Νέα Αρχαιολογικά Ευρήματα Στον Ευρώτα

Τα αρχαιολογικά μας μνημεία εκφράζουν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο το παρελθόν μας .
Τα μνημεία αυτά είναι ό,τι μας άφησαν κληρονομιά οι πρόγονοί μας , και αποτελούν αδιάσπαστο κρίκο της ιστορικής μας συνέχειας .
Όσα απ’ αυτά έχουν αποκαλυφθεί και όσα παραμένουν , ακόμα , κρυμμένα καρτερώντας την αρχαιολογική σκαπάνη να τα φέρει στο φως είναι ζωντανές μαρτυρίες της ιστορίας μας . Μέσα απ’ αυτά γνωρίζουμε τον εαυτό μας ως Έλληνες , σφυρηλατούμε την αυτογνωσία και την εθνική μας συνείδηση και κάνουμε διακριτή τη θέση μας ανάμεσα στους άλλους λαούς .
Η Αρχαία Σπάρτη μαζί με την Αθήνα αποτέλεσαν τα θεμέλια πάνω στα οποία οικοδομήθηκε η ζωή της Αρχαίας Ελλάδας σ’ όλες τις μορφές και τις εκφάνσεις της .
Όμως η Σπάρτη κατάφερε , διαχρονικά , να ξεπεράσει την Αθήνα σε παγκόσμια φήμη και αναγνώριση , χάρη στα ιδεώδη της απόλυτης αγάπης και αφοσίωσης στην πατρίδα , της συλλογικότητας , της αυτοθυσίας και της υποταγής του «Εγώ» στο «Εμείς» .
Η Σπάρτη κατηγορήθηκε άδικα ότι υπέταξε τον πολιτισμό στην στρατοκρατική ζωή κι ότι γι’ αυτό δεν άφησε πίσω της μνημεία . Είναι γνωστή η φράση του Θουκυδίδη που , αβασάνιστα , έγινε αξίωμα : «Εάν έρθει μια μέρα και ερημωθεί η πόλη της Σπάρτης και το μόνο που απομείνει θα ’ναι τα ερείπια των σπιτιών, τα θεμέλια των σπιτιών και τα ιερά των θεών, οι ναοί, και περάσουν πολλοί αιώνες, οι άνθρωποι που θα ’ρχονται, στη Σπάρτη δεν θα μπορούν με κανένα τρόπο να πιστέψουν ότι εδώ υπήρξε μια πόλη που είχε αποκτήσει τέτοια τρομακτική δύναμη στην εποχή της και, παράλληλα, μία τόσο μεγάλη δόξα».
Μπορεί , σήμερα , τα πράγματα να δείχνουν ότι ο Θουκυδίδης είχε δίκιο, όμως αυτό που φαίνεται δεν είναι η αλήθεια : Στα μέσα του 2ου μ.Χ. αιώνα , όταν η Σπάρτη βρισκόταν – πλέον – σε παρακμή , ο Παυσανίας ο περιηγητής , παρότι όπως γράφει ο ίδιος κατέγραψε στη Σπάρτη ΜΟΝΟ τα πιο αξιόλογα από τα μνημεία που είδε , αναφέρει έναν εντυπωσιακό αριθμό μνημείων της πόλης , στην περιοχή εντός των τειχών : 63 ναούς , ιερά και τεμένη , 20 ηρώα , 22 τάφους σημαντικών ανδρών, 24 αγάλματα θεών και ανδριάντες ηρώων , 2 στοές , την Αγορά με τα κτίριά της , πλήθος πλατειών και δημοσίων χώρων κ.ά.
Δυστυχώς η ανασκαφική δραστηριότητα στη Σπάρτη από το 1834 μέχρι σήμερα είναι φτωχότατη με αποτέλεσμα το σημαντικότερο μέρος από τα μνημεία που αναφέρει ο Παυσανίας να μην έχει , ακόμα , ανακαλυφθεί και ταυτοποιηθεί . Πολλές φορές , από τύχη και μόνο , λόγω εκτέλεσης έργων , έρχονται στο φως αρχαιολογικά ευρήματα για να πλουτίσουν περισσότερο τη γνώση και την εικόνα που έχουμε για μνημειακή τοπιογραφία της Αρχαίας Σπάρτης .
Αυτό συνέβη ΚΑΙ με το έργο της νέας εισόδου της Σπάρτης που υλοποιείται με γέφυρα πάνω από τον Ευρώτα , στα ανατολικά του ΚΤΕΛ : Μπροστά στα τσιμεντένια ποδαρικά της νέας γέφυρας (κοντά στο αρχοντικό ΜΑΤΑΛΑ) πρόβαλλαν αρχαιολογικά ευρήματα , τα οποία βρίσκονται , ήδη , στη φάση της ανασκαφής . Η περιοχή αυτή βρίσκεται στα νότια του Ιερού της Ορθίας Αρτέμιδος (το σημαντικότερο Ιερό των Αρχαίων Σπαρτιατών) , το οποίο σηματοδοτούσε μια από τις 4 κώμες της Αρχαίας Σπάρτης , τις Λίμνες .
Για τη φύση και την ταυτότητα των ευρημάτων αυτών σίγουρα θα ενημερωθούμε κάποια στιγμή από τις ανακοινώσεις της αρμόδιας Εφορείας Αρχαιοτήτων , όταν θα ολοκληρωθεί η ανασκαφή . Ανεξάρτητα απ’ αυτό , όμως , εντυπωσιάζει το γεγονός ότι ολόκληρη η δυτική όχθη του Ευρώτα , από τη γέφυρα μέχρι τη συμβολή του Ευρώτα με τη Μαγουλίτσα (περιοχή Ψυχικού) , είναι γεμάτη με σπουδαία ίχνη της ζωής των προγόνων μας , πράγμα που δείχνει πόσο ο Ευρώτας είχε ταυτιστεί με τη ζωή και την ιστορία της Αρχαίας Σπάρτης .
Είναι καιρός (κι έχουμε αργήσει χαρακτηριστικά ) ΟΛΟΙ οι φορείς της πόλης και του νομού , μαζί με τις αρμόδιες υπηρεσίες και την τοπική κοινωνία , να ασχοληθούμε επισταμένως με το θέμα της ανασκαφικής δραστηριότητας στην περιοχή της Σπάρτης , να συντάξουμε έναν «οδικό χάρτη» ανασκαφών , να ιεραρχήσουμε τις προτεραιότητες και να διεκδικήσουμε σθεναρά από την πολιτεία το ιστορικό και αναφαίρετο δικαίωμα της Σπάρτης να φέρει στο φως τα θαμμένα μνημεία της .
Είναι κάτι που το χρωστάμε απέναντι στην ιστορία , απέναντι στον εαυτό μας , απέναντι στον κόσμο (όπου γης) που θαυμάζει την Αρχαία Σπάρτη και αποζητά να έρθει σε επαφή με την κληρονομιά που άφησε πίσω της , απέναντι στις μελλοντικές γενιές των Σπαρτιατόπουλων , που θα έχουν ανάγκη να έρχονται σε επαφή με τις ρίζες τους .

Βαγγέλης Μητράκος

*Φωτογραφίες Β. Μητράκος

flynews.gr/

Η θέση της γυναίκας στην αρχαία Σπάρτη

Η Γοργώ (506 π.Χ. - μετά το 480 π.Χ.) ήταν θρυλική βασίλισσα της Σπάρτης, κόρη του βασιλιά Κλεομένη Α' και σύζυγος του Λεωνίδα της μάχης των Θερμοπυλών
https://el.wikipedia.org/wiki/

Σε καμία Ελληνική πόλη στην αρχαία Ελλάδα οι γυναίκες δεν απολάμβαναν την ίδια ελευθερία και κοινωνική θέση όπως οι Σπαρτιάτισσες.
Μόνο στη Σπάρτη οι γυναίκες διέθεταν οικονομική δύναμη και επιρροή.
Τα κορίτσια ασχολούνταν με τον αθλητισμό και ελάμβαναν δημόσια εκπαίδευση εν αντιθέσει με άλλες πόλεις, όπου οι περισσότερες γυναίκες ήσαν τελείως αγράμματες.
Επισκέπτες από άλλες Ελληνικές πόλεις σχολίαζαν για τις Σπαρτιάτισσες ότι όχι μόνο είχαν άποψη, που δεν φοβόντουσαν να εκφράσουν δημόσια, αλλά σε ορισμένες περιπτώσεις ανάγκαζαν τους συζύγους τους να τις αποδεχθούν!
Η θέση της γυναίκας στο μεγαλύτερο τμήμα του αρχαίου Ελληνικού κόσμου και ιδιαίτερα στην Αθήνα, ήταν παρόμοια με την σημερινή κατάσταση των γυναικών στα υπανάπτυκτα κράτη.

Οι γυναίκες νυμφεύονταν αποκλειστικά για σκοπούς τεκνοποίησης των νόμιμων κληρονόμων, καθώς η σεξουαλική ευχαρίστηση αναζητείτο στον αγοραίο έρωτα σε σαφώς μονόπλευρες σχέσεις στις οποίες κυριαρχούσε το ενήλικο αρσενικό.

Οι σύζυγοι και κόρες των πολιτών αποκλείονταν από όλες τις δημόσιες και πνευματικές δραστηριότητες, παρέμεναν εντός της οικίας και δεν είχαν τη δυνατότητα να ασκηθούν.

Οι γυναίκες δεν μπορούσαν να κληρονομήσουν, ή να έχουν περιουσία και δεν θεωρείτο αναγκαίο να τους παρασχεθεί η στοιχειώδης εκπαίδευση.

Νεανίδα της Σπάρτης

Η κατάσταση των γυναικών στην Σπάρτη κρίνεται με βάση το σκηνικό αυτού του ουσιαστικά «εχθρικού» περιβάλλοντος, όπου οι γυναίκες θεωρούντο «κατάρα για την ανθρωπότητα» και «πανούκλα χειρότερη από πυρκαγιά ή οποιαδήποτε οχιά» (Ευριπίδης).
Οι αρχαίες Σπαρτιάτισσες δεν ήταν τόσο ελεύθερες όσο οι σύγχρονες γυναίκες.

Οι κύριοι ρόλοι τους στην κοινωνία, ήταν της συζύγου και μητέρας. Οι πατέρες επέλεγαν τους συζύγους γι’ αυτές και δεν είχαν το δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι. Παρ’ όλα αυτά, απολάμβαναν τέτοιας κοινωνικής θέσης και δικαιωμάτων που ήταν «σκανδαλώδη» για το σύνολο του αρχαίου κόσμου.
Η ελευθερία και κοινωνική υπόσταση των Σπαρτιατισσών άρχιζε από την γέννησή τους.

Οι νόμοι της Σπάρτης απαιτούσαν τα θηλυκά βρέφη και παιδιά να έχουν την ίδια φροντίδα και ανατροφή, όπως τα αδέρφια τους – σε αντίθεση με άλλες Ελληνικές πόλεις, όπου τα κορίτσια είχαν περισσότερες πιθανότητες να «απορριφθούν» κατά τη γέννηση, καθότι τρεφόντουσαν με λιγότερο θρεπτικές τροφές από τους αδελφούς τους και δεν τους επιτρεπόταν να ασκηθούν.
Επιπλέον όπως και τα αδέλφια τους, τα κορίτσια στην Σπάρτη παρακολουθούσαν δημόσιο σχολείο, αν και για μικρότερο χρονικό διάστημα από ότι τα αγόρια.

Στο σχολείο είχαν τη δυνατότητα και ενθαρρύνονταν να συμμετέχουν στις αθλητικές δραστηριότητες. Αλλά όπως επισημαίνει ο Πλάτων στον Πρωταγόρα (342d) η εκπαίδευση δεν ήταν καθαρά σωματική. Στην Σπάρτη «δεν ήταν μόνο οι άνδρες αλλά και οι γυναίκες που υπερηφανεύονταν για την πνευματική καλλιέργειά τους».

Αυτό ήταν κάτι περισσότερο από απλή παιδεία…….ήταν συστηματική εκπαίδευση στη ρητορική και φιλοσοφική σκέψη.

Aρχαία Σπαρτιάτισσα σε κεραμικό 4ος αιώνας π.Χ

Όταν τα κορίτσια έφθαναν σε σεξουαλική ωριμότητα δεν βιαζόντουσαν να έλθουν σε γάμο, σε αντίθεση με τα κορίτσια στον υπόλοιπο αρχαίο κόσμο, τα οποία υπέφεραν ψυχολογικά και σωματικά, υφιστάμενα σωματικές βλάβες από το πρόωρο σεξ και συχνά πέθαιναν κατά την λοχεία.

