ΜΑΝΙΑΤΕΣ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟΙ ΤΩΝ ΤΟΥΡΚΩΝ-ΠΙΣΤΙΚΟΙ ΣΤΗΝ ΑΠΟΛΛΩΝΙΑΔΑ ΤΗΣ ΜΙΚΡΑΣ ΑΣΙΑΣ

Γράφει: Ο Γιάννης Λεκκάκος-Καθηγητής Σχολικός Σύμβουλος ε. τ.
Πρόεδρος του Λακωνικού Συλλόγου «ΤΕΥΘΡΩΝΗ»

1. Εννοιολογική σημασία
Πιστικός ή μπιστικός είναι ο μισθωτός τσομπάνος, με μηνιαίο συμφωνημένο μισθό, ο βοσκός, ο έμπιστος.
Η σημασία της λέξης πιστικός είναι η αυτή, όπως και κατά τη Βυζαντινή περίοδο.
Στην Καππαδοκία και στη Βιθυνία της Μ. Ασίας, πιστικό έλεγαν και τον υπάλληλο, περιώνυμη είναι η φράση «πήγα πιστικός».

2. Γενικά στοιχεία
Τα χωριά των Πιστικών[1] βρίσκονται στην περιοχή της Ρυνδακίας[2] και της Απολλωνιάτιδας χώρας της Μ. Ασίας και ονομάστηκαν Πιστικοχώρια[3] ένεκα των ποιμένων, που πριν από πολλές εκατονταετηρίδες μεταφέρθηκαν από τους Οθωμανούς ως αιχμάλωτοι κυρίως από τη Μάνη.
Η εκ Μάνης αποίκηση τους φανερώνεται στα ήθη και το γλωσσικό τους ιδίωμα, βεβαιώνεται δε τούτο από την παράδοση και τις διηγήσεις των πρεσβυτέρων κατά την ηλικία πιστικών.
Οι εκ Μάνης Πιστικοί στην περιοχή της Ρυνδακίας και της Απολλωνιάτιδας χώρας πλήθυναν συν τω χρόνω και αποτέλεσαν χωριά φόρου υποτελή, που υπάγονταν διοικητικά τα περισσότερα απ’ αυτά στο Μιχαλίτσι και την Προύσα και εκκλησιαστικά εξαρτιόνταν από τον Μητροπολίτη Νικομήδειας του οποίου αντιπρόσωπος είχε έδρα στην Απολλωνιάδα.
3. Η παράδοση-Ιστορικά στοιχεία
Οι παραδόσεις για την προέλευση και την εγκατάσταση των κατοίκων των Πιστικοχωρίων είναι πολλές.
α. Μία από αυτές αναφέρει, ότι οι Τούρκοι μετά την κατάκτηση-παράδοση του Μυστρά το έτος 1460 μ. Χ. αιχμαλώτισαν πολλούς κατοίκους της Μάνης και τους έστειλαν στο Σουλτάνο.
Η μητέρα του Σουλτάνου, η Μάρω, που ήταν χριστιανή και κόρη του βασιλιά της Σερβίας Γεωργίου, τους χάρισε τη ζωή και τους έστειλε στην περιοχή της Απολλωνιάδας λίμνης, δίνοντας τους πρόβατα και βοσκοτόπια.
Οι Μανιάτες των οικισμών της Απολλωνιάδας λίμνης ως πιστικοί ήσαν υποχρεωμένοι κάθε χρόνο να παραδίδουν στο δημόσιο διάφορα προϊόντα, όπως μαλλιά, τυριά και τα αρσενικά πρόβατα.

