμία του ίδιου ήταν τα οστά του να μείνουν στον Ταύγετο, τελικά ενταφιάστηκαν στις 20 Αυγούστου 2005 στο νεκροταφείο των Κεχρεών Κορινθίας.

Η σπηλιά στην οποία ο Δ.Λιαντίνης πέρασε τις τελευταίες στιγμές της ζωής του.

Έγραψε εννέα βιβλία φιλοσοφικού και παιδαγωγικού στοχασμού. Τα βιβλία του είναι τα εξής:
* Έξυπνον Ενύπνιον (1977): Ερμηνεύει φιλοσοφικά και σε σχέση με την αρχαία Ελλάδα τις ελεγείες του Ντούινο του Ρίλκε. Το βιβλίο με μικρές διαφοροποιήσεις αποτελεί απόδοση στη δημοτική της διδακτορικής του διατριβής (που ήταν σε καθαρεύουσα) με τον τίτλο "Η παρουσία του ελληνικού πνεύματος στς ελεγείες του Duino του R. M. Rilke".
* Χάσμα σεισμού (1977): Ερμηνεύει φιλοσοφικά το έργο του Σολωμού. Βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών το 1978.
* Ίδε ο άνθρωπος (1979) του Νίτσε: Απόδοση στην ελληνική με προλόγισμα (ο Λιαντίνης αναφερόμενος στη μεταφραστική του εργασία χρησιμοποιεί το ρήμα ελλήνισε).
* Ο Νηφομανής (1982): Αναλύεται η ποίηση του Γιώργου Σεφέρη με φιλοσοφικές συντεταγμένες.
* Homo educandus (1984): Εγχειρίδιο φιλοσοφίας της αγωγής.
* Πολυχρόνιο (1987): Εξετάζει τη φιλοσοφία της στοάς και την επίδρασή της στην πολιτική της Ρώμης.
* Διδακτική (1989): Παιδαγωγικό εγχειρίδιο αρχών και μεθόδων της διδακτικής, προορισμένο για τους φοιτητές.
* Τα Ελληνικά (1992): Αναφέρεται στη διδακτική των αρχαίων και νέων ελληνικών, κυρίως της λογοτεχνίας (με κριτήρια για την αποτίμηση του ποιητικού έργου), και προορίζεται για εκπαιδευτικούς. Περιέχει ενδεικτικό κατάλογο κειμένων τα οποία πρέπει να κατέχει ο εκπαιδευτικός για προσωπική του κατάρτιση.
* Γκέμμα (1997): Περιέχει 16 αυτόνομα κεφάλαια με κυρίαρχα ζητήματα το περί Θεού ερώτημα, τη συνείδηση του "ελληνοέλληνα" και το πρόβλημα του θανάτου στη σύζευξή του με τον έρωτα.
Έργα που εκδόθηκαν μετά θάνατον από τους κληρονόμους του:
* Οι ώρες των άστρων (2006): Περιέχει ποιήματα της νιότης του.
ΤΟ ΓΡΑΜΜΑ
Tο γράμμα αυτό αποτελεί τη πνευματική διαθήκη του πατέρα Λιαντίνη προς τη κόρη του. Αλλά και ο αποχαιρετισμός του σε αυτή. Δεν είναι τυχαίο ότι ο Λιαντίνης απέφυγε να συναντήσει τη κόρη του για να της μιλήσει για την απόφαση του και να την αποχαιρετήσει. Γνώριζε ότι θα ήταν μια πολύ δύσκολη στιγμή για εκείνον και κυρίως για το παιδί του. Της είχε μεγάλη αδυναμία. Γνώριζε, επίσης, ότι το γράμμα θα έβλεπε κάποτε το φως της δημοσιότητας. Ήξερε βλέπετε όσο κανένας άλλος τη γυναίκα του και τις αδυναμίες της. Έτσι λοιπόν μας άφησε ένα έξοχο κείμενο, άκρως διαφωτιστικό, σημείο αναφοράς θα λέγαμε για κάθε ερευνητή του φαινομένου Λιαντίνης.