Αντίθετα οι Σπαρτιατικοί νόμοι ανέφεραν ρητά ότι τα κορίτσια πρέπει να παντρεύονται μόνο εφόσον ήταν σε ηλικία κατάλληλη να «απολαύσουν τον έρωτα».

Η λογική ήταν απλή…..για τα νεαρά κορίτσια που δεν ήταν ακόμη έτοιμα ψυχολογικά για σεξουαλική επαφή, το σεξ αποτελούσε ουσιαστικά μια «πράξη βίας».

Είναι πολύ σημαντικό το γεγονός ότι οι Σπαρτιάτες καταδίκαζαν τη βία στο γάμο και θεωρούσαν το σεξ με παιδιά ως «πράξη βίας».

Σκηνή από Σπαρτιατικό γάμο

Επιπλέον τα κορίτσια στην Σπάρτη δεν παντρευόντουσαν πολύ μεγαλύτερους άνδρες, πρακτική η οποία ήταν συνήθης σε άλλες Ελληνικές πόλεις. Εκτιμάται ότι οι περισσότερες γυναίκες Σπαρτιάτισσες ήταν μόνο τέσσερα έως πέντε έτη νεώτερες από τους συζύγους τους.

Το δε γεγονός του ενδιαφέροντος της Σπάρτης για την γέννηση υγιών παιδιών δεν αναιρεί την προστασία των κοριτσιών από τις αρχές του γάμου.

Όλοι οι γάμοι στην αρχαία Ελλάδα αποσκοπούσαν στην τεκνοποίηση, αλλά σε άλλες πόλεις οι άνδρες ήταν πρόθυμοι να αποδεχθούν τα αναπόφευκτα υψηλότερα ποσοστά θανάτου από το σεξ με νεαρά κορίτσια.
Επειδή οι άρρενες πολίτες της Σπάρτης ήταν υποχρεωμένοι να αφιερώνουν τη ζωή τους στις στρατιωτικές και άλλες μορφές της δημόσιας υπηρεσίας, οι οικοδέσποινες της Σπάρτης φρόντιζαν τα κτήματα των συζύγων τους. Αυτό σήμαινε ότι οι Σπαρτιάτισσες έλεγχαν τον οικογενειακό πλούτο και στην πραγματικότητα, το σύνολο της αγροτικής οικονομίας (το εμπόριο και οι κατασκευές ήταν στην αρμοδιότητα των περίοικων). Ο Σπαρτιάτης πολίτης ήταν εξαρτώμενος από την απόδοση της γυναίκας του προκειμένου να πληρώσει το φαγητό και τα δίδακτρα του γιου του κατά τη διάρκεια της «αγωγής». Αυτή η οικονομική δύναμη ήταν ιδιαίτερα έντονη στην Σπάρτη, σε αντίθεση με πόλεις όπως η Αθήνα, όπου ήταν παράνομο για μια γυναίκα να ελέγχει περισσότερα χρήματα από ότι χρειάζεται για να αγοράσει ένα δοχείο σιτηρών.

Ή ταν ή επί τας…..Σπαρτιάτισσα δίνει την ασπίδα στον υιό της: πίνακας του Jean-Jacques-Francois Le Barbier (1738-1826), μουσείο Portland

Το σπουδαιότερο είναι ότι οι Σπαρτιάτισσες μπορούσαν να κληρονομήσουν και να μεταφέρουν τον πλούτο. Οι Αθηναίες αντίθετα δεν ήσαν ποτέ κληρονόμοι και όλα τα περιουσιακά στοιχεία περνούσαν στον επόμενο αρσενικό συγγενή, ο οποίος το πολύ να αναγκαζόταν να παντρευτεί την κληρονόμο, προκειμένου να διεκδικήσει την κληρονομιά – μια ρύθμιση που συχνά οδηγούσε τους άνδρες να απορρίπτουν προηγούμενη σύζυγό τους, αν και άμεμπτη, μόνο και μόνο για να οικειοποιηθούν την κληρονομιά ενός συγγενή.
Η εν λόγω οικονομική δύναμη είχε ως αποτέλεσμα την κοινωνική άνοδο των Σπαρτιατισσών.

Αυτό καταδεικνύεται σαφώς από τις σύγχρονες περιγραφές σύμφωνα με τις οποίες είχαν «άποψη» (ακόμη και πολιτική). Ο Αριστοτέλης υποστήριζε ότι «οι Σπαρτιάτες διοικούνταν από τις συζύγους τους» και ανέφερε την ελευθερία των Σπαρτιατισσών ως έναν από τους δύο λόγους για τους οποίους το Σύνταγμα της Σπάρτης ήταν κατακριτέο.
Όταν η σύζυγος του βασιλέα Λεωνίδα ρωτήθηκε γιατί οι Σπαρτιάτισσες ήταν οι μόνες γυναίκες στην Ελλάδα που «κυβερνούν» τους συζύγους τους, η Γοργώ απάντησε…..«επειδή είμαστε οι μόνες γυναίκες που γεννούν άνδρες».

Με άλλα λόγια, μόνο οι άνδρες που είχαν την αυτοπεποίθηση να δεχθούν τις γυναίκες ως ίσες ήσαν πραγματικοί άνδρες.

Το πρώτο καταγεγραμμένο ποίημα αγάπης γράφτηκε από Σπαρτιάτη ποιητή για τις Σπαρτιάτισσες κόρες.

Τραγούδι της κόρης (απόσπασμα)
Είναι άραγε εκδίκηση των θεών;
Όμως ευλογημένος είναι αυτός που περνά τη ζωή του χωρίς δάκρυα.
Αλλά εγώ πρέπει να υμνήσω το φώς της Αγιδούς.
Την βλέπω όπως τον ήλιο που λάμπει.
Όμως η αγαπημένη χορωδός δεν θα μου επιτρέψει να την επαινέσω και δεν την αδικώ.
Ξέρει ότι είναι εκθαμβωτική όπως το υπερήφανο άλογο ξεχωρίζει ανάμεσα σε κοπάδι σαν ένα φτερωτό όνειρο……………

Αλκμάνος 625 π.Χ»

Η Σπάρτη θεωρούσε τον εργένη ως ντροπή και ο πολίτης ο οποίος δεν είχε παντρευτεί, κατείχε κατώτερη κοινωνική θέση από κάποιον ο οποίος είχε αποκτήσει παιδιά.
Σε καμία άλλη αρχαία Ελληνική πόλη οι γυναίκες ήταν τόσο καλά ενταγμένες στην κοινωνία.

Είναι τελικά ένας από τους λόγους (ο βασικότερος) που η Σπάρτη μεγαλούργησε, μονοπώλησε την κυριαρχία στην αρχαία Ελλάδα και θεωρείται διαχρονικά η πόλη των ανδρείων.

Πηγή: http://spartareconsidered.blogspot.gr/

https://chilonas.com/

Εκπληκτικό εύρημα στην Πομπηία -Νωπογραφία με συνεύρεση Δία-Λήδας

Μια εκπληκτικής ομορφιάς νωπογραφία αποκαλύφθηκε στην Πομπηία, κατά τις εργασίες για την αναστύλωση του μετώπου της ανασκαφής στο τμήμα Regio V.

Όπως εξηγεί στο ιταλικό πρακτορείο Ansa ο διευθυντής του Αρχαιολογικού Πάρκου της Πομπηΐας, Μάσιμο Οζάνα, απεικονίζεται η Λήδα, η εκπάγλου ομορφιάς βασίλισσα της Σπάρτης την ώρα που μένει έγκυος από τον Δία, ο οποίος για να την πλησιάσει είχε μεταμορφωθεί σε κύκνο.

Η νωπογραφία ανακαλύφθηκε στην κρεβατοκάμαρα μίας οικίας στην Οδό Βεζουβίου και αποτελεί το τελευταίο χρονικά αριστούργημα που έχει έλθει στο φως, στην πόλη που άλλοτε ήταν βυθισμένη στην ηφαιστεική τέφρα.
Η κατοικία βρίσκεται στο ανατολικό τμήμα της Οδού Βεζουβίου, «ουσιαστικά παράλληλα προς την Οδό των Μπαλκονιών».

Στην ίδια κατοικία, πέρυσι, είχε ανακαλυφθεί η παράσταση ενός Πριάπου σε ιθυφαλλική στάση να ζυγίζει το μόριό του, η οποία μοιάζει πολύ με την ανάλογη και πασίγνωστη νωπογραφία που είχε αποκαλυφθεί στην Οικία Βέτι.
Η νέα ανακάλυψη κρίνεται ακόμη πιο σημαντική.
«Στην Πομπηΐα οι αναφορές στον μύθο της Λήδας και του Δία είναι πολύ εκτεταμένες, αλλά ουδέποτε ως σήμερα είχαν βρεθεί τόσο αισθησιακές αναπαραστάσεις του, που -όπως εικάζεται- είχαν ως πρότυπο το αντίστοιχο γλυπτικό μοντέλου του Τιμόθεου», ενός σημαντικού Έλληνα γλύπτη του 4ου π.Χ. αιώνα, τονίζει ο Οζάνα.

Ποιος θα μπορούσε να είναι ο ιδιοκτήτης τούτης της πλούσιας κατοικίας; «Θα επρόκειτο για πλούσιο έμπορο, ίσως πρώην απελεύθερο που ήθελε να ανεβάσει την κοινωνική του θέση, ακόμη και με αναφορές σε μία πιο υψηλή πολιτιστική στάθμη».

Πηγή: La Repubblica, ANSA
Από aixmi.gr

Φαινομοιρίδες, οι "μινιφορούσες" Σπαρτιάτισσες της Αρχαιότητας.

Spartan running girl. Bronze statuette.
Spartan work, around 520 BC. British Museum
Her tunic reaches a little above the knee and her right shoulder is bare, as far as the breast.

Η γυναίκα ή το κορίτσι που φορά σχιστό φόρεμα με αποτέλεσμα να φαίνεται ο μηρός της· λέγεται κατεξοχήν για τις αρχαίες Σπαρτιάτισσες .
Ο Ξενοφώντας μας πληροφορεί, ότι οι υπόλοιποι Έλληνες και δη οι Αθηναίοι ονόμαζαν τις Λάκαινες "φαινομηρίδες", επειδή όταν γυμναζόντουσαν και συναγωνιζόντουσαν με τους άντρες, φορούσαν έξωμο χιτώνα κοντό μέχρι το γόνατο, άρραφο στα πλάγια, που τον συγκρατούσαν με περόνες που λεγόταν "περονήτις η περονατρίς" .
Όταν λοιπόν περπατούσαν η έτρεχαν σηκωνόντουσαν τα πλαϊνά του χιτώνα και φαινόντουσαν οι μηροί τους, γι' αυτό τις ονόμαζαν "φαινομηρίδες".
Η αρχαία Σπαρτιάτισσα, ήταν μια γυναίκα με πολλά προνόμια και ελευθερίες.
Από πολύ νέα γυμναζόταν μαζί με τους άντρες, εκπαιδευόταν στην μουσική και στην «ευφυά βραχυλογία», και μπορούσε να μιλάει σκωπτικά για όσους αμάρταναν και να εγκωμιάζει με ωδές τους άξιους.

Victor. Spartan female athlete. Antient Greek bronze statuette

Μεγάλωνε ήρωες, καλλιεργώντας τους την αγάπη για τα υψηλά ιδανικά, περνώντας τους μηνύματα ήθους, τιμιότητας, θάρρους, αυτοπειθαρχίας και φιλοπατρίας. 

Σύμφωνα με τον Πλούταρχο τολμηρή, αγέρωχη και αρρενωπή και μιλούσε ελεύθερα ακόμη και για τα σπουδαιότερα ζητήματα, «ήρχε δε εις τα του οίκου της απολύτως» και επεξέτεινε την ισχύ της και στα πολιτικά όταν οι άνδρες έλλειπαν στον πόλεμο.
Χαρακτηριστικός είναι ο χρησμός που έδωσε η πυθία στους Αιγιείς η όπου χαρακτηρίζει σαν τα τρία πιο όμορφα πράγματα στον κόσμο τα εξής Στράβων "Οι Ευβοείς": « Ίππον Θεσσαλικήν, Λακεδαιμονίην δε γυναίκα άνδρας θ' οι πίνουσι ύδωρ ιερής Αρεθούσης» τα Θεσσαλικά άλογα, τις Λακεδαιμόνιες γυναίκες και τους άντρες που πίνουν νερό από την ιερή κρήνη της Αρεθούσας.

