Η Βυζαντινή οικογένεια των Φωκάδων της Μάνης.

Οι Φωκάδες είναι μια από τις σημαντικότερες οικογένειες του Βυζαντίου και καταγόταν από την Καππαδοκία της Μ. Ασίας. Μέλη της οικογένειας συμμετέχουν στην διοίκηση της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, από τον Ε΄ αιώνα έως τον ΙΑ΄ αιώνα μ.χ. ενώ δύο από αυτούς ο Φλάβιος Φωκάς(602-610μ.χ.) και ο Νικηφόρος Β΄ Φωκάς (963-969μ.χ.), γίνονται και αυτοκράτορες. Μετά την άλωση της Κωνσταντινουπόλεως 1453μ.χ. και την πτώση του Μυστρά από τους Τούρκους, η ελεύθερη Μάνη υπήρξε το καταφύγιο για γόνους Βυζαντινών οικογενειών, όπως άλλωστε και για άλλους Έλληνες, σε όλη την διάρκεια της ιστορίας.

« Οί Ηπειρώται και άλλοι πλανήτες ενωθέντες μετά των λαών της Σπάρτης και Μεγαλουπόλεως υπεξεφευγον εν Μάνη την Οθωμανικήν δεσποτείαν, άμα τη εισβολεί του Μωάμεθ του Β΄. Αυτοί οι φιλοπόλεμοι, καίπερ πολλών λιποτακτησάντων, δεν εβράδυναν να ίδωσιν τας εαυτών τάξεις πληρουμένας υφ’όλων των παρά των σατραπών ή διοικητών της των αυτοκρατορικών δυναστειών της Κωνσταντινουπόλεως και της Τραπεζούντος εκρύβησαν εκέι υπό πλαστά ονόματακαι ότι μετά τινας γενεάς τα ίχνη της υψηλής αυτής καταγωγής εξηλείφθεισαν δια της συγχωνεύσεως μετά των ιθαγενών οικογενειών. Πολύ ολίγον ενδιαφέρει τη των Λακώνων γόξη, αν η υπόθεσις αυτή είναι μάλλον ή ήττον βάσιμος. Η άγονος τιμή ότι έσμιξαν το αίμα αυτών μετ’ εκείνων των μοναρχών ουδεν ηδύνατο να προσθέση είς την δόξαν αυτών.» γράφει ο ιστορικός Ραφενελ.

Το ίδιο συνέβη και με την οικογένεια των Φωκάδων.Γενάρχης των Φωκάδων της Μάνης θεωρείται ο Εμμανουήλ Φωκάς, που γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1435μ.χ. «…απήλθεν εκείθεν κατά την άλωσιν 1453μ.χ και μετέβη εις Πελοπόννησον, εκείθεν δε το 1470μ.χ. εις Κεφαλληνίαν, ενώ λοιπά μέλη της οικογένειας παρέμειναν εν Πελοποννήσω»
(Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια: Φωκάδες εγκαταστάθηκαν στην Κρήτη επί Νικηφόρου Β΄Φωκά τον 10ο αιώνα, στην Κεφαλλονιά το 1470μ.χ, και σε άλλες περιοχές της Πελοποννήσου, της Αθήνας, και της Κέρκυρας σε διάφορες χρονικές περιόδους. Οι Καλλέργηδες μια μεγάλη και σημαντική οικογένεια κατάγεται από τους Φωκάδες.)
Η Μάνη όπως αναφέρθηκε ήταν μια ελεύθερη περιοχή, και πάντα πρωτοστατούσε στους αγώνες εναντίον των Τούρκων, όπως έγινε με τον Κροκόδειλο Κλαδά,(1466μ.χ.) αμέσως μετά την υποδούλωση της υπόλοιπης Ελλάδος.