Διοτίμα μου,
Φεύγω αυτοθέλητα. Αφανίζομαι όρθιος, στιβαρός και περήφανος. Ετοίμασα τούτη την ώρα βήμα- βήμα ολόκληρη τη ζωή μου, που υπήρξε πολλά πράγματα, αλλά πάνω από όλα εστάθηκε μια προσεκτική μελέτη θανάτου. Τώρα που ανοίγω τα χέρια μου και μέσα τους συντρίβω τον κόσμο, είμαι κατάφορτος με αισθήματα επιδοκιμασίας και κατάφασης.
Πεθαίνω υγιής στο σώμα και στο μυαλό, όσο καθαρό είναι το νωπό χιόνι στα όρη και το επεξεργασμένο γαλάζιο διαμάντι.
Να ζήσεις απλά, σεμνόπρεπα, και τίμια, όπως σε δίδαξα. Να θυμάσαι ότι έρχουνται χαλεποί καιροί για τις νέες γενεές. Και είναι άδικο και μεγάλο παράξενο να χαρίζεται τέτοιο το δώρο της ζωής στους ανθρώπους, και οι πλείστοι να ζούνε μέσα στη ζάλη αυτού του αστείου παραλογισμού.
Η τελευταία μου πράξη έχει το νόημα της διαμαρτύρησης για το κακό που ετοιμάζουμε εμείς οι ενήλικοι στις αθώες νέες γενεές που έρχουνται. Ζούμε τη ζωή μας τρώγοντας τις σάρκες τους. Ένα κακό αβυσσαλέο στη φρίκη του. Η λύπη μου γι' αυτό το έγκλημα με σκοτώνει.
Να φροντίσεις να κλείσεις με τα χέρια σου τα μάτια της γιαγιάς Πολυτίμης, όταν πεθάνει. Αγάπησα πολλούς ανθρώπους. Αλλά περισσότερο τρεις. Το φίλο μου Αντώνη Δανασσή, τον αδερφοποιτό μου Δημήτρη Τρομπουκη, και τον Παναγιώταρο το συγγενή μου, γιο και πατέρα του Ηρακλή.
Κάποια στοιχεία από το αρχείο μου το κρατά ως ιδιοκτησία ο Ηλίας Αναγνώστου.
Να αγαπάς τη μανούλα ως την τελευταία της ώρα. Υπήρξε ένας υπέροχος άνθρωπος για μένα, για σένα, και για τους άλλους. Όμως γεννήθηκε με μοίρα. Γιατί της ορίστηκε το σπάνιο, να λάβει σύντροφο στη ζωή της όχι απλά έναν άντρα, αλλά τον ποταμό και τον άνεμο. Το γράμμα του αποχαιρετισμού που της έγραψα το παίρνω μαζί μου.
Σας αφήνω εσένα, τη μανούλα και το Διγενή*, το σπίτι μου δηλαδή, που του στάθηκα στύλος και στέμμα, Γκέμμα πες, σε υψηλούς βαθμούς ποιότητας και τάξης. Στην μεγαλύτερη δυνατή αρνητική εντροπία. Να σώζετε αυτή τη σωφροσύνη και αυτή την τιμή. Θα δοκιμάσω να πορευτώ τον ακριβό θάνατο του Οιδίποδα. Αν όμως δεν αντέξω να υψωθώ στην ανδρεία που αξιώνει αυτός ο τρόπος, και ευρεθεί ο νεκρός μου σε τόπο όχι ασφαλή, να φροντίσεις με τη μανούλα και το Διγενή*, να τον κάψετε σε ένα αποτεφρωτήριο της Ευρώπης
Έζησα έρημος και ισχυρός.
Λιαντίνης
Τη μέρα που θα πέσω* έδωσα εντολή
να στεφανωθούν οι μορφές
Σολωμού στη Ζάκυνθο κ' Λυκούργου
στη Σπάρτη.

* Διγενής: γαμπρός του Δ. Λιαντίνη εκείνη την εποχή.
* Οι μορφές στεφανώθηκαν στις 3/6/1998.

Ομιλία του Λιαντίνη προς τους φοιτητές του, στο Ηρώδειο (1995)

Πηγή

Ο Ταΰγετος (απόσπασμα απὸ το βιβλίο του Κώστα Ουράνη «Ἑλλάδα»)

Κανένα βουνὸ ἀπ᾿ ὅσα εἶδα στὴ ζωή μου - ἀπὸ τὸ Μὸν Μπλὰν μὲ τὰ - αἰώνια ἀπάτητα χιόνια ἴσαμε τὶς πιὸ ἄγριες ἱσπανικὲς «σιέρρες» δέ μου ἔκανε ποτὲ τὴν ἐντύπωση ποὺ αἰσθάνθηκα, ποὺ δέχθηκα, κατάστηθα θὰ ἔπρεπε νὰ πῶ, ὅταν ἀπὸ μία ψηλὴ καμπὴ τοῦ ἁμαξιτοῦ δρόμου πρὸς τὴ Σπάρτη ἀντίκρισα τὸν Ταΰγετο σ᾿ ὅλο τοῦτο ἐπιβλητικὸ ὕψος. Δὲ φανταζόμουν ποτὲ ὅτι θὰ ὑπῆρχε βουνὸ μὲ τέτοιο χαρακτῆρα, τέτοιαν ἀτομικότητα. Ἡ εἰκόνα του ἦταν ἄφθαστα μεγαλοπρεπής. Παρουσιάζεται στηριγμένος σὲ τεράστιες, συμπαγεῖς πλαγιές, παρόμοιες μὲ στηρίγματα τειχῶν, χρώματος μὸβ καὶ μολυβένιου, καὶ «οἱ κορφές του, ποὺ ἔχουν σχήματα πυραμίδων ξεκόβονται στὸ γαλανὸ οὐρανὸ κατακάθαρα καὶ σκληρά». Δὲν ὑπάρχουν, ὅπως συμβαίνει μ᾿ ἄλλα ψηλὰ βουνά, μικρότερες βουνοσειρὲς νὰ τὸν μισοκρύβουν καὶ νὰ ἐμποδίζουν ν᾿ ἀγκαλιάσει κανεὶς μὲ μιὰ ματιὰ ὁλόκληρο τὸ ὕψος του. Ἀπὸ τὴν κοιλάδα τῆς Σπάρτης, ὅπου κάνει φιδίσιους ἑλιγμοὺς ὁ Εὐρώτας, καὶ ποὺ ἁπλώνεται σὰ μιὰ θάλασσα πρασινάδας, ὁ Ταΰγετος σηκώνεται ἀνεμπόδιστος, ἴσιος, ὥριμος καὶ δυνατὸς μὲ μία περήφανη ἀνάταση - ἴσαμε τὸ ὕψος τῶν χιονοσκεπασμένων κορυφῶν του. Καθὼς ἐμφανίζεται ἔτσι, δὲ δίνει μόνο μιὰ ἐντύπωση μεγαλείου, ἀλλὰ καὶ μία βαθιὰ συγκίνηση.
Δὲν τὸν φαντάζεται κανεὶς ἄψυχο: παγερὴ αἰωνιότητα ὕλης. Καθὼς ὑψώνεται θεόρατος καὶ δυνατός, σκιάζοντας τὴ μεγάλη πεδιάδα, φαντάζει σὰ μιὰ ἔμψυχη παρουσία, σὰ νὰ εἶναι ὁ τιτανικὸς φρουρός της - καὶ δίνει πραγματικὰ τὸ μάθημα ἐκεῖνο τῆς ἐνέργειας καὶ τῆς δύναμης, ποὺ ἔνοιωσε ὁ Μωρὶς Μπαρρές, ὅταν τὸν εἶδε καὶ μὲ τὸ ὁποῖο ἐξήγησε τὸ πολεμικὸ θαῦμα τῆς ἀρχαίας Σπάρτης. Ἀληθινά, ἀφοῦ δεῖ κανεὶς τὸν Ταΰγετο, ἐννοεῖ καλύτερα, ἐννοεῖ ἐντελῶς, πὼς ὑπῆρξε ἡ φυλὴ αὐτὴ περήφανη, ἡ ἐξαίσια ἀνδρική, ἡ λιτή, ἡ αὐστηρὴ καὶ πολεμόχαρη, ποὺ ἔζησε στὴν κοιλάδα αὐτὴ τῆς Σπάρτης χωρὶς νὰ νοιώσει ποτὲ τὴν ἀνάγκη νὰ περιτειχίσει Ἀκροπόλεις γιὰ νὰ καταφεύγει σ᾿ αὐτὲς σὲ ὧρες ἐχθρικῶν ἐπιδρομῶν. Οἱ ἄνθρωποι ποὺ ἀντίκριζαν καθημερινὰ τὸν Τιτᾶνα αὐτὸν ποὺ λέγονταν Ταΰγετος, ποὺ ἀνέπνεαν τὸν ἀέρα ποὺ κατεβαίνει ἀπὸ τὶς κορυφές του, ποὺ αἰσθάνονταν ὄχι τὸ βάρος του πάνω στὴν πεδιάδα τους, ἀλλὰ τὸ ἀγέρωχο ὕψος του, δὲν ἦταν δυνατό, στὶς ἐποχὲς ἐκεῖνες τῶν πολέμων καὶ τῶν στενῶν πατρίδων, νὰ μὴ ἀναπτυχθοῦν σὲ χαλύβδινους καὶ περήφανους πολεμιστὲς καὶ νὰ μὴ θέσουν τὴ φυλή τους ἀνώτερη καὶ ἀπὸ τὸν πολιτισμὸ τῶν Ἀθηνῶν ...