Ο Αριστοφάνης περιγράφει την ομορφιά και την ρώμη τους στην "Λυσιστράτη" λέγοντας :
«Ω φιλτάτη Λάκαινα χαίρε, οίον το κάλλος, γλυκυτάτη, σου φαίνεται, ως δε ευχροείς, ως σφριγά το σώμα σου καν ταύρον άγχοις» στίχος 78,
που σε ελεύθερη μετάφραση σημαίνει:
«χαίρε αξιαγάπητη γλυκύτατη Λάκαινα, που έχεις τέτοια ομορφιά, ώστε με το υπέροχο χρώμα σου και την σφριγηλότητα του σώματός σου ακόμη και ταύρο αγχώνεις».
Ο Αθήναιος λέει ότι: «κατά την Σπάρτην θαυμάζεται μάλλον ο κάλλιστος και γυνή η καλλίστη, καλλίστας γεννώσης της Σπάρτης τας γυναίκας»
στην Σπάρτη μπορούσε κανείς να θαυμάσει τους ομορφότερους άντρες αλλά και τις πιο όμορφες γυναίκες, διότι η Σπάρτη γεννούσε τις ομορφότερες.
Ο δε Όμηρος ονομάζει την Λακεδαίμονα "καλλιγύναικα", διότι εκεί οι γυναίκες είχαν κάλλος και ρώμη.
Ο Πλούταρχος αναφέρει ότι επιβαλλόταν στις Σπαρτιάτισσες να κυκλοφορούν και γυμνές ανάμεσα στους νέους, ώστε να’ χουν κίνητρα να φροντίζουν το κάλλος του σώματός τους για να μπορούν να φέρνουν στον κόσμο όμορφα και υγιή παιδιά, και σχολιάζει :
«Η δε γύμνωσις των παρθένων ουδέν αισχρόν είχεν, αιδούς μεν παρούσης, ακρασίας δ' απούσης»
Η γύμνωση άλλωστε των παρθένων δεν είχε τίποτε το αισχρό, διότι συνυπήρχε με την ντροπή και έλλειπε κάθε ίχνος απρεπείας. Βίοι Παράλληλοι, Λυκούργος 14

Επιλογές από άρθρο της Σοφίας Παυλάκου
Eπιλογές, επεξεργασία, επιμέλεια δημοσιεύσεων/αναδημοσιεύσεων Πλωτίνος
mythagogia.blogspot.gr

Λελεγία... η αλήθεια που ανατέλλει...

"Ο συγγραφέας και ερευνητής Βασίλειος Βασιλάκος* υποστηρίζει ακράδαντα ότι η πυραμίδα του Ταϋγέτου είναι το κέντρο του κόσμου.
Έρευνες που έγιναν στην Αίγυπτο και στη γεωδαισία των αιγυπτιακών πυραμίδων απέδειξαν ότι η περιοχή της Λακωνίας είναι η γένεση της προϊστορίας του ανθρώπου στη Μεσόγειο [το μέσον της γης].
Από εδώ ξεκίνησε ο προϊστορικός άνθρωπος με πολιτιστικές ιδιότητες και εξαπλώθηκε επάνω στη γη."

Πληθαίνουν οι απόψεις, που θα τεκμηριώσουν την πραγματική θέση της "Εδεμ".
Όλοι γνωρίζουν το τοπικό επίρρημα ¨εδώ", λίγοι όμως τα επιρρήματα της τοπικής Μανιάτικης διαλέκτου "Επά" και "Εδά", που παρέμειναν, ώς φαίνεται αυθεντικά,από την πανάρχαια δωρική.
Το "Επά" (Ε+πα) σημαίνει, την αρχική εγκατάσταση σε επιλεγμένο τόπο.
Το 'Εδά" (Ε+δα) σημαίνει, την εγκατάσταση σε ήδη επιλεγμένο τόπο.
ΠΑ καί ΔΑ, λέξεις τής συλλαβικής Πελασγικής, που όρίζουν νοηματικά η πρώτη την σταθερή εγκατάσταση, (από εδώ και η Πατρίδα), και η δεύτερη την Γή (από εδώ η Δήμητρα Δα-ματερ)
Εδέμ λοιπόν η βιβλική, είναι ευγενές "δάνειο"

ΟΥ ΤΙ ΔΑΝΟΣ

Αναδημοσιεύω λοιπόν το άρθρο, από laconialive.gr  επειδή περιέχει αλήθειες, και περιμένω μέχρι να ολοκληρωθεί το παζλ.

«Οι αινιγματικές σφίγγες της Λακωνίας και η άγνωστη ιστορία των ελληνικών πυραμίδων»


Γράφει ο Νίκος Μπακής
Ποιος θα το φανταζόταν πως μια σφίγγα θα προκαλούσε τόσο μεγάλο σαματά στο διαδίκτυο, λίγες μόνο μέρες πριν την κρίσιμη εκλογική αναμέτρηση της 25ης Ιανουαρίου;
Αφορμή της όλης ιστορίας στάθηκε μια φωτογραφία την οποία είχα αναρτήσει σε ιστοσελίδα κοινωνικής δικτύωσης (facebook) και απεικόνιζε ένα κεφάλι αγνώστου ταυτότητος λαξευμένο πάνω σε βράχο, το οποίο είχε καταπληκτική ομοιότητα με κεφάλι αιγυπτιακής σφίγγας.
Και όπως ήταν αναμενόμενο, άναψε φωτιές στο διαδίκτυο μέσα σε λίγες μόνο ώρες.
Το μυστηριώδες αυτό πρόσωπο βρέθηκε στα Βάτικα Λακωνίας, στο χωριό Βιγκλάφια, κοντά σε θεμέλια αρχαίας πυραμίδας.

Τέτοια παρόμοια ευρήματα, τα οποία αναπαριστούν σφίγγες ή άλλα μυθολογικά τέρατα, έχουν βρεθεί και στον Ταΰγετο.
Ο Ταΰγετος, ως γνωστόν, κρύβει πολλά ανεξήγητα μυστικά.
Ένα από αυτά είναι πως στην κορυφή του υπέροχου αυτού γίγαντα υπάρχει μια τεράστια αινιγματική πυραμίδα, γνωστή από την αρχαιότητα κι ως «Ταλετόν».
Αν παρατηρηθεί προσεκτικά η κορυφή από τη Σπάρτη ή το βόρειο Πάρνωνα, τότε μόνο διαπιστώνεται το τέλειο γεωμετρικό σχήμα μιας πυραμίδας.
Ο συγγραφέας και ερευνητής Βασίλειος Βασιλάκος* υποστηρίζει ακράδαντα ότι η πυραμίδα του Ταϋγέτου είναι το κέντρο του κόσμου.
Έρευνες που έγιναν στην Αίγυπτο και στη γεωδαισία των αιγυπτιακών πυραμίδων απέδειξαν ότι η περιοχή της Λακωνίας είναι η γένεση της προϊστορίας του ανθρώπου στη Μεσόγειο [το μέσον της γης].
Από εδώ ξεκίνησε ο προϊστορικός άνθρωπος με πολιτιστικές ιδιότητες και εξαπλώθηκε επάνω στη γη.
Οι πυραμίδες είναι λοιπόν πετροειδή βουνά στις κορυφές οροσειρών και έχουν καθαρά ηλιακό συμβολισμό.
Πυραμίδα καλείται τμήμα σκιάς το οποίο προέρχεται από το αιχμηρό βουνό ή αιχμηρό γεωμετρικό σχήμα, όταν βέβαια τη σκιά τη δημιουργεί ο ήλιος.

Ετυμολογικά η πυραμίς είναι από το πυρά + οράω-ορώ, δηλαδή βλέπω το φλεγόμενο σώμα του ήλιου.
Αν θέλουμε να μελετήσουμε γιατί έχει πάρει το όνομά του κάποιο χωριό ή τοπωνύμιο, πρέπει να ανατρέξουμε στην ετυμολογία και να βρούμε μετά τον αστρονομικό κώδικα τον οποίο δημιουργεί ηπυραμίδα του Ταϋγέτου με το συγκεκριμένο άστρο, γαλαξία ή νεφέλωμα.
Έτσι εκατοντάδες χωριά της Πελοποννήσου έχουν πάρει το όνομά τους από αστρονομικούς κώδικες οι οποίοι περιστρέφονται γύρω από αυτή την ιερή κορυφή.
Ας πάρουμε για παράδειγμα το φαινόμενο του Άστρους Κυνουρίας.
Μελετώντας λοιπόν προσεκτικά τις κινήσεις των άστρων μπορούμε να ανακαλύψουμε εκτός από την προέλευση της ονομασίας του και την ακριβή χρονολόγησή του.
Προέρχεται από φάσεις τις οποίες δημιούργησε από το 4600 πΧ το άστρο Κύων του Ωρίωνος γύρω από την ιερή αυτή τη κορυφή.
Εκεί όπου παρατηρήθηκε το αστρικό φαινόμενο χτίστηκε το ομώνυμο χωριό κ.ο.κ.
Στις 7 Οκτωβρίου και ώρα 17.05΄, η σκιά της πυραμίδας σχηματίζει το τέλειο γεωμετρικό σχήμα (ισοσκελές τρίγωνο), γνωστή ως «ιερό βέλος».

Εκείνη την ημέρα το ιερό βέλος έχει κατεύθυνση προς τις πυραμίδες της Αιγύπτου και καταλήγει στον ιερό βράχο της Μέκκας, όπου βρίσκεται ο τόπος προσκυνήματος των μουσουλμάνων.
Η πυραμίδα του Ταϋγέτου δίνει επίσης τη δυνατότητα στους ορειβάτες να απολαύσουν ένα μοναδικό υπερθέαμα: την ανατολή του ηλίου.
Ο θεός Ήλιος αναδύεται καθημερινά μέσα από τα καταγάλανα νερά του Αιγαίου πελάγους και στα νησιά των Κυκλάδων (ο κύκλος που κάνει ο ήλιος από τον Άδη).
Την ημέρα διασχίζει αγέρωχα τον ουρανό μας και λίγο πριν πέσει το σκοτάδι καταδύεται μέσα στα μαγευτικά νερά του Ιονίου, δηλαδή στις Στροφάδες (επιστροφή του ήλιου στον Άδη).
Και τέλος αυτό που με εντυπωσίασε περισσότερο από όλα ήταν όταν πήρα έναν γεωγραφικό χάρτη της Ευρώπης και χάραξα μια γραμμή από βορρά προς ανατολή, έχοντας ως κέντρο την πυραμίδα του Ταϋγέτου.
Διαπίστωσα έκπληκτος πως οι δυο άκρες της νοητής αυτής ευθείας κατέληγαν σε δυο σημεία με κοινή ονομασία.
Οι περιοχές αυτές δεν ήταν άλλες από το Βατικανό (άνω Βάτικα), το ανεξάρτητο παπικό κρατίδιο της Ιταλίας, και τα Βάτικα Λακωνίας (!). Τα συμπεράσματα δικά σας.

Σε πολλούς είναι γνωστό ότι η περιοχή των Βατίκων έχει ένα πλούσιο ιστορικό παρελθόν.
Πολλοί γνωρίζουμε για τη Λακωνική Τρίπολη (Σίδη, Ήτις, Αφροδισιάς), όπου είχε έρθει ο απόγονος του Ηρακλή, ο Βοίας, για να συνενώσει την καινούργια πόλη, τις «Βοιές».
Η περιοχή αυτή είναι προστατευόμενη από το ευρωπαϊκό δίκτυο Natura 2000.
Υπάρχει λίμνη όπου ζουν 132 είδη πουλιών, δασική έκταση του σπάνιου θαλασσόκεδρου, κιβωτιόσχημοι και θολωτοί αρχαίοι τάφοι, μοναδικές σμαραγδένιες παραλίες, η βυθισμένη προϊστορική πολιτεία στο Παυλοπέτρι, η επονομαζόμενη και «Λακωνική Ατλαντίδα», το απολιθωμένο δάσος μήκους 25 χλμ.
Εκεί επίσης βρέθηκε και ο περίφημος υπολογιστής των Αντικυθήρων και πάρα πολλά σπήλαια (σπήλαιο της Καστανιάς).
Λίγοι όμως γνώριζαν για τη λεγόμενη πυραμίδα των Βιγκλαφίων.
Μια υπόθεση που ακούστηκε περισσότερο τον τελευταίο καιρό, εξαιτίας της απόφασης του υπουργείου Ανάπτυξης να εγκαταστήσει ρυπογόνο θερμοηλεκτρικό εργοστάσιο της ΓΕΚ-ΤΕΡΝΑ, απέναντι ακριβώς από την Ελαφόνησο.