β. Η επανάσταση του Ορλώφ στην Πελοπόννησο το έτος 1770, επί αυτοκράτειρας της Ρωσίας Αικατερίνης Β’ της Μεγάλης, καταπνίγηκε από τους Τούρκους.
Εξ αυτού του γεγονότος οι Τούρκοι μετά την επικράτηση τους μετέφεραν από την Πελοπόννησο στην Μικρά Ασία, στην περιφέρεια της Απολλωνιάδας λίμνης, άνδρες και πολλά γυναικόπαιδα και τα πούλησαν σε Τούρκους μπέηδες και πασάδες για να φυλάγουν τα πρόβατα τους ως Μπιστικοί-τσοπάνηδες.
Το ίδιο έγινε και κατά τη διάρκεια της εξοντωτικής στην Πελοπόννησο εισβολής του Ιμπραήμ την περίοδο της Επανάστασης του 1821.

γ. Ο Βυζαντινολόγος Απόστολος Τσίτερ γράφει ότι: « Τα χωριά τα λεγόμενα Πιστικοχώρια μιλούσαν διάλεκτο, η οποία ήταν εντελώς διαφορετική από της Τρίγλιας και των άλλων παραλιακών χωριών, έμοιαζε πολύ με διαλέκτους της Πελοποννήσου. Η διάλεκτος των χωριών αυτών είχε μεγάλη ομοιότητα με την Μανιάτικη και γενικά με διαλέκτους της Πελοποννήσου».

4. Εκκλησιαστική Περιφέρεια της Απολλωνιάδας
Οι ποιμένες κάτοικοι των Πιστικοχωρίων ανήκαν στο Ανατολικό Ορθόδοξο δόγμα.
Ανάμεσα στα 24 χωριά που αποτελούσαν την Εκκλησιαστική Περιφέρεια της Απολλωνιάδας, ήταν και τα παρακάτω εννέα Πιστικοχώρια, που κατοικούσαν Μανιάτες:
α. Βουρλάτοι ή Μπάσκιοϊ
β. Αγινάτοι ή Ικίζτσε
γ. Κωνσταντινάτοι ή Τσατάλ Αγήλ.[4]
δ. Βουλγαράτοι ή Χωρούδα ή Καρατζάομπα
ε. Καμαριωτάτοι ή Αγία Κυριακή[5] ή Τάς Πινάρ ή Κερεμέντ
στ. Κήδεια ή Καράκοτζα
ζ. Απελλαδάτοι ή Σούμπαση[6]
η. Σειριάνοι ή Σέυραν
θ. Πριμικήρι[7] ή Κιρμικήρ

