4 Σεπτεμβρίου 2009

Λάας μία εκ των αρχαιοτέρων Ελληνικών πόλεων

Οἳ δ᾽ εἶχον κοίλην Λακεδαίμονα κητώεσσαν,
Φᾶρίν τε Σπάρτην τε πολυτρήρωνά τε Μέσσην,
Βρυσειάς τ᾽ ἐνέμοντο καὶ Αὐγειὰς ἐρατεινάς,
οἵ τ᾽ ἄρ᾽ Ἀμύκλας εἶχον Ἕλος τ᾽ ἔφαλον πτολίεθρον,
οἵ τε Λάαν εἶχον ἠδ᾽ Οἴτυλον ἀμφενέμοντο,
Τών οι αδελφός ήρχε βοήν αγαθός
Μενέλαος εξήκοντα νεών

Ομήρου Ιλιάς Β 581-587
Άποψη της ανατολικής κοιλάδας από το κάστρο στο βάθος η θάλασσα στο βαθύ
Η ουσιαστική η αναφορά του ποιητή των ποιητών, στην αρχαιότατη πόλη της δυτικής πλευράς του Λακωνικού κόλπου στην Κάτω Μάνη, επισημαίνει την αρχαιότητα και την αξία της πόλεως, μεταξύ των άλλων στην περιοχή.
Ποιος θα παραβλέψει την σημαντικότητα της πόλεως που εντάχθηκε στην αναφορά του Ομήρου, σε ένα από τα μεγαλύτερα έργα της παγκοσμίου λογοτεχνίας.
Ποιος θα παραβλέψει επίσης την περιγραφή του Παυσανία, κατά την περιήγησή του περί το 160 μ.χ, «Τά δε εν δεξιά Γυθείου Λάς εστί», αλλά και την αναφορά και την επεξήγηση της ονομασίας από τον Στέφανο Βυζάντιο το 6ο μ.χ αιώνα «Κείται δέ επί πέτρας υψηλής, διό καί Λά καλείται»Απείχε η πόλη 10 στάδια (1.850 μ.) από την θάλασσα και 40 στάδια από το Γύθειο (7.400 μ.). Γεωγραφικά, μετά την γεωμετρική εποχή, οικιστικά κάλυπτε την περιοχή μεταξύ των βουνών Ασία, Ίλιον, Κνακάδιον, σύμφωνα με τον Παυσανία, αλλά η επικράτεια της είναι φυσικό να κάλυπτε και την Αμαθέα (περιοχή Μαυροβουνίου), την Ασίνη (περιοχή Καμάρες μέχρι Σκουτάρι) από την πλευρά της Θάλασσας.
Η συνέχεια προς τα δυτικά, αριστερά ο Μαστρολέος και πίσω η δυτική κοιλάδα
Από την κορυφή του όρους Ασία, που σήμερα ονομάζεται Πασσαβάς ή Κάστρο, άφησα το βλέμμα να χορτάσει την μαγευτική τοποθεσία που ήταν ή πόλη, τόπος ιερός, που δικαιολογεί την εκδοχή ότι το όνομα Λάας είναι αρχαία Ασιατική λέξη και σημαίνει «πνεύμα» ή «ουράνιος». Η παραπάνω εξήγηση, υποστηρίζω ότι ταιριάζει περισσότερο στην προέλευση του ονόματος από την Λάα = πέτρα, άλλωστε δεν θαύμασα έναν μεγαλόπρεπο πέτρινο όγκο, αλλά δύο μαγευτικές κοιλάδες, που χωρίζονται από το βουνό Μαστρολέου, το Ίλιον του Παυσανία κατά πάσα πιθανότητα. Ο περιηγητής που μας παρέδωσε μια πληρέστατη περιγραφή για την τοποθεσία και τα αξιοθέατα της πόλης αλλά και παραδόσεις που είχαν διασωθεί μέχρι το 2ο αιώνα που πραγματοποίησε την περιοδεία του και την παρουσιάζει στα Λακωνικά (κεφ.ΧΧΙV 6-10).
Εδώ πάνω ήταν κτισμένη η παλιά πόλη περιτειχισμένη και μπροστά στα τείχη υπήρχε άγαλμα του Ηρακλή και τρόπαιο από τα λάφυρα των Μακεδόνων. Ένα τμήμα από τους οποίους όταν ο Φίλιππος ο Ε΄ εισέβαλε στην Λακωνική το 220-217π.χ αποσπάστηκε και λεηλατούσε τα παράλια μέχρι που κατατροπώθηκαν από τους Λάους. Αργότερα την γεωμετρική εποχή εγκαταλείφτηκε και οικίσθηκε ή νέα πόλη στις κοιλάδες ανάμεσα στα όρη Ταρπόλια, Μαστρολέου και Πασσαβάς.