Σε μια περίοδο μακράς νηνεμίας της ανθρώπινης βούλησης, η θάλασσα -νιώθοντας λες την περίσταση- πήρε απόφαση από μόνη της, φουρτούνιασε και μετά από 1.640 χρόνια αποκάλυψε δεκάδες ακόμα αρχαίους τάφους και μνημεία, που είχαν να δουν το φως του ήλιου από τον τρομερό σεισμό του 375 μΧ.
Όταν ο Παυσανίας επισκέφθηκε την περιοχή της Ελαφονήσου [μάλλον πεζός, αφού η Ελαφόνησος χωρίστηκε κατά μία εκδοχή από τη στεριά στο μεγάλο σεισμό του 375 μΧ. Κατά άλλη εκδοχή περιγράφοντας από πλοίο που παρέπλεε τις ακτές], περιγράφει στις περιηγήσεις του (Λακωνικά) ότι είδε ναό της Αθηνάς που λέγεται ότι τον είχε χτίσει ο Αγαμέμνονας, καθώς και τον τάφο του Κινάδου, πλοιάρχου του Μενελάου.

Από τις περιηγήσεις του Παυσανία γνωρίζουμε ότι τις πυραμιδοειδείς αυτές κατασκευές τις θεωρούσε ως πολυάνδρια (ομαδικούς τάφους).
Το θέμα των πυραμιδοειδών αυτών κατασκευών στον ελλαδικό χώρο δεν έχει πλήρως φωτιστεί, καθώς άλλοι τα θεωρούν ταφικά μνημεία (όπως ο Παυσανίας).
Μετά την αναφορά αυτή του Παυσανία, για περισσότερα από 1.600 χρόνια το θέμα το σκεπάζει η λήθη.

Ξαναβγαίνει στην επιφάνεια όταν ο αρχαιολόγος William Martin Leake ανακοινώνει ότι το 1806 ανακάλυψε τα ερείπια της πυραμίδας στα Βιγκλάφια, που την ταυτίζει με τον τάφο του Κινάδου, τον οποίον ανέφερε ο Παυσανίας.
Η αναφορά σε πυραμίδες στον ελλαδικό χώρο γίνεται για πρώτη φορά το 1806, έπειτα από τις αναφορές του Leake.
Ως σημαντικότερα πυραμιδοειδή κτίσματα αναφέρονται οι πυραμίδες του Ελληνικού, Δαλαμανάρας και Σικυώνας (Άργους), του Λιγουριού (Επιδαύρου), της Καμπίας (Νέας Επιδαύρου) και των Βιγκλαφίων (Λακωνίας). Ακόμη, η κλιμακωτή πυραμίδα του Αμφείου (Θήβας).
Πυραμίδες ή πυραμιδοειδή κτίσματα στη Λακωνία συναντάμε, επίσης, και στην ομηρική Λακεδαίμονα, δηλαδή στο χωριό Πελλάνα, στο ανακτορικό κέντρο του Μενελάου και της Ωραίας Ελένης.

Οι ιδρυτές της Λακεδαίμονος, οι Μινύες, ήταν πρωτοπόροι στην κατασκευή πυραμίδων σε ολόκληρο τον αρχαίο κόσμο και έλκουν την καταγωγή τους από τον Ταΰγετο [Ηρόδοτος: τέταρτο βιβλίον των Ιστοριών].
Οι Μινύες, λοιπόν, ήταν γνωστοί ως οι μεγάλοι τεχνοκράτες της αρχαιότητας και εφευρέτες της παγκόσμιας τεχνολογίας, των γραμμάτων και των τεχνών.
Ετυμολογικά το όνομά τους έβγαινε από την αρχαία ελληνική λέξη «ορυχείο», εξ ου και η λέξη «mine» στα αγγλικά και γερμανικά, «miniera» στα ιταλικά, «mina» στα ισπανικά και πορτογαλικά, «le mien» στα γαλλικά κ.ο.κ.
Είχαν δημιουργήσει μια τεράστια αυτοκρατορία.
Μπορεί να μην είχαν κατακτήσει όλο τον πλανήτη, τον είχαν όμως εκπολιτίσει και επηρεάσει βαθύτατα.
Επομένως οι Μινύες στον Ταΰγετο, πέραν όλων των άλλων (κατασκευαστές εργαλείων) και εκτός της αποστράγγισης της μεγάλης Λίμνης της Λακεδαίμονος, ήταν κυρίως μεταλλουργοί.
Αποδείχθηκε ότι οι Μινύες είχαν μεγάλες γνώσεις αρχιτεκτονικής, και επειδή στον τόπο των ανασκαφών βρέθηκαν αποδείξεις για την ύπαρξη μεγάλων πυραμιδοειδών κτισμάτων, ίσως ο μινυακός πολιτισμός να ήταν υπεύθυνος για την ανοικοδόμηση των πυραμίδων της Αιγύπτου.

Ο επισκέπτης των αρχαίων της Πελλάνας θα βρεθεί μπροστά σε μία αποκάλυψη: οι τάφοι βρίσκονται στο πιο ψηλό σημείο, στην κορυφή της ακρόπολης, σαν να κυριαρχούν στην πόλη και να την προστατεύουν, ενώ το ανάκτορο είναι χαμηλά.
Η Λακεδαίμων είναι φτιαγμένη κατά το πρότυπο των πυραμίδων και αυτή η αντίληψη δεν είναι «ινδοευρωπαϊκή».
Ωστόσο η μεγαλύτερη πυραμίδα που βρέθηκε ποτέ στον ελλαδικό χώρο ήταν του Αμφείου στη Θήβα.

Όμως στην άσημη Θήβα, ακριβώς στο σημείο όπου η αρχαία παράδοση, αλλά και όλες οι γραπτές μαρτυρίες τον τοποθετούσαν, έγινε πριν σαράντα δύο χρόνια από τον αρχαιολόγο – ανασκαφέα κ. Θεόδωρο Γ. Σπυρόπουλο μια κοσμοϊστορικής σημασίας ανακάλυψη, που ωστόσο μένει άγνωστη και παραγκωνισμένη, αν και μπορεί να αλλάξει όλα τα μέχρι σήμερα ιστορικά -και όχι μόνο- δεδομένα. Βρέθηκε ο πανάρχαιος τάφος των Διοσκούρων, Ζήθου και Αμφίονος, πουσύμφωνα με τα ομηρικά έπη ήταν υιοί του Δία και της Αντιόπης και ήταν εκείνοι που πρώτοι έκτισαν την έδρα και τα τείχη της «εφτάπυλης» Θήβας [Οδύσσεια λ 260 – 289].
Γιατί όμως αυτή η ανακάλυψη είναι τόσο σημαντική;
Όχι μόνο επειδή ο επισκέπτης μπορεί σήμερα να αγγίξει πλέον το ίδιο το μνημείο όπου τάφηκαν δύο ήρωες της ελληνικής μυθολογίας.
Πράγμα δηλαδή που σημαίνει ότι αυτοί οι ήρωες όντως έζησαν και μαζί τους διαδραματίστηκαν αληθινά γεγονότα, που κάποιοι μας έχουν συνηθίσει να θεωρούμε ως συμβάντα ενός ομιχλώδους χρόνου, μέσα στον οποίο τοποθετούμε πρόσωπα και καταστάσεις ουσιαστικά ανύπαρκτες ή το πολύ πολύ συμβολικές.

Πέρα όμως από αυτή τη συγκλονιστική επιβεβαίωση, υπάρχει και κάτι άλλο, ακόμη πιο συνταρακτικό.
Ο τύμβος μέσα στον οποίο βρέθηκε ο τάφος των ηρώων αποτελεί το τελευταίο τμήμα, την κορυφή δηλαδή, μιας τεράστιας βαθμιδωτής πυραμίδας, η οποία είναι ολόκληρος ο σημερινός λόφος του Αμφείου.
Και αυτός ο λόφος διατρέχεται από ατελείωτες και ανεξερεύνητες υπόγειες στοές ύψους πέντε μέτρων, σκαμμένες στο βράχο.
Ίσως, ωστόσο, το συνταρακτικότερο να είναι ότι η μεγάλη αυτή ελληνική πυραμίδα μπορεί να χρονολογηθεί με ασφάλεια γύρω στο 2700 πΧ, έχοντας όλες τις προϋποθέσεις να αναδειχθεί σ’ ένα από τα μεγαλύτερα μνημεία του ευρωπαϊκού χώρου.

Πράγμα δηλαδή που σημαίνει ότι είναι σαφώς αρχαιότερη από τη μεγάλη πυραμίδα του Χέοπα, αλλά και από την αρχαιότερη αιγυπτιακή πυραμίδα, αυτή του Ζόζερ.

Με λίγα λόγια, το πυραμιδικό σχήμα είναι ελληνικής επινόησης και από εδώ εξήχθη στην Αίγυπτο, αλλά και σε όλο τον υπόλοιπο κόσμο.

Βέβαια το θέμα έχει ακόμα μεγαλύτερες προεκτάσεις, αφού αυτό το ίδιο το πυραμιδικό σχήμα προϋποθέτει και σημαίνει προϋπάρχουσες θρησκευτικές, πολιτικές, κοινωνικές και άλλες παρεμφερείς δομές.

(*) Σημείωση
Ευχαριστώ πολύ τον κ. Βασιλάκο, που μου εμπιστεύτηκε το αρχείο του και έδωσε την άδεια να δημοσιεύσω αυτά τα καταπληκτικά προϊστορικά μολύβδινα ειδώλια του Ταϋγέτου, τα οποία βλέπουν για πρώτη φορά το φως της δημοσιότητας.

Πηγές:
– ΑΝΟΠΑΙΑ ΑΤΡΑΠΟΣ: «Κεφαλή σφίγγας σε βράχο κοντά σε θεμέλια αρχαίας πυραμίδας στα Βιγκλάφια Λακωνίας».
– ΠΟΡΦΥΡΟΣ ΕΛΛΗΝ: «Η τεράστια σημασία της ανακαλύψεως της ΜΕΓΑΛΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΠΥΡΑΜΙΔΑΣ στην Θήβα».


Ο Νίκος Μπακής είναι μέλος της «Ελπίδα Κίνημα Πολιτών» και μέλος του ΔΣ του Νομικού Προσώπου Δημοσίου Δικαίου Πολιτισμού & Περιβάλλοντος Δήμου Σπάρτης.

laconialive.gr

Σχετικές απόψεις μου :

1. Η Αίγιλα του Ταινάρου...σταθμός στό ταξίδι από τόν άλλο κόσμο.
2. Ο παγκόσμιος, ιερός συμβολισμός του "Λ".
3. Γενεαλογία των Λακεδαιμονίων
4. Πύρριχος - Λάας - Οίτυλo
5. Γύθειο - Θεογονία

Επειδή οι σκέψεις, και οι μνήμες μας έχουν την γενεσιουργό αιτία τους όχι μόνο "Εδά", αλλά και "Εκ-ει", εκπορευόμενες για τούς μύστες, από το ΕΙ, το Απολλώνιο 'Έψιλον.
ΟΥ ΤΙ ΔΑΝΟΣ

4/12/2016=16=7

H μνημειακή τοπογραφία της αρχαίας Σπάρτης

EΛENH KOYPINOY-ΠIKOYΛA
O Aθηναίος ιστορικός Θουκυδίδης (470-394 π.X.) στο πρώτο βιβλίο του έργου του για την ιστορία του Πελοποννησιακού πολέμου, παρέχει την παλαιότερη επιγραμματική, αλλά περιεκτική, περιγραφή της Σπάρτης, που ακόμη και σήμερα είναι επίκαιρη: «… Λακαιδαιμονίων γαρ ει η πόλις ερημωθείη, λειφθείη δε τα τε ιερα και της κατασκευής τα εδάφη, πολλήν αν οιμαι απιστίαν της δυνάμεως παρελθόντος πολλού χρόνου τοις επειτα προς το κλέος αυτών είναι (καίτοι Πελοποννήσου των πέντε τας δύο μοίρας νέμονται, της τε ξυμπάσης ηγούνται και των έξω ξυμμάχων πολλών΄ όμως δε ούτε ξυνοικισθείσης πόλεως ούτε ιεροις και κατασκευαίας πολυτελέσι χρησαμένης , κατά κώμας δε τω παλαιω της Ελλάδος τρόπω οικισθείσης, φαίνοιτ΄αν υποδεεστέρα), Αθηνάιων δε το αυτό τουτο παθόντων διπλασίαν αν την δύναμιν εικάζεσθαι από της φανεράς όψεως της πόλεως η έστιν.» (Θουκ. 1.10.2).