Κώστας Οὐράνης (Λεωνίδιο 1890 - Ἀθήνα 1953)

Πηγή

Ο «Ταινάριος άνθρωπος» Σπήλαιο Απήδημα στην Μάνη.

ΠΡΟ-ΝΕΑΝΤΕΡΤΑΛ

Η ανακάλυψη ανθρώπινων απολιθωμάτων στη βόρεια Ισπανία στη θέση Μεγάλη Δολίνη, της οροσειράς Αταπονέρκα έδειξε ότι στην Ευρώπη είχαν ζήσει άνθρωποι, ήδη, πριν 800.000 χρόνια. Έτσι οι γνώσεις μας για τις πρώιμες ανθρώπινες μορφές του Ευρωπαϊκού χώρου στηρίζονται σε μια ομάδα ευρημάτων ηλικίας μικρότερης από 500.000 χρόνια, ανάμεσα στα οποία τα σημαντικότερα είναι τα κρανία των Πετραλώνων Χαλκιδικής, του Αραγκόν της Γαλλίας, του Στάινχαϊμ της Γερμανίας. Στην ίδια ομάδα ανήκουν και τα κρανία από τη σπηλιά Α στο Απήδημα της Μάνης.
Το κρανίο ΛΑ01/Σ2 αναγνωρίστηκε ως μορφή Προ-Νεάντερταλ χρονικά προγενέστερη και φιλογενετική προγονική του κλασικού Νεάντερταλ ο οποίος έζησε από 100.000 - 400.000 χρόνια πριν την εποχή μας στο πρώτο τμήμα της τελευταίας παγετώδους περιόδου.
Ο ΤΑΙΝΑΡΙΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ

Η Γεωλογική περίοδος του Πλειστοκαίνου περιλαμβάνει περίπου τα τελευταία δύο εκατομμύρια χρόνια, στη διάρκεια των οποίων ολοκληρώθηκε η εξέλιξη του ανθρώπου.
Την πλειστόκαινον περίοδο χαρακτηρίζουν κλιματολογικές μεταβολές του πλανήτη με κύριο χαρακτηριστικό στο βόρειο ημισφαίριο την εξάπλωση των παγετώνων στις ψυχρές περιόδους και την υποχώρηση στις θερμές που είχαν σαν συνέπεια τις κλινικές μεταβολές της θαλάσσιας στάθμης! Μια γεωλογική κατάσταση μεταβολών υφίσταται και η περιοχή της Μάνης στο Απήδημα.
Σπηλιά Α. Κρανία Ι και II

Ο εντοπισμός σε συμπαγές πλειστοκαινικό στρώμα της σπηλιάς Α ανθρώπινου απολιθωμένου κρανίου (Απήδημα Ι) το οποίο είχε ήδη, εν μέρει, διαβρωθεί από τη θάλασσα, υπήρξε το έναυσμα για τις σχετικές έρευνες στο Απήδημα (το κρανίο ήταν ορατό εξωτερικά και πολλοί Μανιάτες ψαράδες στα γκρεμό το έβλεπαν και δεν του έδιναν την ανάλογη σημασία. Όπως: Γιώργος Ανδρεΐκος, Νιάρχος Καλαποθαράκος, Αντώνης Τσατούλης, Κουλής Ξιφαράς και άλλοι πολλοί).
Στη διάρκεια των εργασιών αποκόλλησης των κρανιακών ευρημάτων, διαπιστώθηκε η παρουσία και δεύτερου - καλύτερα διατηρημένου κρανίου (Απήδημα II) που βρισκόταν στην ίδια εσοχή του τοιχώματος της σπηλιάς, δίπλα στο αρχικό.