Μέσα στην παλιά πόλη υπήρχε ο ναός της Αθηνάς Ασίας που την ίδρυσαν οι Διόσκουροι γιοί του Τυνδάρεω ή του Δία, και της Λήδας, Κάστωρ και Πολυδεύκης, όταν σώθηκαν από τους Κόλχους μετά την αργοναυτική εκστρατεία. Ονομάζονταν και Λαπέρσες επειδή κατά τον Στράβωνα (Η΄V3) κατέλαβαν την πόλη Λάα.
Από τους κατοίκους αναφερόταν ότι και οι Κόλχοι τιμούσαν την Αθηνά Ασία.
Ο ποταμός Σμήνος 5 στάδια (925 μ.) από την πόλη χύνεται στην θάλασσα στην περιοχή του ακρωτηρίου Πεταλέα. Πάνω σε αυτό υπήρχε ο ναός της Δικτύννης Αρτέμιδος, πιθανότατα στη θέση της εκκλησίας που υπάρχει σήμερα.
Ο ποταμός Σκύρας στην άλλη πλευρά περίπου στην διπλάσια απόσταση χύνεται στην θάλασσα στην περιοχή Καμάρες, ενώ εκεί κοντά υπήρχε πανάρχαιο ιερό προς τιμή του Διός, στην περιοχή Καλύβια Παγανέα
Από την βορινή πλευρά την προστασία από την ψύχρα που κατεβάζει ο Ταΰγετος, έχει αναλάβει η Ταρμπόλια, το Κνακάδιον κατά τον Παυσανία. Για μένα το σημαντικό είναι όχι η ταύτιση των ονομάτων των βουνών αλλά οι απτές αποδείξεις της ύπαρξης της πόλης στο συγκεκριμένο χώρο. Προς την πλευρά του Κνακάδιου υπήρχε ό ναός του Απόλλωνος του Καρνείου από εκεί σε απόσταση 30 σταδίων (5.550 μ.) η τοποθεσία Υψοι, όπου υπήρχαν ναοί αφιερωμένοι στον Ασκληπιό και την Δαφναία Αρτέμιδα. Εκεί ήταν και τα σύνορα με την Λακεδαιμόνια επικράτεια, για τούτο και η περιοχή αυτή πρέπει να ταυτίζεται με την περιοχή της Λίμνης και τα βόρεια υψώματα.
Στο κέντρο της περιοχής το όρος Ίλιον ή Μαστρολέου όπου στους πρόποδες βρισκόταν ο ναός του Διονύσου και στην κορυφή ο ναός του Ασκληπιού.
Δίκιο είχε και ο Δευκαλίων και η Πύρρα μετά τον κατακλυσμό που από τους λίθους που έριχναν στο όμορφο αυτό τόπο δημιούργησαν ανθρώπους που ίδρυσαν την πόλη.
Στο χώρο του γυμναστηρίου το κανάλι που έρρεαν τα νερά της πηγής Γαλακώ
Την δυτική κοιλάδα διαρρέει ο ποταμός Κρόνος που χύνεται στο Βαθύ, και την ανατολική ένας χείμαρρος που κατηφορίζει από τον Καρβελά। Τα νερά της ενώνει με αυτόν η κρήνη Γαλακώ, που την αναζήτησα αλλά δυστυχώς όχι μόνο δεν ρέει το γαλακτόχρουν νερό της αλλά δεν εντόπισα ούτε σαν τοποθεσία. Βρέθηκα όμως περίπου στο χώρο του Γυμναστηρίου κοντά στην κρήνη όπου υπήρχε αρχαίο άγαλμα του Ερμή πάντα κατά τον Παυσανία.
Το Αράινο όπου βρισκόταν ο τάφος του Λά, του οικιστού της πόλεως, ταυτίζεται με το ακρωτήριο πάνω στο οποίο είναι κτισμένο το χωριό Αγερανός.
Όταν βρέθηκα μέσα στο χώρο τα συναισθήματα μου επιβεβαιώθηκαν, περπατούσα εκεί που κάποτε βρέθηκαν ο οικιστής Λας ο Αχιλλέας, οι Διόσκουροι, οι Περίοικοι, και οι κυνηγημένοι Λακεδαιμόνιοι αριστοκράτες από τον τύραννο Νάβη.

Τμήμα κίονα θαμμένο κάτω από ξερολιθιές
Θαύμασα την εφορία της γης, τις χιλιόχρονες ελιές και ανέπνευσα τον ίδιο αέρα με τους Λάους, τους κατοίκους της, που δραστηριοποιήθηκαν ανά τους αιώνες στην διαρκή εναλλαγή καλών και άσχημων εποχών της ιστορίας.