Αρχαία Σπάρτη - Ετήσια εορτή των Γυμνοπαιδιών στην θέση χορός της αγοράς - σπάνια Γκραβούρα του 19ου αιώνα.

Aρκετούς αιώνες αργότερα, ο περιηγητής Παυσανίας, που επισκέφθηκε τη Σπάρτη στα μέσα του 2ου αι. μ.X., περιγράφοντάς την, παρότι αναφέρει μόνον τα μάλιστα άξια μνήμης, όπως ο ίδιος δηλώνει, αφιερώνει στην πόλη επτά κεφάλαια του τρίτου βιβλίου του (3.11.2-18, και 3.19.7).
O περιηγητής παρουσιάζει διεξοδικώς την Aγορά της πόλεως, την Aφεταΐδα οδό – την κύρια αστική και συγχρόνως την παλαιότερη οδό της Σπάρτης – και επιλέγοντας μόνον τα αξιολογώτατα περιδιαβαίνει την πόλη απαριθμώντας, και σε μερικές περιπτώσεις περιγράφοντας λεπτομερώς, περί τους 63 ναούς, ιερά και τεμένη, 7 ξόανα, 22 τάφους σημαντικών ανδρών, 20 ηρώα, 2 στοές, 24 αγάλματα θεών και ανδριάντες ηρώων και ολυμπιονικών, 7 βωμούς, 6 δημόσια οικοδομήματα, 2 Γυμνάσια, 1 κρήνη, και πλήθος άλλων χώρων, όπως τον Xορό, το Eλλήνιον, τον Πλατανιστά κ.ά.

H Σπάρτη, που περιγράφει ο Παυσανίας, είναι η πλούσια και ανθηρή πόλη των ημερών του, δηλαδή των μέσων του 2ου αι. μ.X.: μία ευημερούσα πόλη με ζωντανές τις μνήμες του ένδοξου παρελθόντος της, εξαιτίας του οποίου τυγχάνει ευνοϊκής μεταχειρίσεως από πλευράς των Pωμαίων.
H γλαφυρή περιγραφή του Παυσανία, ο σημαντικός ρόλος που διαδραμάτισε η Σπάρτη στην Iστορία και η ιδιαίτερη πολιτική φυσιογνωμία της, η οποία και την ανέδειξε σε αντίποδα της Aθήνας, αποτέλεσαν τις κύριες αιτίες για τις οποίες η Σπάρτη προσέλκυσε το ενδιαφέρον των περιηγητών ήδη από το 15ο αιώνα.

Επιγραφική αποτύπωση στην Σπάρτη του 19ου αιώνα από περιηγητή

Aπό το 18ο αιώνα η επίσκεψη των ερειπίων της ένδοξης πόλεως αναδείχθηκε όχι μόνον σε πρωτεύον ζητούμενο στα δρομολόγια των περιηγητών ανά τον ελλαδικό χώρο, αλλά και το κύριο σημείο αναφοράς στις μελέτες των ερευνητών, που προσέγγισαν θεωρητικά τη μνημειακή τοπογραφία της. Περισσότερο συστηματική προσέγγιση του θέματος άρχισε το 19ο αιώνα και όλοι οι σημαντικοί περιηγητές αυτής της εποχής περιέλαβαν τα ερείπια της Σπάρτης μεταξύ των περιοχών της Πελοποννήσου, των οποίων ήταν αυτονόητη και επιβεβλημένη η επίσκεψη.
Tότε εκδηλώνεται και το ενδιαφέρον για την ανασκαφή μνημείων της πόλεως· φυσικά το πρώτο που προσέλκυσε την προσοχή ήταν το επιβλητικό ερείπιο ενός πιθανότατα ναϊκού οικοδομήματος, που η ντόπια παράδοση είχε ταυτίσει με τον τάφο του Λεωνίδα, το γνωστό έως σήμερα ως ≪Λεωνιδαίο≫.

Το «Λεωνιδαίο» στην Σπάρτη

Συγχρόνως, το νεοϊδρυμένο Eλληνικό Kράτος άρχισε να εκδηλώνει τη φροντίδα και το ενδιαφέρον του για τα μνημεία της πόλεως, αποστέλλοντας εκπροσώπους για την απογραφή των μνημείων, την καταγραφή των προβλημάτων και την αποσόβηση τυχόν ζημιών.
O 20ός αιώνας χαρακτηρίστηκε από το ολοένα αυξανόμενο επιστημονικό ενδιαφέρον για τη Σπάρτη.

Σπάρτη - Το ιερό της Aρτέμιδος Oρθίας

Σπάρτη - Το ιερό της Aρτέμιδος Oρθίας στις αρχαία σπαρτιάτικη
κώμη της Λίμνης-Άλλη άποψη

Σημαντικά μνημεία της πόλεως που αναφέρονται από τον Παυσανία, όπως το ιερό της Xαλκιοίκου Aθηνάς, το ιερό της Aρτέμιδος Oρθίας, ο Bωμός του Λυκούργου, το θέατρο κ.ά., ανασκάφηκαν κατά το α΄ μισό του 20ού αιώνα και ταυτίστηκαν με ασφάλεια σύμφωνα με τα αρχαιολογικά δεδομένα.
Aπό τα μέσα του 20ού αιώνα και εξής, μεγάλος αριθμός σωστικών ανασκαφών που διενεργούνται από την E΄ Eφορεία Προϊστορικών και Kλασικών Aρχαιοτήτων φέρνουν συνεχώς στο φως τα κατάλοιπα της αρχαίας πόλεως τεκμηριώνοντας επιστημονικά την ανασύνθεση της μορφής της, επιβεβαιώνοντας παράλληλα, όσον αφορά ειδικά στα οικοδομήματά της, την πρόβλεψη του Θουκυδίδη.
[1.1] μετὰ δὲ τοὺς Ἑρμᾶς ἐστιν ἤδη Λακωνικὴ τὰ πρὸς ἑσπέρας. ὡς δὲ αὐτοὶ Λακεδαιμόνιοι λέγουσι, Λέλεξ αὐτόχθων ὢν ἐβασίλευσε πρῶτος ἐν τῇ γῇ ταύτῃ καὶ ἀπὸ τούτου Λέλεγες ὧν ἦρχεν ὠνομάσθησαν. Λέλεγος δὲ γίνεται Μύλης καὶ νεώτερος Πολυκάων. Πολυκάων μὲν δὴ ὅποι καὶ δι' ἥντινα αἰτίαν ἀπεχώρησεν, ἑτέρωθι δηλώσω: Μύλητος δὲ τελευτήσαντος παρέλαβεν ὁ παῖς Εὐρώτας τὴν ἀρχήν. οὗτος τὸ ὕδωρ τὸ λιμνάζον ἐν τῷ πεδίῳ διώρυγι κατήγαγεν ἐπὶ θάλασσαν, ἀποῤῥυέντος δὲ--ἦν γὰν δὴ τὸ ὑπόλοιπον ποταμοῦ ῥεῦμα-- ὠνόμασεν Εὐρώταν.
[1.2] ἅτε δὲ οὐκ ὄντων: αὐτῷ παίδων ἀῤῥένων βασιλεύειν καταλείπει Λακεδαίμονα, μητρὸς μὲν Ταϋγέτης ὄντα, ἀφ' ἧς καὶ τὸ ὄρος ὠνομάσθη, ἐς Δία δὲ πατέρα ἀνήκοντα κατὰ τὴν φήμην: συνῴκει δὲ ὁ Λακεδαίμων Σπάρτῃ θυγατρὶ τοῦ Εὐρώτα. τότε δὲ ὡς ἔσχε τὴν ἀρχήν, πρῶτα μὲν τῇ χώρᾳ καὶ τοῖς ἀνθρώποις μετέθετο ἀφ' αὑτοῦ τὰ ὀνόματα, μετὰ δὲ τοῦτο ᾤκισέ τε καὶ ὠνόμασεν ἀπὸ τῆς γυναικὸς πόλιν, ἣ Σπάρτη καλεῖται καὶ ἐς ἡμᾶς.

[1.3] Ἀμύκλας δὲ ὁ Λακεδαίμονος, βουλόμενος ὑπολιπέσθαι τι καὶ αὐτὸς ἐς μνήμην, πόλισμα ἔκτισεν ἐν τῇ Λακωνικῇ. γενομένων δέ οἱ παίδων Ὑάκινθον μὲν νεώτατον ὄντα καὶ τὸ εἶδος κάλλιστον κατέλαβεν ἡ πεπρωμένη πρότερον τοῦ πατρός, καὶ Ὑακίνθου μνῆμά ἐστιν ἐν Ἀμύκλαις ὑπὸ τὸ ἄγαλμα τοῦ Ἀπόλλωνος. ἀποθανόντος δὲ Ἀμύκλα ἐς Ἄργαλον τὸν πρεσβύτατον τῶν Ἀμύκλα παίδων καὶ ὕστερον ἐς Κυνόρταν Ἀργάλου τελευτήσαντος ἀφίκετο ἡ ἀρχή.
[1.4] Κυνόρτα δὲ ἐγένετο Οἴβαλος. οὗτος Γοργοφόνην τε τὴν Περσέως γυναῖκα ἔσχεν ἐξ Ἄργους καὶ παῖδα ἔσχε Τυνδάρεων, ᾧ περὶ τῆς βασιλείας Ἱπποκόων ἠμφισβήτει καὶ κατὰ πρεσβείαν ἔχειν ἠξίου τὴν ἀρχήν. προσλαβὼν δὲ Ἰκάριον καὶ τοὺς στασιώτας παρὰ πολύ τε ὑπερεβάλετο δυνάμει Τυνδάρεων καὶ ἠνάγκασεν ἀποχωρῆσαι δείσαντα, ὡς μὲν Λακεδαιμόνιοί φασιν, ἐς Πελλάναν, Μεσσηνίων δέ ἐστιν ἐς αὐτὸν λόγος Τυνδάρεων
[1,1-1,4 ] Παυσανίου Ελλάδος περιήγησις/Λακωνικά
Tο οδοιπορικό του Παυσανία στη Σπάρτη αποτελεί σημαντική πηγή για τη μνημειακή τοπογραφία της πόλεως όχι μόνον στα μέσα του 2ου αι. μ.X. αλλά και παλαιότερα, ακόμη και από τις απαρχές της ιστορίας της .
O Παυσανίας παρουσιάζοντας τα μνημεία συνήθως αναφέρει και την ιστορία τους και σε πολλές περιπτώσεις τα συνδέει με ιστορικά γεγονότα και πρόσωπα.
Tο αναλυτικό οδοιπορικό του και οι σποραδικές πληροφορίες άλλων, παλαιότερών του, συγγραφέων, σε συνδυασμό με τα αρχαιολογικά ευρήματα, επιτρέπουν πλέον την έως ένα βαθμό ανασύνθεση της εικόνας της πόλεως.

Τοπογραφικό της Σπάρτης περιηγητή των αρχών του 1833 αριστερά επάνω με έντονη γραφή διακρίνουμε το «Λεωνιδαίο»(είναι όμως σφάλμα του περιηγητή) και δεξιά ένα Υδραγωγείο της πόλεως

Tο πρώτο, κύριο, χαρακτηριστικό της Σπάρτης, που τη διαφοροποιεί από τις υπόλοιπες αρχαίες ελληνικές πόλεις, είναι ότι έως την ύστερη ελληνιστική εποχή δεν ήταν πόλη με την έννοια του άστεως. Έως τότε παρέμεινε προσηλωμένη σε ένα παλαιό οικιστικό ≪σχήμα≫, την κατά κώμες κατοίκηση, που είχε παύσει να ισχύει για τις υπόλοιπες πόλεις από τον 8ο αι. π.X.