Το Δεκέμβριο του 1985 τα ευρήματα μεταφέρθηκαν στα εργαστήρια του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου που διέθεταν τα απαραίτητα τεχνικά μέσα και ικανό τεχνικό προσωπικό για το δύσκολο έργο του καθαρισμού τους.
Ο εργαστηριακός καθαρισμός αυτού του δεύτερου κρανίου έδειξε ότι ανήκε σε μορφή παλαιότερη του σύγχρονου ανατομικά Homo Sapiens. Σύμφωνα με την ανθρωπολογική διαμόρφωση του και το διαθέσιμο χρονολογικό πλαίσιο, για την ηλικία του, υποστηρίχθηκε ότι πρέπει να ανήκει σε μορφή Προ-Νεάντερταλ, δηλαδή χρονικά προγενέστερη και φιλογενετική προγονική του Κλασικού Νεάντερταλ, ο οποίος έζησε στο χώρο της Ευρώπης πριν από 100.000-40.000 χρόνια.
ΚΡΑΝΙΟ ΛΑ01/Σ1
Από τις μετρήσεις που γίνονται το κρανίο Ι εμφανίζει σαφώς περισσότερο ρωμαλέα κατασκευή σε σχέση με το δεύτερο II ως φαίνεται από τις μετρήσεις των κρανιακών οστών και δεν έχει γίνει ακόμη δυνατή η πλήρης αποκάλυψη από τα πετρώματα που το περιβάλλουν, προσεγγίζουν όμως αυτές του Πετραλώνιου Ανθρώπου.
Η μορφολογία του δεύτερου κρανίου δεν άφηνε καμία αμφιβολία ότι πρόκειται για ανθρωπολογικό τύπο προγενεστέρου του Homo Sapiens Sapiens.
Η Ελληνική Παλαιοανθρωπολογία του γεωγραφικού μας χώρου είναι αναπόσπαστο τμήμα της Ευρωπαϊκής Παλαιανθρωπολογίας. Στην Παλιά Βουλή την πρώτη μέρα του Συμποσίου έγινε μια πολύ ωραία εισήγηση από τον κ. Α. ΜΕΤΤΟ, εκπρόσωπο της ομάδας ερευνητών «Α. ΜΕΤΤΟΣ, Θ. ΡΟΝΤΟΓΙΑΝΝΗ, Χ. ΓΕΩΡΓΙΟΥ» με θέμα «Τα χερσαία ιζήματα της Μέσα Μάνης. Μια χρονολογική προσέγγιση βασισμένη σε γεωλογικά στοιχεία».

Ο Ευρωπαϊκός χώρος παρ' όλο που ανέπτυξε την παλαιο-ανθρωπολογία ανακάλυψε πολύ οδυνηρά ότι η σημασία του στην ίδια την παλαιοανθρωπολογία δεν ήταν τόσο σημαντική και αυτό γιατί ο άνθρωπος ανέβηκε προς την Ευρώπη. Χρονολογική προσέγγιση βασισμένη σε γεωλογικά στοιχεία, χρονολογούν τα απολιθώματα της Μάνης μεταξύ 250-350 χιλ. χρόνων.
Όπως σημείωσαν οι ειδικοί επιστήμονες το κλίμα της Ευρώπης όταν είχε παγετώνες ήταν ακατάλληλο για την επιβίωση του ανθρώπου. Μόνο όταν απέκτησε τα τεχνολογικά μέσα ανέβηκε προς τα πάνω. Το πέρασμα του από Νότο προς Βορρά ήταν από την Νοτιοανατολική Ευρώπη. Άρα έχουμε ένα χώρο κλειδί για να κατανοήσουμε και να ερμηνεύσουμε τα παλαιοανθρωπολογικά ευρήματα της Μάνης. Βέβαια πριν από αυτά τα ευρήματα προηγήθηκε το κρανίο των Πετραλώνων της Χαλκιδικής. Πιστεύω όμως ότι της Μάνης είναι πιο σημαντικά και θα εξηγήσω στο τέλος το γιατί.
Τελικά μετά από τον επίπονο καθαρισμό και αποκατάσταση του κρανίου φτάσαμε στο τελικό αποτέλεσμα.
Σύμφωνα με τις νεώτερες παρατηρήσεις της ανατομίας του κρανίου και της γεωλογίας της σπηλιάς στο Απήδημα εναποτέθηκε στα ιζήματά της πριν 300.000-400.000 χρόνια πριν την χρονολογία μας.
Η μορφολογία του κρανίου έχει Νεατερνταλοειδείς χαρακτήρες και με βάση τη χρονολόγηση με όλα τα στοιχεία τα διαθέσιμα, ανήκει σε μορφή ΠΡΟΝΕΑΤΕΡΝΤΑΛ, διότι ο Νεάτερνταλ έχει τοποθετηθεί σε συγκεκριμένη περίοδο στην Ευρώπη 100.000-400.000 χρόνια πριν την εποχή μας.
Στη συνέχεια όπως αποδείχτηκε ο Νεάτερνταλ έχει βαθύτερες ρίζες στον Ευρωπαϊκό χώρο ώστε σήμερα να τον θεωρούμε το βασικότερο ανθρωπολογικό τύπο της Ευρώπης.
ΚΡΑΝΙΟ ΠΕΤΡΑΛΩΝΩΝ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ

Το Σεπτέμβρη του 1960 βρέθηκε στα Πετράλωνα της Χαλκιδικής ένα σημαντικό για την Ευρωπαϊκή Παλαιανθρωπολογία, απολιθωμένο κρανίο, το οποίο παραδόθηκε για φύλαξη και μελέτη στο Εργαστήριο Γεωλογίας και Παλαιοντολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Η ανακάλυψη έγινε από ομάδα κατοίκων της περιοχής κατά τη διάρκεια εξερεύνησης του σπηλαίου με σκοπό τον εντοπισμό υπόγειων καρστικών υδάτων για ύδρευση του χωριού. Η φωτογραφική αποτύπωση του κρανίου έγινε στα χέρια του δασκάλου Βασίλη Αβράμη μπροστά στο κτίριο του σχολείου.
Ο Γερμανός ζωολόγος H. Hemmes εξετάζοντας τις λεπτομέρειες των εξωτερικών διαστάσεων του κρανίου και της ανάπτυξης του εγκεφάλου, αποφάνθηκε πως το κρανίο των Πετραλώνων φανέρωνε παλαιότερη ηλικία από αυτή του Κλασσικού Νεάντερταλ.
Έτσι σύμφωνα με τη μορφολογική ανάλυση των ανθρωπολογικών χαρακτήρων του κρανίου και τις διαθέσιμες απόλυτες ραδιοχρονολογήσεις υλικών της σπηλιάς, ο άνθρωπος των Πετραλώνων πρέπει να έζησε πριν 200.000-300.000 χρόνια (άλλοι αναφέρουν ότι είναι 800.000 χρόνια Σ. Συντ.).

Από το βιβλίο «Ο Ταινάριος Άνθρωπος» του Θεόδωρου Κ. Πίτσιου, έκδοση «Ελληνικά Γράμματα».
Δρ. Θεόδωρος Κ. Πίτσιος

Πηγή

Η Αλεπότρυπα και η σχέση της με τον Κάτω Κόσμο

Στα 3200 π.Χ. ένας τρομακτικός σεισμός διέκοψε τη ζωή στο σπήλαιο. Όσοι κάτοικοί του εγκλωβίστηκαν σε αυτό πέθαναν λίγο αργότερο από την πείνα. Έτσι εξηγείται η εικόνα, που αντίκρισαν οι σπηλαιολόγοι, όταν πρωτοεισήλθαν στο σπήλαιο. Διάσπαρτοι σκελετοί άταφων νεκρών σε όλη του την έκταση, ενώ όλο το σπήλαιο είναι γεμάτο από όγκους και συντρίμματα βράχων που κατακρημνίσθηκαν στην διάρκεια του σεισμού από τις οροφές.

Σε επιμήκη κόγχη του σπηλαίου βρέθηκε οστεοφυλάκιο με δεκατέσσερα κρανία χωρίς τις κάτω σιαγώνες τους, τοποθετημένα σχεδόν όλα όρθια, επάνω σε στρώμα από μικρές πέτρες. Μερικά κρανία περιβάλλονταν από μικρά βότσαλα. Φαίνεται ότι η ανακομιδή ήταν ομαδική και έγινε σε συγκεκριμένη στιγμή που επέλεξε η κοινότητα του σπηλαίου.

Έτσι ένα σημαντικό γεωλογικό γεγονός διαφύλαξε για 5000 χρόνια περίπου ανέπαφο τον χώρο του σπηλαίου μαζί με όλα τα αρχαιολογικά στοιχεία, που κρύβονταν σε αυτό. Είναι κρίμα, που δεν δόθηκε από την αρχή που ξαναανακαλύφθηκε το σπήλαιο η δέουσα προσοχή και μπροστά στην βιασύνη των τοπικών αρχόντων για τουριστική προβολή της περιοχής, έγιναν την δεκαετία του ʼ60 βάνδαλες επεμβάσεις και αλλοιώσεις.

Εξαιρετικής ποιότητας και διακόσμησης αγγείο
για την απόδοση τιμής στους νεκρούς
(φωτο από τον οδηγό του Μουσείου)

Όμως το σπήλαιο κρύβει ακόμα πολλά μυστικά. Ανθρωπογενείς επιχώσεις πάχους 5 περίπου μέτρων καλύπτουν μεγάλα τμήματά του. Οι επιχώσεις αυτές δημιουργήθηκαν σιγά-σιγά στην διάρκεια των πολλών αιώνων κατοίκησης και χρήσης του σπηλαίου και είναι γεμάτες από σημαντικό υλικό αρχαιολογικού και επιστημονικού ενδιαφέροντος. Η έρευνα αποκάλυψε σημαντική ποσότητα λεπίδων και φολίδων οψιανού, λίθινα και οστέινα εργαλεία, όστρακα ακόσμητων κυρίως αγγείων καθημερινής χρήσης, καθώς και υπολείμματα τροφής, οστά θηραμάτων, αιγοπροβάτων, βοοειδών, ψαριών και μαλακίων. Μέχρι σήμερα έχει γίνει ανασκαφή μόνο σε μία διερευνητική τομή επιφάνειας μόνο 2 επί 3 μέτρα και σε βάθος μέχρι 4,2 μ. Σε αυτή την μικρή ανασκαφή μαζί με όσα βρέθηκαν επιφανειακά οφείλεται ο πλούτος όλων των ευρημάτων που έχει συλλεχθεί και εκτίθεται. Υπολογίζεται ότι θα απαιτηθεί τουλάχιστον ένας αιώνας ακόμα για να ανασκαφεί και να μελετηθεί στο σύνολό του το σπήλαιο. Αλλά η αρχαιολογία είναι γνωστό ότι δεν βιάζεται.