Δεν είμαι καθόλου περήφανος για την σημερινή ονομασία της περιοχής, και για τούτο δεν θα την αναφέρω, θα περιμένω όμως υπομονετικά να αντικατασταθεί η πινακίδα που την αναφέρει και οδηγεί το επισκέπτη, κάπου αλλού και όχι στην κρήνη Γαλακώ και στην Λάα.
Χωρίς καμιά προκατάληψη, δεν μπορώ να δεχθώ πώς ή κατοχή, και εγκατάσταση μερικών ανθρώπων για λίγα χρόνια, περίπου μισό αιώνα, μπορεί να βαφτίσει έναν τόπο που ακμάζει από την εποχή του Τρωικού πολέμου.
Δεν θα ήταν υπερβολή κατά την προσωπική μου άποψη και χιλιάδες χρόνια πριν, πράγμα που δεν μπορεί να τεκμηριωθεί όμως ελλείψει ιστορικών στοιχείων.
Τις σκέψεις διέκοψε η ζωηρή παρουσία ενός κοπαδιού με γαλόπουλα, με φρουρό ένα σκύλο και βοσκό έναν αιώνιο Έλληνα. Ο μπάρμπα Παναγιώτης Δεμιράκος όπως μου συστήθηκε αφού χαιρετηθήκαμε. Την παράδοση όμως συνεχίζουν οι Λάοι και στην σημερινοί εποχή, πράγμα που διαπίστωσα από την ολιγόλεπτη κουβέντα μας.
Τμήμα σμιλεμένης πέτρας από τοιχοποιία αρχαίου ναού.
Ένοιωσα την αγάπη του για την ιστορία, το πάθος του και την περηφάνια για αυτά που κουβαλάμε μέσα μας, αλλά και την πίκρα και απογοήτευση που προέρχονται από την αδιαφορία για αυτό τον πλούτο.
‘Η Γαλακώ δεν υπάρχει πια μου είπε, έχει μείνει αυτό το ρεματάκι που ξεκινούσε από την πηγή.
Όλη η περιοχή όμως είναι γεμάτη από υπολείμματα που παραπέμπουν στο παρελθόν, με έναν απλό περίπατο θα το διαπιστώσεις και μόνος σου. Πριν από λίγα χρόνια και η οικογένεια σου διατηρούσε κτήματα σε τούτη την περιοχή. Αλήθεια είναι πώς υπήρχαν κάποια κτήματα στον κάμπο όπως είχα ακούσει από τους μπαρμπάδες και τον πατέρα μου τα οποία πουλήθηκαν, δεν φανταζόμουν όμως πώς ήταν στον ιστορικό και θείο τόπο που έβλεπαν τα μάτια μου. Η ιστορία λέει πώς μετά την σφαγή και εκδίωξη των λιγοστών Τούρκων από την περιοχή οι νικητές, Γρηγοράκηδες, Καβαλιεράκηδες, και Πετροπουλάκηδες, μοιράστηκαν τα κατακτηθέντα εδάφη.
Μια απογοήτευση κάλυψε τις αναμνήσεις μου, που την διέκοψε η φωνή του συνομιλητή μου. Ο μπάρμπα Παναγιώτης, όπως γίνεται συνήθως μου διηγήθηκε μια πολύ όμορφη ιστορία των παιδικών του χρόνων γεμάτη μυστήριο, που μπορεί όμως να κρύβει αλήθειες του παρελθόντος.
Όταν ήταν νεαρός έσκαβαν για να κτίσουν κάποια αποθήκη και ό κασμάς κτύπησε ένα πιθάρι μεγάλου μεγέθους. Ήταν παλιό τον ρώτησα ή ήταν κορωνέικο; Δεν δέχτηκε την αμφισβήτηση μου ούτε για αστείο και συνέχισε την διήγησή του.
Το πιθάρι έσπασε και το περιεχόμενο του που ήταν ψιλή άμμος χύθηκε. Το περίεργο ήταν πώς μέχρι την μέση η άμμος ήταν χρυσή και από την μέση και πάνω σκούρου χρώματος. Μέσα στην άμμο ήταν επιμελώς τοποθετημένο ένα άλλο κεραμικό μικρό σε μέγεθος όσο και μια κανάτα. Μεταφυσική μου φάνηκε η εξήγηση για το μέλλον του κεραμικού. Επειδή δεν «γυάλιζε» τοποθετήθηκε προσωρινά κάπου, και από το φως και την θερμοκρασία του ήλιου διαλύθηκε μετά από κάποιο χρονικό διάστημα.