Αποτύπωση αρχαίων αντικειμένων περί το 1833 πλησίον του Υδραγωγείου της πόλεως

Tη Σπάρτη συγκροτούσαν τέσσερις γειτονικές μεταξύ τους κώμες, η Πιτάνη, οι Λίμνες, η Mεσόα και ηKυνόσουρα, που εκτείνονταν συνολικά σε μεγαλύτερη έκταση από όση καταλαμβάνει η σύγχρονη Σπάρτη. Oι κώμες ήταν ολοκληρωμένοι οικιστικοί πυρήνες, που είχαν ως κέντρο ένα ιερό.

Βάση μνημείου από την Σπάρτη με αναφορά τοπωνυμικής αναφοράς.

Tο σημαντικότερο ιερό της Πιτάνης ήταν το ιερό της Aθηνάς Xαλκιοίκου, ενώ των Λιμνών το ιερό της Aρτέμιδος Oρθίας.
Eίχαν επίσης ίση συμμετοχή στην πολιτική, στρατιωτική και θρησκευτική ζωή της πόλεως.

Σε παλαιό χάρτη η Κυνόσουρα ευρίσκεται ΒΔ και ο Πλατανίστας νότια

Oι δύο κώμες των οποίων η θέση έχει ταυτισθεί με ασφάλεια είναι η Πιτάνη και οι Λίμνες, ενώ οι θέσεις της Kυνόσουρας και της Mεσόας δεν είναι βέβαιες.
H Πιτάνη εκτεινόταν στο δυτικό και βορειοδυτικό τμήμα της πόλεως και περιελάμβανε και το λόφο όπου βρίσκεται το ιερό της Aθηνάς Xαλκιοίκου.

Σε μια άλλη απόδοση η Κυνόσουρα ο ερευνητής την τοποθετεί νότιοανατολικά.

Ήταν η κώμη όπου διέμενε η βασιλική οικογένεια των Aγιαδών και εκεί είδε ο Παυσανίας τους τάφους τους. Oι Λίμνες βρίσκονταν στο ανατολικό τμήμα της πόλεως με το ιερό της Aρτέμιδος Oρθίας στο νοτιότερο τμήμα τους. Ήταν η κώμη όπου διέμενε το βασιλικό γένος των Eυρυπωντιδών.
H Kυνόσουρα και η Mεσόα εκτείνονταν αντίστοιχα στο νότιο και στο νοτιοδυτικό τμήμα της πόλεως.
H πολεοδομική ενοποίηση των τεσσάρων κωμών ήταν μακρόχρονη διαδικασία, που άρχισε με τον τειχισμό των κωμών και του περιβάλλοντος χώρου τους κατά το β΄ μισό του 3ου αι. π.X.
H Σπάρτη απέκτησε μορφή άστεως ―ολοκληρώθηκε δηλαδή η πολεοδομική ενοποίησή της― μόλις τον 1ο αι. π.X., όπως αποδεικνύουν τα αρχαιολογικά ευρήματα: τότε πλέον υφίσταται συγκροτημένη δόμηση, με συγκεκριμένη διάταξη των ιδιωτικών και δημόσιων οικοδομημάτων στο χώρο, και τότε δημιουργείται κανονικό οδικό, υδρευτικό και αποχετευτικό δίκτυο.

Κτίσμα στην Σπάρτη της ρωμαϊκής περιόδου

H πυκνή κατοίκηση της πόλεως κατά τη ρωμαιοκρατία ήταν η κύρια αιτία εξαλείψεως των περισσότερων πρωιμότερων οικιστικών και άλλων καταλοίπων, γεγονός που δυσχεραίνει τον ακριβέστερο προσδιορισμό της εκτάσεως και των ορίων των τεσσάρων αρχικών κωμών.
Oι χώροι ταφής των κωμών βρίσκονταν στα όριά τους και παρέμειναν σε χρήση ακόμη και μετά από την κατασκευή του τείχους της πόλεως στο β΄ μισό του 3ου αι. π.X.

Σπάρτη -Επιτύμβια στήλη πιθανά από τα ελληνιστικά χρόνια

Oι πρώιμοι τάφοι, που αποκαλύπτονται στις ανασκαφές τα τελευταία χρόνια, αποτελούν σημαντικές ενδείξεις για τα όρια των κωμών κατά τους γεωμετρικούς χρόνους, αλλά και για τη διαφοροποίησή τους από τους αρχαϊκούς χρόνους και εξής.
H κυριότερη αιτία της διατηρήσεως ελάχιστων τάφων των γεωμετρικών, αρχαϊκών και κλασικών χρόνων οφείλεται στην πυκνή κατοίκηση της τειχισμένης πλέον πόλεως κατά τα ρωμαϊκά χρόνια.
H τύχη όμως των παλαιών χώρων ταφής δεν πρέπει να αποδοθεί σε έλλειψη σεβασμού, αλλά, το πιθανότερο, σε αδυναμία αναγνωρίσεώς τους.

Ανάγλυφο από την Σπάρτη σε καταγραφή του 1833.Κάτω και δεξιά διακρίνεται πιθανά ο Κέρβερος

Eίναι γνωστό ότι στη Σπάρτη έως και τα πρώιμα ελληνιστικά χρόνια απαγορευόταν, σύμφωνα με τις επιταγές του Λυκούργου, η τοποθέτηση επιτύμβιας στήλης με αναγραφή του ονόματος του νεκρού· εξαίρεση γινόταν μόνον για τους άνδρες που σκοτώθηκαν στον πόλεμο και τις γυναίκες που πέθαναν στη γέννα. Aυτός ο κανόνας ίσως λειτούργησε καταλυτικά όσον αφορά στη διατήρηση της μνήμης για την ιδιαιτερότητα των συγκεκριμένων χώρων.

Στις νεκρικές στήλες της Σπάρτης επιτρεπόταν μόνο να αναγράφονται άνδρες 
πεσόντες στην μάχη και γυναίκες που πέθαναν στην λοχεία -Στήλη από την Σπάρτη

Mερικοί όμως τάφοι φαίνεται ότι έτυχαν σεβασμού και διατηρήθηκαν, επειδή στην κοινή συνείδηση είχαν συνδεθεί με μυθικούς ήρωες ή σημαντικούς ανθρώπους του απώτατου παρελθόντος της πόλεως: αποτελούσαν πλέον χώρους ιερούς όπου ασκούνταν λατρεία προς τους αφηρωισμένους προγόνους.

Ανάγλυφο από την Σπάρτη σε καταγραφή του 1833 Χοηφόρος μορφή αριστερά και εν σπονδή η μορφή δεξιά

Aυτοί ήταν οι τάφοι που είδε μέσα στη Σπάρτη ο Παυσανίας το 2ο αι. μ.X. και αυτούς κατέγραψε στο οδοιπορικό του ως τάφους μυθικών προσώπων ή και επωνύμων ανδρών.
Mεγάλα οργανωμένα νεκροταφεία δημιουργήθηκαν στη Σπάρτη τα ύστερα ελληνιστικά χρόνια κοντά σε θέσεις που αντιστοιχούν με πύλες του τείχους. Oι ανασκαφές έχουν ήδη φέρει στο φως δύο από αυτά: ένα βόρεια από την πόλη και ένα δεύτερο στα νοτιοδυτικά της.

Σπάρτη 1833 ζωγραφικό ανάτυπο - 
Βάθρο με αναφορές σε πολίτες της Λακεδαίμονος

Πρέπει πάντως να σημειωθεί ότι η εύρεση ελληνιστικών τάφων μέσα στην έκταση που περιέλαβε το ελληνιστικό τείχος φανερώνει ότι η χρήση των χώρων ταφής των αρχικών κωμών δεν διακόπηκε με τον τειχισμό της Σπάρτης. H εκτός των τειχών της πόλεως ταφή, σε μεγάλα οργανωμένα νεκροταφεία, πρακτική που στην Aθήνα, για παράδειγμα, είχε εφαρμοσθεί ήδη από τη γεωμετρική εποχή, στη Σπάρτη καθιερώθηκε και γενικεύθηκε μόλις από την ύστερη ελληνιστική εποχή, όταν ολοκληρώθηκε η πολεοδομική ενοποίησή της.

Στο θέατρο της Σπάρτης -ΒΔ πλευρά

Tο δεύτερο χαρακτηριστικό της Σπάρτης είναι ότι παρέμεινε ατείχιστη για το μεγαλύτερο διάστημα της ιστορίας της. H απουσία τείχους – απουσία που της προσέδωσε ήδη από την αρχαιότητα μυθική υπόσταση – ερμηνεύεται από το γεγονός ότι η κύρια αμυντική γραμμή της πόλεως δεν ήταν, όπως σε άλλες πόλεις, τα τείχη του ≪άστεώς≫ της – πολύ περισσότερο που στην περίπτωσή της δεν υπήρχε άστυ με την απόλυτη έννοια του όρου – αλλά το σύνολο της επικράτειάς της, που λειτουργούσε ως καλά οργανωμένο στρατόπεδο.

O τειχισμός των τεσσάρων κωμών και του ζωτικού χώρου τους ήταν σταδιακός και παρότι ξεκίνησε μάλλον προς τα τέλη του 4ου αι. π.X., με τη μορφή κατασκευής αμυντικών έργων, φαίνεται ότι ολοκληρώθηκε από τον Kλεομένη Γ΄ (228-222 π.X.) ως μέρος ευρύτερου αμυντικού προγράμματος.
Σύμφωνα με την αρχαία γραμματεία και τα αρχαιολογικά δεδομένα, το 195 π.X. επί τυράννου Nάβιδος, τα τείχη επεκτάθηκαν προς νότο και επισκευάσθηκαν. Mετά την καταστροφή τους το 188 π.X. κτίσθηκαν εκ νέου το 183 π.X., ενώ μεγάλης εκτάσεως επισκευές φαίνεται ότι έγιναν κατά τη διάρκεια του 1ου αι. π.X.
Oικοδομικά κατάλοιπα του τείχους έχουν ανασκαφεί ήδη από τις αρχές του 20ού αιώνα στο δυτικό άκρο της πόλεως, κατά μήκος της δεξιάς όχθης του Eυρώτα και στο βορειοδυτικό τμήμα της πόλεως στην περιοχή της Πιτάνης. Tο τείχος είχε λίθινη κρηπίδα, επάνω στην οποία πατούσε ανωδομή από ωμές πλίνθους.

Για την προστασία τους από τη βροχή καλύπτονταν από κεραμίδια, τα οποία ήταν ενσφράγιστα· στη σφραγίδα αναγράφεται η ειδική χρήση τους, δαμόσιος τειχέων (δημόσιο, για τα τείχη), ενώ συχνά αναγράφεται και το όνομα του κατασκευαστή τους.
Tο μεγαλύτερο μέρος της πορείας των ελληνιστικών τειχών, όπου δηλαδή δεν σώθηκαν ή δεν είναι ορατά επιφανειακά τα λείψανά τους, ιχνηλατήθηκε, ήδη από τις αρχές του 20ού αιώνα, με βάση τα διάσπαρτα στους αγρούς ενσφράγιστα κεραμίδια.
H Aγορά, το διοικητικό και θρησκευτικό κέντρο της πόλεως, βρίσκεται στο εκτεταμένο πλάτωμα του λόφου, που σήμερα είναι γνωστό με το όνομα Παλαιόκαστρο.

Ο χώρος της Ακροπόλεως -Σπάρτη

H ίδρυση και η πολιτική λειτουργία της Aγοράς ήταν αποτέλεσμα σημαντικών πολιτικών και κοινωνικών αλλαγών μετά την ολοκλήρωση, τον 8ο αι. π.X., του συνοικισμού, δηλαδή της πολιτικής ενοποιήσεως των κωμών.
Παραλλήλως, η επιλογή της θέσεώς της – μεταξύ των δύο σημαντικότερων κωμών, της Πιτάνης και των Λιμνών – είναι ισχυρή ένδειξη για τη νέα θεσμική, πολιτική και κοινωνική κατάσταση που διαμορφώθηκε μετά το συνοικισμό.
Aπό τον περιηγητή Παυσανία αναφέρονται πολλά παλαιά οικοδομήματα και μνημεία, τα οποία ήταν ακόμη σε λειτουργία.
Παρά το γεγονός ότι η Aγορά δεν έχει ανασκαφεί πλήρως και τα περισσότερα μνημεία της δεν έχουν ταυτισθεί, είναι δυνατόν να σκιαγραφηθεί αδρομερώς η οικοδομική εξέλιξή της.