Αμφορέας με πώμα.
Στην φωτογραφία στον τοίχο του μουσείου
φαίνεται η θέση που βρέθηκε στη σπηλιά.

Πρέπει να υπογραμμιστεί ότι το σπήλαιο δεν χρησιμοποιούταν κατά κύριο λόγο ως χώρος κατοίκησης. Την νεολιθική εποχή ο άνθρωπος έχει αρχίσει να καλλιεργεί την γη και να φτιάχνει κατοικίες κοντά στις εκτάσεις που καλλιεργούσε. Η Αλεπότρυπα λοιπόν χρησιμοποιήθηκε κατά κύριο λόγο λόγω του πολύτιμου και σε επαρκή ποσότητα πόσιμου νερού που διέθετε, αλλά συγχρόνως ως χώρος αποθήκευσης του εμπορεύσιμου οψιανού και των εργαλείων και όπλων που παρήγοντο από αυτόν και γενικότερα των βρώσιμων αγαθών, που χρειάζονταν σταθερή θερμοκρασία και δροσερό περιβάλλον για να συντηρηθούν. Όμως σημαντική ήταν και η χρήση του σπηλαίου ως νεκροταφείου και χώρου λατρείας των νεκρών. Έτσι στο σπήλαιο διέμεναν μόνον όσοι είχαν άμεση σχέση με τις παραπάνω λειτουργίες, ενώ ο υπόλοιπος πληθυσμός διέμενε έξω και γύρω από το σπήλαιο.

Σκήπτρο από spondylus gaederopus

Από τα αρχαιολογικά ευρήματα εξάγονται σημαντικά συμπεράσματα σχετικά με τα ταφικά έθιμα των νεολιθικών κατοίκων της Αλεπότρυπας. Από αυτά αποδεικνύεται ότι ο χώρος χρησιμοποιούταν ως χώρος ταφής αλλά και λατρείας των νεκρών. Υπάρχουν στοιχεία, που δείχνουν ότι χρόνια μετά την ταφή των νεκρών γινόταν συλλογή των οστών και φύλαξη μόνο του κρανίου τους. Επίσης υπάρχουν στοιχεία, που δείχνουν και καύση νεκρών, ενώ σημαντική είναι η πρακτική τιμής των νεκρών με το σπάσιμο ωραία διακοσμημένων και αχρησιμοποίητων πήλινων αγγείων, που σε αντίθεση με τα αγγεία καθημερινής χρήσης ήταν καλύτερης ποιότητας, διακοσμούνταν και χρησιμοποιούνταν αποκλειστικά και μόνο για τον σκοπό αυτό.

Aγγεία

Η σημασία του σπηλαίου για όλη την περιοχή και η χρήση αυτού για ταφή, τιμή και λατρεία των νεκρών, οδηγεί τους αρχαιολόγους στο συμπέρασμα, ότι η Αλεπότρυπα στις χιλιετίες της χρήσης της με το υποβλητικό της περιβάλλον υπήρξε ένα πολύ σημαντικό και γνωστό κέντρο της περιοχής, συνδεδεμένο με τα ταφικά έθιμα. Έτσι οδηγούνται στην υπόθεση ότι η Αλεπότρυπα οδήγησε στον σχηματισμό της αντίληψης του νεολιθικού ανθρώπου περί του Κάτω Κόσμου των νεκρών, δηλαδή του Άδη. Έτσι όταν το 3200 π.Χ. η χρήση του σπηλαίου διεκόπη βίαια από τον σεισμό, η αντίληψη αυτή διατηρήθηκε στην περιοχή με αποτέλεσμα τον 9ο αιώνα π.Χ. η λατρεία του Κάτω Κόσμου και του Ποσειδώνα να μεταφερθεί λίγο νοτιότερα στην άκρη του Ταίναρου, στο λεγόμενο εναγιστήριο, όπου πιστευόταν τότε ότι ήταν το Στόμιο του Αδη.
Υ.Γ. Τελειώνοντας το κείμενο αυτό, και ψάχνοντας στο internet ορισμένα στοιχεία σχετικά με τις φωτογραφίες, έπεσα πάνω σε ένα κείμενο της Γιώτας Σύκκα από την Καθημερινή της 18/2/2007 σχετικά με την Αλεπότρυπα. Πιστεύω ότι αξίζει να του ρίξετε μία ματιά εδώ. Σίγουρα τα λέει καλύτερα από μένα και περιέχει πολύ πιο αναλυτικά στοιχεία για το πώς ο αρχαιολόγος κ. Γ.Παπαθανασόπουλος τεκμηριώνει την σύνδεση που κάνει μεταξύ της Αλεπότρυπας και της εικόνας που είχε ο νεολιθικός άνθρωπος για τον Άδη και τον Κάτω Κόσμο.

Πηγή

Το σπήλαιο της Αλεπότρυπας στη Μάνη

Το σπήλαιο της Αλεπότρυπας στη Μάνη

Από το εσωτερικό της Αλεπότρυπας

Στον Πύργο Διρού της Μάνης αξίζει να επισκεφτεί κανείς το σπήλαιο της Βλυχάδας, ένα μεγάλο λιμναίο σπήλαιο μήκους 2.5 χλμ., μοναδικού φυσικού κάλλους, που ποτέ στο παρελθόν δεν χρησιμοποιήθηκε από τον άνθρωπο, προφανώς γιατί η φυσική είσοδός του βρίσκεται στη στάθμη της θάλασσας.

