Η Οικογένεια στη Μάνη και οι ξακουστές Πατριές

ΟΥ ΤΙ ΔΑΝΟΣ

Kατά τα χρόνια της Τουρκοκρατίας στη Μάνη δεν υπήρχε μια ενιαία διοικητική αρχή, που να ασκεί εκτελεστική εξουσία.Μόνο τα τελευταία 45 χρόνια με το θεσμό της ηγεμονίας, δηλαδή, την παρουσία Μανιάτη Μπέη, υπήρξε υποτυπώδης αρχή.
Χωρίς αμφιβολία η Μάνη αποτελούσε μια αναρχοκρατούμενη κοινωνία,που οι θεωρητικοί του αναρχισμού θα έπρεπε ιδιαίτερα να μελετήσουν.
Σημαντικές διαφορές στη Διοίκηση υπήρχαν μεταξύ της νοτιότερης και βορειότερης Μάνης.
Στην τελευταία διατηρήθηκαν οι καπετανίες της περιόδου της Ενετοκρατίας 1685-1715, που ασκούσαν κάποιο έλεγχο στις ανθρώπινες πράξεις.
Σε κανένα μέρος της Μάνης δεν υπήρχαν αποδεκτοί γραπτοί κανόνες άσκησης εξουσίας.
Ίσχυε γενικά το δίκαιο του ισχυρότερου, ο δε τοπικός καπετάνιος φρόντιζε να διατηρεί μια εύθραυστη ισορροπία μεταξύ των αντιμαχομένων οικογενειών και σπάνια επενέβαινε υπέρ της μιας ή της άλλης .
Ισχύς του καπετάνιου ήταν η αναγνώριση και η ανοχή από τους πολλούς.

Κοίτα.Φώτο τραβηγμένη από τη Νόμια.Γ.Βουρλίτης Εικονοβίβλος.Εκδόσεις Αδούλωτη Μάνη.

Αφού δεν ίσχυαν νόμοι και δεν υπήρχε εκτελεστική εξουσία, όλοι οι εξ αίματος συγγενείς παρέμεναν ενωμένοι, ώστε κάθε οικογένεια να αποτελεί μια ιδιαίτερη κοινωνική μονάδα.
Τα δίκαια κάθε μέλους υπεράσπιζε το σύνολον των συγγενών.
Οι πράξεις ενός εκάστου μέλους αντανακλούσαν σε όλη την οικογένεια, η οποία ήταν συνολικά υπεύθυνη για κάθε ενέργεια των μελών της.
Η οικογένεια αυτοδιοικείτο από το γέροντα που ήταν ο αρχηγός της και απολάμβανε το σεβασμό και την υπακοή όλων των μελών.
Όταν η οικογένεια είχε πολλούς κλάδους, αναδείκνυε κάθε ένας από αυτούς το γέροντα του και το σύνολο των γερόντων της πατριάς συγκροτούσε συμβούλιο, τη γεροντική.
Ο γέροντας που είχε την πρωτοκαθεδρία μεταξύ των ομοίων του στην οικογένεια ονομαζόταν πρωτόγερος.
Στην γεροντική αποφασίζονταν οι φιλίες και οι αντιπαλότητες με τις άλλες οικογένειες, οι γάμοι των νέων της γενιάς και εκλέγονταν οι νέοι συμπέθεροι.
Η γεροντική αποφάσιζε για το “δικιωμό”, δηλαδή την έναρξη της αντεκδίκησης, την “τρέβα”, που ήταν ένα είδος ανακωχής , ή τη συμφιλίωση των οικογενειών.
Φιλικές μεταξύ τους οικογένειες, που τους συνέδεαν συγγένειες από γάμους ή κουμπαριές, ήταν ενωμένες σε“συντροφίες”.Μερικές φορές ένας πόλεμος μεταξύ δύο οικογενειών γενικεύονταν στις συντροφίες.