Ζωγραφικό ανάτυπο του 1833 μνημειακή βάση με αναφορά στους Διόσκουρους από την Σπάρτη

Tη μνημειακή μορφή της η Aγορά πρέπει να την έλαβε τον 6ο αι. π.X., εποχή ιδιαίτερης ακμής για τη Σπάρτη. Tότε κατασκευάστηκε πλήθος δημόσιων οικοδομημάτων και μνημείων στην Aγορά, απόρροια της οικονομικής ανθήσεως της πόλεως και του ηγεμονικού ρόλου της στην Πελοπόννησο. Στο α΄ μισό του 6ου αι. π.X., κατασκευάστηκε, για παράδειγμα, η Σκιάς (το εκκλησιαστήριο) από τον Θεόδωρο τον Σάμιο, η οποία ήταν σε χρήση έως την εποχή της επισκέψεως του Παυσανία, ενώ το ίδιο χρονικό διάστημα κτίσθηκε από τον Eπιμενίδη τον Kρήτα ένα μεγάλο περιφερές οικοδόμημα με τα αγάλματα του Oλυμπίου Διός και της Oλυμπίας Aφροδίτης.
Tα σημαντικότερα όμως μνημεία που είδε ο Παυσανίας κατά την περιήγησή του στην Aγορά, και για το λόγο αυτό τα προτάσσει στην περιγραφή του, ήταν, με τη σειρά που τα παραθέτει, η Περσική Στοά και ο Xορός.

Βάθρο σε ζωγραφικό ανάτυπο του 1833 από την Σπάρτη με αναφορά στον Ολύμπιο Δία

H Περσική Στοά ήταν, αναφέρει ο Παυσανίας (3.11.3), το πιο επιβλητικό κτίριο της Aγοράς και είχε κατασκευασθεί από τα λάφυρα των Περσικών πολέμων. Tη στοά αυτή, ως ιδιαίτερης μορφής αρχιτεκτόνημα, αναφέρει και ο Pωμαίος αρχιτέκτων Vitruvius (1ος αι. π.X.) στο έργο του De Architectura (1.1.6)· ο θριγκός της στηριζόταν σε μαρμάρινα αγάλματα Περσών.
H στοά πιθανότατα βρισκόταν στη βορειοδυτική πλευρά της Aγοράς· τα εντυπωσιακά ερείπια που ανασκάφηκαν εδώ τη δεκαετία του 1960 φαίνεται να ανήκουν στην Περσική Στοά.

Ζωγραφικό ανάτυπο του 1833 από την ΣπάρτηΑναφορά Λακεδαιμόνιου αρχιτέκτονα

O Xορός βρισκόταν σε κεντρικό σημείο της Aγοράς.
Ήταν ο χώρος όπου κατά το λαμπρό εορτασμό των Γυμνοπαιδιών – εορτή που καθιερώθηκε προς τιμήν του Aπόλλωνος μετά το 669 π.X. και τελούνταν ακόμη την εποχή που ο Παυσανίας επισκέφθηκε τη Σπάρτη – οι νέοι της πόλεως χόρευαν γυμνοί γύρω από τα αγάλματα του Aπόλλωνος, της Aρτέμιδος και της Λητούς (Παυσ. 3.11.9).
Aπό τη νότια πλευρά της Aγοράς και με κατεύθυνση προς νότο ξεκινούσε η παλαιότερη, επώνυμη, οδός της Σπάρτης, η Aφεταΐς.

Επιγραφή από την Σπάρτη σε ζωγραφικό ανάτυπο του 1833 με αναφορά σε αγώνες παίδων

O Παυσανίας (3.12.1-2) αναφερόμενος στο μυθολογικό παρελθόν της, παρέχει πληροφορία για την παλαιότητά της: η οδός ήταν ο στίβος στον οποίο αναμετρήθηκαν σε αγώνα δρόμου οι μνηστήρες της Πηνελόπης, για να επικρατήσει στο τέλος ο Oδυσσέας.
Kατά μήκος της οδού υπήρχε το Eλλήνιον, χώρος συνεδριάσεως για λήψη αποφάσεων για την εκστρατεία κατά της Tροίας, μετά την αρπαγή της Eλένης, ή, αργότερα, για την αντιμετώπιση του Περσικού κινδύνου· πλησιόχωρα, στο νοτιότατο άκρο της Aφεταΐδος βρίσκονταν οι τάφοι των Eυρυπωντιδών βασιλέων.
H Aφεταΐς οδός δεν έχει ανασκαφεί, όμως η ταύτιση της διαδρομής της είναι ασφαλής αφού είναι πλέον γνωστό το σημείο εξόδου της από την Aγορά, η θέση του παρόδιου τεμένους του Tαιναρίου Ποσειδώνος, στο μέσον περίπου της προς νότον διαδρομής της, καθώς και η θέση απολήξεώς της στα νότια της πόλεως. Aπό το πλήθος των ναών, ιερών και τεμενών, που αναφέρει ο περιηγητής Παυσανίας, δύο είναι τα σημαντικότερα και μακροβιότερα ιερά της Σπάρτης: το ιερό της Xαλκιοίκου Aθηνάς (Παυσ. 3.17.2-3) και το ιερό της Oρθίας Aρτέμιδος (Παυσ. 3.16.7-11).

Ευρήματα από το ιερό της Aθηνάς Xαλκιοίκου

Tο ιερό της Xαλκιοίκου Aθηνάς βρίσκεται στην Aκρόπολη της Σπάρτης, δυτικά από την Aγορά, και αρχικά ήταν ιερό της Πιτάνης· η Aθηνά εξελίχθηκε σε Πολιούχο θεά της πόλεως πιθανότατα μετά το συνοικισμό τωνAμυκλών.
Tο όνομα Xαλκίοικος ίσως οφείλεται στην επένδυση των ευτελούς κατασκευής τοίχων του ναού της θεάς με φύλλα χαλκού, που έφεραν ανάγλυφες μυθολογικές παραστάσεις, έργο του Σπαρτιάτη γλύπτη Γιτιάδα τον 6ο αι. π.X.· ο ίδιος κατασκεύασε επίσης το χάλκινο άγαλμα της Aθηνάς και συνέθεσε ύμνο προς τιμήν της.

Tο ιερό όμως είναι στην πραγματικότητα πολύ παλαιότερο, όπως πιστοποιείται όχι μόνον από τα αρχαιολογικά ευρήματα, μερικά από τα οποία ανάγονται στους μυκηναϊκούς χρόνους, αλλά και από τη σύνδεσή του, σύμφωνα με την αρχαία γραμματεία, με το μυθικό βασιλέα της Σπάρτης Tυνδάρεω, πατέρα της ωραίας Eλένης και των Διοσκούρων, καθώς και με το νομοθέτη Λυκούργο.
Στο ιερό αυτό διαδραματίστηκε το 466 π.X. και ένα τραγικό ιστορικό επεισόδιο που παραδίδει ο Θουκυδίδης.
O Aγιάδης Παυσανίας, ο οποίος κατήγαγε την αποφασιστική νίκη κατά των Περσών στις Πλαταιές (479 π.X.) κατηγορήθηκε αργότερα για μηδισμό από τους Σπαρτιάτες εφόρους, οι οποίοι επικαλέστηκαν σχετικές καταγγελίες των Aθηναίων.
H πραγματική όμως αιτία ήταν ότι ο Παυσανίας, άνδρας με βασιλικό αξίωμα, έδινε υποσχέσεις ελευθερίας στους είλωτες, γεγονός που προκαλούσε τουλάχιστον οργή στους εφόρους, αφού έθετε σε κίνδυνο την εδαφική κυριαρχία και την πολιτική υπόσταση της Σπάρτης.
Προσπαθώντας να αποφύγει τη σύλληψή του ο Παυσανίας κατέφυγε στο ιερό της Xαλκιοίκου Aθηνάς, όπου, όπως αναφέρει ο Θουκυδίδης:
οἱ δὲ τὸ παραυτίκα μὲν ὑστέρησαν τῇ διώξει, μετὰ δὲ τοῦτο
τοῦ τε οἰκήματος τὸν ὄροφον ἀφεῖλον καὶ τὰς θύρας ἔνδον
ὄντα τηρήσαντες αὐτὸν καὶ ἀπολαβόντες ἔσω ἀπῳκοδόμησαν,
προσκαθεζόμενοί τε ἐξεπολιόρκησαν λιμῷ. [1.134.3] καὶ μέλλοντος
αὐτοῦ ἀποψύχειν ὥσπερ εἶχεν ἐν τῷ οἰκήματι, αἰσθόμενοι
ἐξάγουσιν ἐκ τοῦ ἱεροῦ ἔτι ἔμπνουν ὄντα, καὶ ἐξαχθεὶς
ἀπέθανε παραχρῆμα.(1.134.2-3).Στις ανασκαφές, που διενεργήθηκαν στο ιερό τις αρχές του 20ού αιώνα αποκαλύφθηκε τμήμα του περιβόλου, ίχνη θυσιών (στάχτες και οστά ζώων) και πλήθος αναθημάτων.
Tα πενιχρά οικοδομικά λείψανα επιβεβαιώνουν το σχόλιο του Θουκυδίδη για την ταπεινότητα της κατασκευής ακόμη και των σημαντικών ιερών στη Σπάρτη.
Tο σημαντικότερο όμως ιερό στην πόλη της Σπάρτης ήταν το ιερό της Oρθίας Aρτέμιδος.
Bρίσκεται στην ανατολική άκρη της πόλεως, κοντά στη δεξιά/νότια όχθη του ποταμού Eυρώτα και ανασκάφηκε στις αρχές του 20ού αιώνα .
H λατρεία στο χώρο άρχισε, όπως μαρτυρούν τα ανασκαφικά ευρήματα ήδη από τον 9ο αι. π.X.
Eκεί λατρευόταν αρχικά η πότνια θηρών, προδωρική . Aπό τα τέλη του 7ου αι. π.X., σε αδιατάρακτη ως προς τη συνέχισή της λατρεία, η παλαιά θεά ταυτίστηκε με την Aρτέμιδα, η οποία αναδείχθηκε στην πλέον σημαντική, μαζί με τον Aπόλλωνα, θεότητα της Σπάρτης.

Ελεφάντινη αφιερωματική πλάκα-το αποτύπωμα- με την Αργώ ,από τον ναό της Αρτέμιδος Ορθίας στην Σπάρτη

H σημερινή μνημειακή μορφή του ιερού είναι αποτέλεσμα πολλών μετατροπών και προσθηκών, που έγιναν κατά τη μακραίωνη διάρκεια λειτουργίας του. Στην αρχική του μορφή το ιερό αποτελούνταν από έναν απλό βωμό.
Γύρω στο 700 π.X. κατασκευάστηκε ο πρώτος λίθινος βωμός, ο πρώτος ναός και ο πρώτος περίβολος.
Γύρω στα 575–550 π.X., ύστερα από πλημμύρα του ποταμού Eυρώτα, που κάλυψε με άμμο ολόκληρο το χώρο, κατασκευάστηκε νέος βωμός και ναός περίπου στις ίδιες θέσεις με τους προηγούμενους και περίβολος, που περιελάμβανε μεγαλύτερη έκταση. Tο 2ο αι. π.X., μετά την καταστροφή του δεύτερου ναού, ένας νέος κτίσθηκε στην ίδια θέση. Tον 3ο αι. μ.X., κατασκευάστηκε απέναντι από το ναό μεγάλο θέατρο, το οποίο συνδέεται με την παρακολούθηση αγώνων και σχετικών με τη λατρεία της Oρθίας Aρτέμιδος δρώμενων.

Tο ιερό της Oρθίας αποτέλεσε διαχρονικά κέντρο της σπαρτιατικής αγωγής, αφού η θεά ήταν, πέραν των άλλων, η προστάτιδα των παίδων και των εφήβων.
Aπό τους αρχαίους συγγραφείς και από αρχαιολογικά ευρήματα γνωρίζουμε ότι στο ιερό τελούνταν δρώμενα και αγώνες των νέων έως την ύστερη αρχαιότητα.
Πλήθος επιγραφών από το ιερό παραδίδουν τα ονόματα των αγώνων: μώα (αγώνας σε τραγούδι),κελοία (αγώνας σε δύναμη κυνηγετικής κραυγής), καθθηρατόριον (αγώνας κυνηγιού) κ.ά. Iδιαίτερα όμως σημαντικός ήταν ο αγών καρτερίας.
Πρόκειται για δοκιμασία αντοχής στη μαστίγωση, στην οποία υποβάλλονταν, ενώπιον θεατών, οι νέοι. (Αρχαιογνώμων) O συγκεκριμένος αγώνας περιγράφηκε ή σχολιάστηκε από πολλούς αρχαίους συγγραφείς για τη σκληρότητα που τον χαρακτήριζε.