5. Η διοίκηση και η γλώσσα των Κοινοτήτων στα Πιστικοχώρια
Οι κοινότητες στα Πιστικοχώρια διοικούνταν από τους δημογέροντες και τους προεστούς.
Η γλώσσα και τα έθιμα των κατοίκων διέφεραν από τα άλλα χωριά των Ελλήνων της Μ. Ασίας και διατηρούσαν όλα τα στοιχεία της γλώσσας των προγόνων τους και τα έθιμα τους, με αποτέλεσμα μέχρι και την Μικρασιατική Καταστροφή, να θυμίζουν έντονα τη Μανιάτικη καταγωγή τους.
6. Η εγκατάσταση και διασπορά των Πιστικοχωριτών στην Ελλάδα μετά τη Μικρασιατική καταστροφή και οι αναμνήσεις τους.
α. Οι περισσότεροι Πιστικοχωρίτες, μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, κατέφυγαν στα χωριά των Σερρών και της Δράμας.
Στις Σέρρες οι καταγόμενοι από τους Σειριάνους των Πιστικοχωρίων λένε με υπερηφάνεια «Εμείς είμαστε Μανιάτες στην καταγωγή».
Οι περισσότερες οικογένειες που ζούσαν στο χωριό Πριμικύρη των Πιστικοχωρίων ήσαν από τη Μάνη.
Οι πλείστοι από τους Πιστικοχωρίτες που καταγόνταν από τους Αγινάτους(Άγιο-Ιωάννη) εγκαταστάθηκαν μετά τη Μικρασιατική Καταστροφήστο Ψυχικό Σερρών.
Ο Γερμανός περιηγητής Φίλιψον,[8] αναφέρει ότι ο οικισμός Αγινάτοι κατοικούνταν από Μανιάτες, που είχε φέρει ένας μπέης, σχετική γραπτή μαρτυρία[9] λέγει ότι: «Ήλθομεν με το γέροντά μου Άγιον Τιμόθεον εις την Απολλωνιάδα και αύριο αναχωρούμε για τους Αγινάτους. Γράφω εγώ, ο Παναγιώτης, από το Κατιρλή 1602».
Από το χωριό Απελλαδάτοι ή Σούμπαση κατάγεται το πατριαρχικό σόι των Καβουνίδηδων ή αλλιώς Καούδια ή Καβούδια.
Στην Αγία Μαρίνα της Βέροιας, εγκαταστάθηκαν κάποιες οικογένειες, που κατάγονταν από την Αγία Κυριακή των Πιστικοχωρίων της Μ. Ασίας και λέγουν ότι τους αποκαλούσαν πιστικούς, διότι οι πρόγονοι τους ήταν τσομπάνοι του σουλτάνου και είχαν εγκατασταθεί στην περιοχή μεταξύ Απολλωνιάδας-Προύσας και Μιχαλιτσίου, προερχόμενοι από την περιοχή της Μάνης και των Αγράφων.
Μια μαρτυρία λέγει ότι οι νεώτεροι άκουγαν πολλές φορές τους παππούδες και τους συγχωριανούς να περηφανεύονται για την καταγωγή τους.
Είμαστε γνήσιοι Έλληνες, καταγόμαστε από τη Μάνη και μας έφερε εδώ[10]η Μάρω η βασίλισσα, για να βόσκουμε τα κοπάδια του σουλτάνου.
Οι έρευνες βεβαιώνουν την ύπαρξη της Σουλτάνας, η οποία ήταν χριστιανή λόγω της Σερβικής καταγωγής της.
Πρόσφυγες από τους Βουρλάτους-Μπάσκιοϊ, που σημαίνει κεφαλοχώρι έχουν εγκατασταθεί στο χωριό Αναρράχη της Πτολεμαΐδας.
Οι κάτοικοι των Βουρλάτων-Μπάσκιοϊ των Πιστικοχωρίων ανέρχονταν σε διακόσιες οικογένειες περίπου, ήταν όλοι Έλληνες και μιλούσαν μόνο ελληνικά και προέρχονταν από την περιοχή της Μάνης.
β. Το Παλαίφυτο Γιαννιτσών
Στο Παλαίφυτο Γιαννιτσών το έτος 1922 ήρθαν Μικρασιάτες πρόσφυγες από τα Κήδεια, το μεγαλύτερο χωριό των Πιστικοχωρίων, κυνηγημένοι από
τους Τούρκους, μετά την καταστροφή της Σμύρνης.
Η παράδοση αναφέρει ότι οι κάτοικοι των Κηδείων και των υπόλοιπων οκτώ Πιστικοχωρίων, που βρίσκονταν στη γύρωθεν της λίμνης Απολλωνιάδας, περιοχή κατάγονταν από αιχμάλωτες οικογένειες της Μάνης.