Από το εσωτερικό της Αλεπότρυπας

Πολύ κοντά όμως στην Βλυχάδα βρίσκεται ένα νεολιθικό πολύ σημαντικό σπήλαιο, επονομαζόμενο της Αλεπότρυπας, που διαθέτει και ένα μικρό μεν αλλά πολύ ενδιαφέρον μουσείο γα την ιστορία της Αλεπότρυπας και τα ευρήματα, που έχουν βρεθεί σε αυτήν.

Η οροφή με τους υπέροχουσ σταλακτίτες

Η Αλεπότρυπα χρησιμοποιήθηκε στην Νεώτερη και Τελική Νεολιθική εποχή 5300-3200 π.Χ. Νεώτερες και πιο ακριβείς μετρήσεις τοποθετούν χρονικά τα πρώτα ευρήματα στο 6000 π.Χ. Το σπήλαιο δηλαδή έχει μία συνεχή κατοίκηση και χρήση για 2500-3000 χρόνια, διάστημα πολύ μεγάλο εάν αναλογιστούμε ότι το διάστημα αυτό είναι περίπου όσα και τα ιστορικά χρόνια του ανθρώπου.

Από το εσωτερικό της Αλεπότρυπας

Το σπήλαιο της Αλεπότρυπας εντοπίστηκε το 1958 από τους σπηλαιολόγους Γιάννη και Άννα Πετροχείλου στη διαδικασία αναζήτησης άλλης εισόδου του γειτονικού σπηλαίου Βλυχάδα, του οποίου, όπως σημειώθηκε προηγουμένως, το φυσικό στόμιο βρίσκεται στο ίδιο επίπεδο με την στάθμη της θάλασσας. Το αποτέλεσμα της αναζήτησης άλλης εισόδου ήταν αρνητικό για την Βλυχάδα, αλλά θετικό για την Αλεπότρυπα που έτσι αποκαλύφθηκε και έμελλε με την αρχαιολογική έρευνα να αναγνωριστεί ως ένα από τα σημαντικότερα νεολιθικά σπήλαια της Ευρώπης.

Αναπαράσταση της ταφής νεαρής μητέρας, στο σημείο που βρέθηκε σε βάθος 2.65 μ.
Σε βάθος 4,10 μέτρων βρέθηκε και ομαδικός ενταφιασμός 8-12 ατόμων.

Η Αλεπότρυπα, με αερισμό και σταθερή θερμοκρασία 18 βαθμών, είναι μεγάλο επίμηκες σπήλαιο, μήκους 270μ. στον άξονα Ανατολή-Δύση. Το σπήλαιο απέχει 50μ. περίπου από την παραλία και η σημερινή τεχνητή είσοδός του βρίσκεται σε υψόμετρο 16μ.

Ο σκελετός της ενταφιασμένης νεαρής μητέρας στο μουσείο

Η Αλεπότρυπα διαθέτει ευρύχωρες επίπεδες «αίθουσες» που διαδέχονται η μια την άλλη με ελάχιστη υψομετρική διαφορά μεταξύ τους, διευκολύνοντας έτσι την απρόσκοπτη κυκλοφορία των νεολιθικών στο καθημερινό τους δρομολόγιο για την παροχή νερού και την αποθήκευση των αγαθών.

Ειδώλια φτιαγμένα χιλιάδες χρόνια π.Χ

Στο ανατολικό ήμισυ του σπηλαίου βρίσκεται μια τεράστια αίθουσα, η Αίθουσα των Λιμνών, μέγιστου μήκους 100μ., πλάτους 60μ. και ύψους τουλάχιστον 40μ. Στο ανατολικό άκρο της Αίθουσας υπάρχει λίμνη, με πόσιμο ανανεούμενο νερό, με μέγιστο βάθος 9μ.

Εργαλεία και αγγεία, πολλά από τα οποία με διάκοσμο

Η αρχαιολογική αξία του σπηλαίου ήταν προφανής ήδη από το 1958. Επεμβάσεις όμως για την τουριστική εκμετάλλευσή του που πραγματοποιήθηκαν στην δεκαετία του 1960 (χωρίς να προηγηθεί ως έπρεπε η ανασκαφική έρευνα!!!), με εκβραχισμούς και εκσκαφές, για την διαμόρφωση του χώρου και την κατασκευή τσιμεντένιων δαπέδων και διαδρόμων, τσιμεντένιων και σιδερένιων κλιμάκων, καθώς και με την τοποθέτηση εκτεταμένου δικτύου ηλεκτρολογικής εγκατάστασης, είχαν ατυχώς ως αποτέλεσμα την καταστροφή και απώλεια σημαντικών και εκτεταμένων ανθρωπογενών επιχώσεων μεγάλου πάχους.

Εργαλεία και αγγεία, πολλά από τα οποία με διάκοσμο

Το σπήλαιο ωστόσο παρά τις αποχωματώσεις και τις καταστροφές της δεκαετίας του ʼ60 διατηρεί μεγάλου πάχους ανθρωπογενείς επιχώσεις, οι οποίες καλύπτονται στο μεγαλύτερο μέρος τους από σταλαγμίτες και στρώμα διάχυτου σταλαγμιτικού υλικού. Η αρχαιολογική ανασκαφική έρευνα άρχισε το καλοκαίρι του 1970.