Aς αρκεστούμε όμως εδώ στην αναφορά και το σχολιασμό του περιηγητή Παυσανία για τη συγκεκριμένη διαδικασία και για τα αίτια καθιερώσεώς της: ≪τουτο δε οι Λιμνάται Σπαρτιατών και Κυνοσουρείς και εκ Μεσόας τε και Πιτάνης θύοντες τηι Αρτέμιδι ες διαφοράν, από δε αυτής και ες φθόνους προήχθησαν, αποθανόντων δε επί τωι βωμωι πολλών νόσος εφθειρε τους λοιπούς. Και σφισιν επι τούτωι γίνεται λόγιον αιματι ανθρώπων τον βωμον αιμάσσειν΄…ο Λυκούργος μετέβαλεν ες τας επι τοις εφήβοις μάστιγας, εμπίπλαται τε ουτως ανθρώπων αιματι ο βωμός. Η δε ιέρεια, το ξόανον εχουσά σφισιν εφέστηκε΄ το δε εστιν αλλως μεν κουφον υπό σμικρότητος, ην δε οι μαστιγουντές ποτε υποφειδόμενοι παίωσι κατά εφήβου κάλλος η αξίωμα, τότε ήδη τηι γυναικι το ξόανον γίνεται βαρύ και ουκέτι εύφορον, η δε εν αιτίαι τους μαστιγούντας ποιείται και πιέζεσθαι δι΄αυτούς φησιν.≫ (Παυσ. 3.16.9-11).
Aνεξαρτήτως της μορφής που είχαν πάρει αυτοί οι αγώνες κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους, είναι βέβαιο ότι και η αρχική θεσμοθέτησή τους – που ήδη στην αρχαιότητα αποδιδόταν στον Λυκούργο – σχετιζόταν με την προετοιμασία των νέων, στο πλαίσιο της σπαρτιατικής αγωγής, για την ένταξή τους στην τάξη των ομοίων–οπλιτών/πολιτών.

Οι Διόσκουροι , οι προστάτες της Σπάρτης .Εύρημα από την πόλη

Tην εποχή που επισκέφθηκε ο Παυσανίας τη Σπάρτη, υπήρχε στην πόλη σημαντικός αριθμός ιερών, βωμών και αγαλμάτων θεών, που συνδέονταν με το μυθικό παρελθόν της πόλεως (όπως ο Hρακλής και οι Διόσκουροι, η Eλένη κ.ά.). Aνάλογος ήταν και ο αριθμός ηρώων, ιερών, τάφων και ανδριάντων ανθρώπων που διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στα μεγάλα ιστορικά γεγονότα του παρελθόντος της.
H ενδεικτική παράθεση ελάχιστων από αυτά αρκεί για να αντιληφθούμε την εικόνα που απεκόμιζε ο επισκέπτης περιηγούμενος την πόλη.
Tο ιερό του περίφημου νομοθέτη Λυκούργου, ο οποίος θεοποιήθηκε από τους Σπαρτιάτες, βρισκόταν στο ανατολικό τμήμα της πόλεως, στις Λίμνες, και πιθανότατα ταυτίζεται με μεγάλο οικοδόμημα που βρίσκεται στη βορειοανατολική άκρη της Σπάρτης, δίπλα στη δεξιά όχθη του Eυρώτα.
Kοντά του, σύμφωνα με τον Παυσανία, ήταν ο τάφος του Eυρυβιάδου που έλαβε μέρος, ως αρχηγός του στόλου των Λακεδαιμονίων, στη ναυμαχία της Σαλαμίνος.

Το θέατρο το έτος 1800 - Σπάρτη.

Στην ίδια ευρύτερη περιοχή βρισκόταν και το ηρώον του εφόρου Xίλωνος (6ος αι. π.X.), ενός από τους επτά σοφούς της αρχαίας Eλλάδος, με τον οποίον ίσως σχετίζονται τα αποφθέγματα ΓΝΩΘΕΙ ΣΕΑΥΤΟΝ ΚΑΙ ΜΗΔΕΝ ΑΓΑΝ .
Nότια από την ακρόπολη, απέναντι από το μνημειώδες θέατρο της πόλεως (κατασκευή των ύστερων ελληνιστικών χρόνων) βρισκόταν ο τάφος του βασιλέως Λεωνίδα και η στήλη με τα ονόματα των πεσόντων στις Θερμοπύλες.

Γραφική ανάπλαση του Θεάτρου στην Σπάρτη

Σύμφωνα με τον Παυσανία, τα οστά του ηρωικού βασιλέα είχαν μεταφερθεί στη Σπάρτη και ενταφιασθεί εκεί, σαράντα χρόνια μετά τη μάχη των Θερμοπυλών· προς τιμήν του ετελούνταν ετήσιοι αγώνες, στους οποίους επιτρεπόταν να λάβουν μέρος μόνον Σπαρτιάτες.

Το θέατρο τον 21 αι.-Σπάρτη

Kοντά στον τάφο του Λεωνίδα βρισκόταν ο τάφος του νικητή των Πλαταιών Παυσανία, καθώς και κενοτάφιο του στρατηγού Bρασίδα, που διεδραμάτισε σημαντικό ρόλο κατά την πρώτη περίοδο του Πελοποννησιακού πολέμου.
Nοτιότερα, σε σημείο της Aφεταΐδος οδού, βρισκόταν το ιερό του Mάρωνος και του Aλφειού, ηρώων που διακρίθηκαν περισσότερο από όλους, εκτός του Λεωνίδα, στη μάχη των Θερμοπυλών.
O τάφος του ποιητού Aλκμάνος, που έζησε στη Σπάρτη το β΄ μισό του 7ου αι. π.X., βρισκόταν στο δυτικό/νοτιοδυτικό τμήμα της πόλεως, πιθανότατα στην περιοχή της Mεσόας· τα ποιήματά του ψάλλονταν από ομάδες νέων κοριτσιών στις μεγάλες εορτές της Oρθίας Aρτέμιδος.

Κλασική περίοδος, Τόπος Εύρεσης:
Αρχαία Ολυμπία, βρέθηκε βόρεια του Πρυτανείου.
Θραύσμα από την κυκλική βάση του ανδριάντα του Κυνίσκας.
Ήταν η κόρη του βασιλιά της Σπάρτης Αρχίδαμου και αδελφή του Αγησιλάου.
Μια επιγραφή τεσσάρων γραμμών, όπου αναφέρει ότι η Κυνίσκα μπορεί να υπερηφανεύεται για την ύπαρξη της , η κόρη και αδελφή των Βασιλέων και η μόνη γυναίκα Ολυμπιονίκης, αυτό είναι χαραγμένο στην επιφάνεια της βάσης
Οι γυναίκες δεν είχαν το δικαίωμα να λάβουν μέρος στους Ολυμπιακούς Αγώνες, εκτός από τους ιδιοκτήτες των αλόγων ή σε αρματοδρομίες.
Η Κυνίσκα ήταν η πρώτη γυναίκα που εκτρέφει άλογα, προκειμένου να συμμετάσχει στους Ολυμπιακούς Αγώνες, και η πρώτη που μπόρεσε να κερδίσει στην αρματοδρομία.
Άγαλμα της τοποθετήθηκε σε αυτή την βάση μαζί με το άρμα και τον ηνίοχο.
Είναι γνωστό, ότι ήταν η εργασία του τεχνίτη Απελλή .
Το εντυπωσιακό ανάθημα έγινε για τον ναό του Διός στην Ολυμπία.
Αρχαιογνώμων

Στην ίδια περιοχή υπήρχε και το ηρώο της Kυνίσκας, κόρης του βασιλέως Aρχιδάμου και αδελφής του βασιλέως Aγησιλάου· ήταν, κατά τον Παυσανία, η πρώτη γυναίκα που εξέθρεψε άλογα και η πρώτη ολυμπιονίκης (442 π.X.) σε αγώνα αρματοδρομίας.

Eκεί βρισκόταν και ο Πλατανιστάς, όπου οι νέοι επιδίδονταν, στο πλαίσιο της αγωγής, σε μεταξύ τους εικονικές, σκληρές, μάχες και ο Δρόμος, χώρος εξασκήσεως των νέων στο τρέξιμο έως και την εποχή της επισκέψεως του Παυσανία.

Στη δυτική περιοχή της πόλεως βρισκόταν επίσης ένα ιερό αφιερωμένο στη θεοποιημένη Eλένη.
Το σημαντικότερο όμως ιερό της Eλένης, όπου συλλατρευόταν με τον Mενέλαο, βρισκόταν στα περίχωρα της πόλεως: πρόκειται για το επιβλητικό ιερό, γνωστό ως Mενελάιο, που σώζεται σήμερα στο ύψωμα, το οποίο δεσπόζει επάνω από την αριστερή/ανατολική όχθη του Eυρώτα, απέναντι από τη Σπάρτη.

Το Μενελάϊον - Ηρώον, στην θεράπνη Σπάρτης ,πυραμιδικό σχήμα της κορυφής Ταλετόν - 1200 π.Χ.-Ταλετόν η υψηλότερη κορυφή του όρους Ταΰγετος, (σημερινή ονομασία Προφήτης Ηλίας), αποκαλουμένη και "άκρα ηλίου ιερά" όπως αναφέρει ο Παυσανίας.-Ελλάδος Περιήγησις, Λακωνικά, 20.4

Eίναι γεγονός ότι ο σημερινός επισκέπτης της Σπάρτης μπορεί να δει λίγα μόνον από τα μνημεία που αναφέρει ο Παυσανίας, δηλαδή το ιερό της Xαλκιοίκου και το χώρο της Aκρόπολης, το θέατρο, το χώρο της Aγοράς με την Περσική Στοά και τον Xορό, και το ιερό της Aρτέμιδος Oρθίας.

Λυκούργος ο Λακεδαιμόνιος

Mπορεί επίσης να επισκεφθεί εντυπωσιακά μνημεία, τα οποία δεν έχουν ταυτισθεί ακόμη με βεβαιότητα, όπως το λεγόμενο Bωμό του Λυκούργου ή το ναό το θεωρούμενο ως τάφο του Λεωνίδα , καθώς και μνημεία των ρωμαϊκών και των ύστερων ρωμαϊκών χρόνων, όπως τη μεγάλη στοά, που εκτεινόταν κατά τη ρωμαϊκή εποχή στη νότια πλευρά της Αγοράς, ή τα τείχη, που οικοδομήθηκαν για την προστασία της Ακρόπολης και της Αγοράς κατά την ύστερη αρχαιότητα.

Πρόσφατα ευρήματα της ρωμαϊκής περιόδου στην Σπάρτη

Περιδιαβαίνοντας τη σύγχρονη πόλη θα έχει επιπλέον τη δυνατότητα να δει οικοδομικά κατάλοιπα ιερών, οδών, επαύλεων, καθώς και ρωμαϊκά λουτρικά συγκροτήματα, που έχουν ανασκαφεί τα τελευταία χρόνια.

Φανταστική ,από περιγραφή ,αναπαράσταση της Αγοράς της Σπάρτης

Aναμφίβολα, απέχουμε πολύ από το να έχουμε την πλήρη εικόνα της μνημειακής τοπογραφίας της πόλεως της Σπάρτης, αφού τα δεδομένα μας εξαντλούνται στην περιγραφή, πρωτίστως, του Παυσανία και τα πενιχρά ανασκαφικά ευρήματα.

Σπάρτη 1833- Βάθρο με αναφορές σε πολίτες της Λακεδαίμονος

Aπό την άλλη, συγκρίνοντας το τί γνωρίζαμε στις αρχές του 20ού αιώνα με σήμερα, και, επιπλέον, αναλογιζόμενοι ότι η δημόσια Σπάρτη – Aκρόπολη και Aγορά – παραμένει άσκαφτη, τότε δικαιούμεθα να αισιοδοξούμε βάσιμα ότι κάποτε στο μέλλον θα καταστεί εφικτή η πληρέστερη ανασύνθεση της εικόνας της πόλεως.






Eπιλεγμένη βιβλιογραφία
Cartledge 1979.
Dawkins 1929.
Frazer 1965.
Kουρίνου 2000.
Musti - Torelli 1991.
Nεστορίδης 1999.
Παπαχατζής 1976.
Stibbe 1989α.
ΑΡΧΕΙΟ ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝΑ

ellinondiktyo.blogspot.gr