Η ανταλλαγή των πληθυσμών Ελλάδας-Τουρκίας το 1924, οδήγησε στο Παλαίφυτο και τους κατοίκους του Τσακηλίου [Πετροχωρίου].
Αυτοί οι Πιστικοχωρίτες το μόνο που διέσωσαν από την πατρίδα τους είναι η εικόνα της Ζωοδόχου πηγής, που προερχόταν από την εκκλησία του χωριού τους.
γ. Οι Μανιάτες του οικισμού Άγιος Χαράλαμπος της Καππαδοκίας
Η εκστρατεία του Τούρκου σερασκέρη[11] Χατζή Οσμάν κατά τα Ορλωφικά το έτος 1770 εναντίον της Μάνης και η απόπειρα του[12] να την προσβάλλει για να την κατακτήσει πιο εύκολα από την Ανατολική μεριά του Ταϋγέτου είχε τα παρακάτω επακόλουθα.
Ο Χατζή Οσμάν στο διάβα του προκάλεσε καταστροφές, θανάτους και αιχμαλωσίες Μανιατών.
Ξεχωριστά συμβάντα αυτής της εκστρατείας ήταν η αυτοθυσία των Καλκαντήδων, που προέβαλαν γενναία και σθεναρή αντίσταση αμυνόμενοι στον πολεμόπυργο τους στο Σκουτάρι και στη συνέχεια η ήττα του Χατζή-Οσμάν από τους Μανιάτες στην τοποθεσία Τρικεφάλι.
Η αιχμαλωσία όμως πριν τα άνω γεγονότα πολλών Μανιάτικων οικογενειών από τα στρατεύματα του Χατζή-Οσμάν και η βίαιη μεταφορά και εγκατάσταση τους στην Καππαδοκία υπήρξε ένα οδυνηρό τίμημα ξεριζωμού και αίματος για τη Μάνη και τους Μανιάτες.
Στην Καππαδοκία οι Μανιάτες έφτιαξαν το χωριό Άγιος Χαράλαμπος σε ανάμνηση του ονόματος της παλιάς πατρογονικής εκκλησίας τους, του Αγίου Χαραλάμπους, που και σήμερα υπάρχει στο χωριό Σκουτάρι της Προσηλιακής Μάνης.
Από τους Μανιάτες κατοίκους του Αγίου Χαραλάμπους Καππαδοκίας με την ανταλλαγή των πληθυσμών κάποιοι εγκαταστάθηκαν στη Νέα Καρβάλη Καβάλας,[13] ένθα υπάρχει και το Πολιτιστικό Κέντρο Καππαδοκικών Μελετών, πρόεδρος του σπουδαίου αυτού πολιτιστικού Κέντρου του Συλλόγου της Νέας Καρβάλης είναι ένας θαυμάσιος και πολυτάλαντος άνθρωπος ο Καπλάνης Ιωσηφίδης γεννημένος από μητέρα Μανιάτισσα καταγόμενη από τον Άγιο Χαράλαμπο της Καππαδοκίας.
Ο Καπλάνης Ιωσηφίδης είναι μια ξεχωριστή προσωπικότητα που επιτελεί σοβαρό εθνικό και πολιτιστικό έργο με τις εκάστοτε πρωτοβουλίες του, γι’ αυτό του αξίζουν χάριτες, έπαινοι και ευχαριστίες.

7. Επίλογος
Μετά το σύντομο σημείωμα μας για τους Μανιάτες των Πιστικοχωρίων της Μ. Ασίας, που εμμένουν και στις νέες μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή πατρίδες τους, να δηλώνουν την Μανιάτικη καταγωγή τους, είναι γεγονός μεγάλης αξίας και σπουδαίας σημασίας για την απαρχή μιας καινούργιας πολιτιστικής δράσης για τους δήμους Ανατολικής και Δυτικής Μάνης, αλλά και τους απανταχού πολιτιστικούς συλλόγους των Μανιατών.
Ένα Πανελλήνιο κάλεσμα Μανιάτικης ενότητας, από τους δημάρχους και τους πολιτιστικούς φορείς της Μάνης θα σήμαινε πολλά, γιατί οι Μανιάτες και η Μάνη υπήρξαν δυναμάρια πατριδοφιλίας και άκαμπτοι αμύντορες του Ελληνισμού.

Γιάννης Λεκκάκος-Καθηγητής Σχολικός Σύμβουλος ε. τ.
Πρόεδρος του Λακωνικού Συλλόγου «ΤΕΥΘΡΩΝΗ»