Οίτυλο. Φώτο Κωνσταντίνου Μάνου

Φαίνεται ότι στα χρόνια της πρώτης τουρκοκρατίας υπήρξαν δυο μεγάλες συντροφίες.
Οι κεφαλές τους ζούσαν στο Οίτυλο και ήταν οι πατριές των Γιατρών-Μεδίκων και των Στεφανόπουλων.
Το 1612 ο Θεόδωρος Στεφανόπουλος έγραψε χαρακτηριστικά σε επιστολή του “Σας γράφω μαζί με τους αδελφούς μου, συγγενείς μου και όλους τους συντρόφους μας….”.
Όταν το 1670 χτίστηκαν από τους Τούρκους τα κάστρα της Κελεφάς και της Ζαρνάτας, μετανάστευσαν πολλοί Μανιάτες και σχηματίστηκαν δύο κυρίως ρεύματα, ένα για τη συντροφία των Γιατρών-Μεδίκων που εγκαταστάθηκε στην Τοσκάνη της Ιταλίας και ένα δεύτερο των Στεφανόπουλων που πήγε στην Κορσική.
Στα επόμενα χρόνια περιορίστηκε ο ρόλος των πατριών του Οιτύλου.
Από έγγραφα που υπάρχουν της πρώτης τουρκοκρατίας (1460-1685) οι πιο σημαντικές πατριές μετά τους Γιατρούς-Μέδικους και τους Στεφανόπουλους ήταν των Κοσμάδων στη Βάθεια, των Κοντοστβλών στον Κούνο , Δρυ και Καρυούπολη, των Νίκλων στην Κοίτα και τα γύρω χωριά , του Φωκά, του Μαλεβρή και του Τριγονά στις ομώνυμες περιοχές, του Αλευρά στο Οίτυλο, του Κατήφαρη στο Ζυγό, του Πούβαλου στη Ζαρνάτα κ.α.

Γερολιμένας.Φώτο Κωνσταντίνου Μάνου

Κάθε οικογένεια για να αυξήσει την επιρροή της φρόντιζε να δημιουργεί“συντρόφους” από μικρότερες οικογένειες.
Άλλοτε δέχονταν νύφες και γαμπρούς από άλλες οικογένειες και άλλοτε έστελναν σε άλλους τόπους γαμπρούς και νύφες και μερικές φορές σχηματίζονταν“παροικίες” των μεγάλων οικογενειών.
Όταν μια οικογένεια είχε διαφορές με κάποια γειτονική της, καλούσε εμπειροπόλεμα μέλη μιας μεγάλης γενιάς να εγκατασταθούν κοντά της και τους παραχωρούσε κτήματα.
Αυτό διευκόλυνε το δημογραφικό πρόβλημα των μεγάλων οικογενειών της Μάνης.
Αναφέρεται ότι οι Γιατροί-Μέδικοι από το Οίτυλο εγκαταστάθηκαν στη Μηλιά και από αυτούς κατάγονται οι Κυβέλοι, οι Ξανθάκηδες, οι Ιατροί κ.α. Στη Λάγια έζησε ο γιατρός Παπαδάκης και οι Δεκουλιάνοι που θεωρούνται ότι προέρχονται από τους Γιατρούς του Οιτύλου.
Ακόμη είναι πιθανόν ότι την ίδια καταγωγή έχουν και οι Γιατράκηδες που ήταν εγκατεστημένοι στα Γιατραίϊκα των Τσερίων της Έξω Μάνης.
Όταν η συγγένεια απομακρυνόταν επειδή τα συμφέροντα των κλάδων της πατριάς συγκρούονταν , συνήθως για λόγους δημογραφικούς , ήταν δυνατόν η οικογένεια να διασπαστεί και να αρχίσουν τα μεταξύ τους φονικά.
Ο Άγγλος περιηγητής Leake, που επισκέφθηκε τη Μάνη το 1805, πληροφορήθηκε ότι στη Βάθεια , που κατοικούσε η οικογένεια Κοσμά, δύο κλάδοι της άρχισαν τον μεταξύ τους μακροχρόνιο πόλεμο και σε διάστημα 40 ετών είχαν σκοτωθεί 100 άτομα, που σημαίνει ότι κανείς από τους άνδρες του τόπου δεν γέρασε για να πεθάνει από το φυσικό θάνατο των γερατειών.