Και άλλο τμήμα σμιλεμένης πέτρας από τοιχοποιία
Το παιδικό μυαλό τότε του Παναγιώτη τον οδήγησε να σκεφτεί θησαυρούς θεωρώντας την σκόνη χρυσόσκονη, και σε αυτό δεν είχε δίκιο αλλά για τους θησαυρούς τα πράγματα είναι ρεαλιστικά.
Δεν έχω την δυνατότητα να αποδείξω τον συνειρμό που με κατέλαβε, όταν άκουσα την ιστορία. Δεν παύει όμως να είναι μία εκδοχή προς διερεύνηση.
Μπορεί να ήταν πράγματι θησαυρός. Το μικρό κεραμικό μία τεφροδόχος, που είχε τοποθετηθεί μέσα σε ένα μεγάλο δοχείο, στο κέντρο, ανάμεσα στο καλό και το κακό της πλάσης που συμβολίζει η σκουρόχρωμη και ανοιχτόχρωμη άμμος.
Το μεσημέρι πλησίαζε και η ζέστη του Αυγούστου ήταν δυνατή. Ο συνομιλητής μου και το κοπάδι του πήραν το δρόμο για το σπίτι, και εγώ συνέχισα μια σύντομη εξερεύνηση στα σημεία που μου υπέδειξε, μήπως ανακαλύψω κάτι ενδιαφέρον.
Η χαρά και η έκπληξή μου ήταν απερίγραπτη, όταν σε μια ξερολιθιά είδα σαν θεμέλιο ένα τμήμα αρχαίου κίονα. Λίγο πιο πέρα είδα και άλλα τμήματα από βράχους τοιχοποιίας, πλήθος θα έλεγα, είτε μόνα τους είτε στοιχεία μέσα σε ξερολιθιές.
Όλα σμιλευμένα και λαξεμένα σε παραλληλεπίπεδους όγκους έτοιμα να μιλήσουν. Ανασήκωσα ένα ελάχιστα και διαπίστωσα ότι αποτελούσε τμήμα της μετώπης, πάνω από τους κίονες αρχαίου κτίσματος.
Ποιος ξέρει μπορεί να είναι μέρος του ναού του Ασκληπιού ή του Διονύσου, που βρίσκονταν στην Λάαν, μαζί με πολλούς άλλους. Πιθανότερα του Ασκληπιού επειδή υπάρχει στους πρόποδες του όρους Ίλιου ή Μαστρολέου, κοντά σε θεμέλια κτίσματος.
Ακόμη μια αρχαία πέτρα μέσα σε ξερολιθιά
Από την εποχή του Μενελάου μέχρι και την εποχή του τυράνου Νάβη υπαγόταν στην Σπάρτη και οι κάτοικοι της ανήκαν στους περίοικους. Λόγω της σκληρότητας του τυράνου πολλές αριστοκρατικές οικογένειες Σπαρτιατών βρήκαν καταφύγιο στην Λάα, όπου και εγκαταστάθηκαν. Πριν την Ρωμαική περίοδο συμμετείχε ή πόλις στο «κοινό των ελευθερολακώνων» μαζί με άλλες 24 πόλεις τις Λακωνίας που ίδρυσαν συνομοσπονδία για πρώτη φορά στην ιστορία της ανθρωπότητας, μετά τις αμφικτιονίες. Η ακμή της πόλης φτάνει μέχρι τον 3ο αιώνα και αποδεικνύεται από τα νομίσματα της. Δυστυχώς όμως μετά την επιδρομή των Βανδάλων του Γιζέριχου αλλά και τις συνεχείς εντεύθεν επιθέσεις εναντίον της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, από διαφόρους παύει να υπάρχει. Ένας λόγος που συντέλεσε στην καταστροφή ήταν και ο ισχυρός σεισμός το 375 μ.Χ. ο οποίος κατάστρεψε το λιμάνι της. Θα προσθέσω ότι δεν είναι αμελητέο και το ότι το Βυζάντιο χρησιμοποιώντας την νέα θρησκεία κατάστρεψε οτιδήποτε σχετίζονταν με το αρχαίο Πνεύμα.
Μιά από τις χιλιόχρονες ελιές που ξανανιώνει
Με την επίσκεψή μου στην θαυμαστή Λάα επιβεβαίωσα ελάχιστα από εκείνα που αναφέρει στα Λακωνικά, και προσπάθησα περιληπτικά να τα κοινοποιήσω και σε όλους εσάς. Ερασιτεχνικά εντελώς, και περισσότερο από καρδιά και όχι από επιστημονική ιδιότητα που άλλωστε δεν διαθέτω, παρουσιάζω τις αποκλειστικές φωτογραφίες και το παρόν, ελάχιστο φόρο τιμής στους προπάτορες μας Λάους.