Εργαλείο αλλά και όπλο

 Σύμφωνα με την ανασκαφική έρευνα στην Αλεπότρυπα η οποία αποκάλυψε ένα θησαυρό ευρημάτων, στην απώτερη αρχαιότητα εδώ άκμασε ένα σπουδαίο Νεολιθικό κέντρο βασισμένο στο ναυτικό εμπόριο.

Εργαλεία και αγγεία, πολλά από τα οποία με διάκοσμο

Με πιθανή αφετηρία τον όρμο της Βοϊδοκοιλιάς στην Πύλο, μια ομάδα νεολιθικών ναυτικών που παρέπλεε την λακωνική ακτογραμμή του Μεσσηνιακού κόλπου, στον δρόμο του εμπορίου του οψιανού από ή προς την Μήλο, πιθανώς λόγω κακοκαιρίας, προσορμίστηκε στον βαθύ κόλπο του Διρού, όπου εντόπισε στο βάθος μιας σπηλιάς, στην Αλεπότρυπα, το πολύτιμο πόσιμο νερό. Έτσι, εντοπίζοντας ιδανικές συνθήκες η ομάδα των ναυτικών εγκαταστάθηκε εκεί, όπου σταδιακά οργάνωσε στο μικρό κόλπο εμπορικό ναυτικό σταθμό, που με το πέρασμα των αιώνων εξελίχτηκε σε πλούσιο διαμετακομιστικό κέντρο στη μέση του νότιου παράπλου της Πελοποννήσου.

Εργαλεία και αγγεία, πολλά από τα οποία με διάκοσμο

Είναι εντυπωσιακό ότι πριν 8000 χρόνια ο νεολιθικός άνθρωπος διέπλεε σχεδόν το μισό Αιγαίο, μία απόσταση 55 ναυτικών μιλίων, από το ακρωτήριο Μαλέας μέχρι την Μήλο, για να εμπορευτεί τον οψιανό, που ήταν το πιο σκληρό και κατάλληλο πέτρωμα της εποχής για την κατασκευή εργαλείων και όπλων. Η Αλεπότρυπα χρησιμοποιήθηκε από το νεολιθικό άνθρωπο ως καταφύγιο, ως κατοικία, ως μεγάλη αποθήκη αγαθών και ταυτόχρονα ως νεκροταφείο και τόπος λατρείας των νεκρών. Από το είδος, το πλήθος και την ποιότητα των ευρημάτων συνάγεται ότι στον κόλπο του Διρού γύρω από την Αλεπότρυπα, αναπτύχθηκε μια πολυάνθρωπη δυναμική κοινωνία που εξελίχτηκε σε σημαντικό κέντρο. Στην δομή της παραδοσιακής γεωργοκτηνοτροφικής παραγωγής του Διρού έχει προστεθεί από την αρχή η διάσταση του εμποροναυτικού χαρακτήρα της οικονομίας, όπως προφανώς συνέβαινε και σε όλα τα παράκτια Νεολιθικά κέντρα στον ηπειρωτικό κορμό της Ελλάδας, που βρέχεται από το Αιγαίο.

Αγγεία και θραύσματα αγγείων

Τα άριστης κατασκευής εργαλεία και όπλα από οψιανό, από λίθο και κόκαλο, αλλά και από χαλκό, η εξαίρετη ακόσμητη, ανάγλυφη και γραπτή κεραμική, τα χαρακτηριστικά σύνεργα υφαντικής, οι οστέινες βελόνες και τα πήλινα σφοντύλια, τα λεπτοκαμωμένα, οστέινα λίθινα αλλά και από άργυρο κοσμήματα, τα κομψά πήλινα και μαρμάρινα ειδώλια, αλλά και το άφθονο σκελετικό υλικό των θηραμάτων, των βοδιών, των αιγοπροβάτων και των ψαριών καθώς και των μαλακίων, μαζί με τις πυρές, τις εστίες, τους ιπνούς, τους λάκκους-βόθρους αποθήκευσης τροφίμων, αλλά και τις διάφορες λιθόκτιστες κατασκευές δηλώνουν τον πλούτο, την έκταση, την πυκνότητα, τη ζωντάνια και το υψηλό επίπεδο ζωής της νεολιθικής κοινότητας του Διρού. Όλα αυτά καθιστούν την Αλεπότρυπα μοναδικού επιστημονικού ενδιαφέροντος και σπουδαιότητας αρχαιολογικό χώρο του Νεολιθικού κόσμου.


Διάφορα εργαλεία απο οψιανό λίθο

Η Αλεπότρυπα ήταν ανοικτή στο κοινό την δεκαετία του ʼ60, όπου έγιναν και οι καταστροφές, που αναφέρθηκαν παραπάνω. Από το 1970 μέχρι και το 2005 έμεινε κλειστή για το κοινό, λόγω της πραγματοποίησης των ανασκαφικών ερευνών. Το 2005 λειτούργησε για λίγο, αλλά μετά έκλεισε και πάλι, λόγω έλλειψης προσωπικού!!! Ελπίζεται ότι θα ξανανοίξει για το κοινό σύντομα.

Σημείωση :
Το παραπάνω κείμενο βασίστηκε σε οδηγό για την Αλεπότρυπα και το Νεολιθικό μουσείου του Διρού και σε επί τόπου ξενάγηση από τον επίτιμο (πλέον) έφορο αρχαιοτήτων
Γ. Παπαθανασόπουλο, ο οποίος αφιέρωσε την ζωή του, την επιστημονική του κατάρτιση, την αγάπη για την αρχαιολογία και το μεράκι του στην ανασκαφή, στην διάσωση και στην ανάδειξη της Αλεπότρυπας.

Πηγή

Η Αλεπότρυπα και η σχέση της με τον Κάτω Κόσμο