Ο Πύργος των Φωκάδων στην Καρυούπολη.Φώτο Γ.Βουρλιώτης. Εικονοβίβλος.Εκδόσεις Αδούλωτη Μάνη.

Στη δεύτερη τουρκοκρατία, οι οικογένειες που έμειναν ήταν από τους Γιατριάνους-Μέδικους οι Ραζελιάνοι, οι Τζαχουτιάνοι και οι Κακασαγγιάνοι.
Από τους Στεφανοπουλιάνους προήλθαν οι Στεφανιάνοι, οι Φάλτσοι και οι Νοβακιάνοι.
Στην Κοίτα οι Νικλιάνοι διατήρησαν την ενότητα τους και μετά την απελευθέρωση, και αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να επιβληθούν στη Μέσα Μάνη.Ισχυρότερες οικογένειες ήταν οι Μαυρομιχαλαίοι , που λέγεται ότι και αυτοί είναι κλάδος των Γιατρών-Μεδίκων του Οιτύλου, οι Γρηγοράκηδες, οι Φωκάδες-Καβαλιεράκηδες-Κοσονιάνοι, οι Τρουπάκηδες-Μούρτζινοι που θεωρούνται ότι προέρχονται από τους Παλαιολόγους.
Από τους Κουτηφαριάνους προέκυψαν , εκτός από τους ομώνυμους , οι Χρηστέοι, οι Καπετανάκηδες, οι Κουμουνδουράκηδες κ.α, οι Κυβέλοι που προέρχονται από τους Γιατριάνους του Οιτύλου, οι Δουράκηδες, οι Βενετσάκηδες κ.α.

Και κάτι τελευταίο:
Αποτελεί πλάνη να διακρίνονται οι Μανιάτες στους “ευγενείς”, που δήθεν ήταν οι Νικλιάνοι και στους κοινούς θνητούς τους “αχαμνόμερους”, στους οποίους ανήκαν όλοι οι άλλοι.
Στην πραγματικότητα ήταν οι “σοϊλήδες” ή “μεγαλογενήτες” , που ανήκαν σε μεγάλες πατριές και είχαν μεγάλη ισχύ και μεταξύ των σοϊλήδων ήταν και οι Νικλιάνοι.
Οι τελευταίοι διατήρησαν την ενότητα τους και μετά την απελευθέρωση και έτσι μονοπώλησαν, κατά κάποιο τρόπο , την ισχύ στον τόπο τους.
Όσοι δυσκολεύονται να απορρίψουν την λαθεμένη πληροφορία που επικρατεί πολλά χρόνια, μπορούν να αναλογισθούν ότι κανείς από τους Μπέηδες της Μάνης δεν ήταν Νικλιάνος.
Ακόμη ότι στην επανάσταση του 1821 διαδραμάτισαν δευτερεύοντα ρόλο ή τουλάχιστον δεν διακρίθηκαν σε σημαντικές θέσεις συγκριτικά με τους άλλους Μανιάτες οπλαρχηγούς.
Κατά την επανάσταση οι τρεις μεγάλες πατριές ήταν οι Μαυρομιχαλαίοι, οι Γρηγοράκηδες και οι Τρουπάκηδες-Μούρτζινοι και ακολουθούσαν πολλά ακόμη ονόματα μέχρι να φθάσουμε στους Νικλιάνους.
Τέλος μετά την απελευθέρωση δεν διεκδίκησαν διακεκριμένες θέσεις στην πολιτική ή στη στρατιωτική ιεραρχία και περιορίστηκαν στα δημαρχιακά αξιώματα.

Όμορφη Μάνη