Άλλες φορές συμμαχούσε με τους Βενετούς ή άλλους χριστιανούς ηγεμόνες της δύσεως και άλλες φορές δρούσε μόνη της.
Το 1582μ.χ ευρισκόμενη σε δύσκολη θέση ζητά βοήθεια από τον πάπα της Ρώμης Γρηγόριο Γ΄ με επιστολή (Λάμπρου Σπυρίδωνος: Νέος Ελληνομνήμων, τομ. Β΄σελ.397).
Μεταξύ άλλων σημαντικών εκπροσώπων υπογράφει την επιστολή και ο Καλαπόθος Φωκάς: «…εγό Καλαπόθος φουκάς στέργομαι το άνοθε γεγραμένο»
Το έτος 1618μ.χ. ο κόμης του Νεβέρ οργανώνει κίνημα εναντίον των Τούρκων και οι Μανιάτες έχουν πρωταγωνιστικό ρόλο.Σε επιστολή προς τον κόμη, υπογράφει ο Πατρίκιος Φωκάς: «…και εγό Πατρίκιος Φοκάς προσκυνώ την υψηλότητα του αφεντία»
(Από τον Πατρίκιο, προήλθε ο κλάδος της οικογένειας των Πατρικιάνων)
Η προσφορά της οικογένειας στον αγώνα είναι συνεχής και αδιάλειπτη. Στον πόλεμο των Ευρωπαίων της Ιεράς Συμμαχίας κατά των Τούρκων (1684-1699μ.χ.), διακρίνεται ο καπετάν Θωμάς Φωκάς.
(Από τον Θωμά, προήλθε ο κλάδος της οικογένειας των Παπαδοθωμιάνων. Απόγονοι του Θωμά, είναι τα εγγόνια του ιερομόναχος Ανανίας και ο Παπά Θωμάς που το 1793μ.χ εμφανίζονται να κυριαρχούν στο καστρομονάστηρο της Παλιάς Καρυουπόλεως, η οποία αποτέλεσε και τον τόπο της κατοικίας των Φωκάδων, πρίν την μετεγκατάσταση στην νέα Καρυούπολη. Να προσθέσω με κάποιες επιφυλάξεις ότι, και ο Μπέης της Μάνης Αντωνόμπεης Γρηγοράκης έχει την καταγωγή του από την ίδια οικογένεια, δεδομένου ότι το όνομα του πατέρα του ήταν Θωμάς.Αλλά και γενικότερα οι Γρηγοράκηδες είναι κλάδος της οικογένειας των Φωκάδων).
Ο Θωμάς Φωκάς έχοντας την αρχηγία των Μανιατών πολέμησε σε όλες τις μάχες των Βενετών εναντίον των Τούρκων στην Πελοπόννησο, και η συμβολή του ήταν σημαντική. Για την προσφορά του αυτή στον πόλεμο τιμήθηκε από την Γαληνότατη Δημοκρατία με το ακόλουθο Δίπλωμα:
ΣΙΛΒΕΣΤΡΟΣ ΒΑΛΕΡΙΟΣ
Ελέω Θεού Δούξ Ενετίας
Είς αιώνιαν μνήμη
Μεταξύ των προυχόντων Κελεφά διεκρίθη δια των ατομικών αυτού πλεονεκτημάτων ο καπετάν Θωμάς Φωκάς κατά τας πρώτας προόδους των όπλων μας εν Πελοποννήσω δραμών μετά πολλών υπό την οδηγίαν του ανδρών όχι μόνον προς άλωσιν διαφόρων φρουρίων, αλλά και προς υπεράσπισην διαφόρων σημαντικών θέσεων. Διά των τοιούτων πράξεών του έδωκε τρανά δείγματα της προς την δόξαν της πατρίδος αφοσιώσεώς του και της ανδρείας αυτού εις τας κατά των Τούρκων μάχας, καθ΄άς κατόρθωσε να αποκόψη και φέρει μεθ΄ αυτού τέσσαρας κεφαλάς αυτών και πολλούς αιχμαλώτους ως αποδεικνύεται εκ των επισήμων εγγράφων των αντιπροσώπων της Δημοκρατίας των συνιστώντων την καρτερίαν και την γενναιότητα μεθ ών αείποτε προσηνέχθη εις τους κινδύνους.Επίσης, μετά πίστεως οδηγών μεθ΄εαυτόν πολλούς άνδρας ούς εν το τω τόπω συνέλλεξε, παρηκολούθη τους ημετέρους αντιπροσώπους όπου αι ανάγκαι των όπλων μας εκάλουν προς καταστολήν των Τούρκων, ‘ως τούτο έπραξε και κατά την επίθεσην του Σερασκέρου του εν Πελοποννήσω εισβαλόντος.Αι αποτελεσματικαί αυτού εκδουλεύσεις αντεμείφθησαν πρώτον δια της απονομής αυτώ χρυσού νομισματοσήμου και δεύτερον χρυσής αλύσου δυνάμει αποφάσεως της Γερουσίας εκδοθείσης την 21ην του τρέχοντος μηνός Απριλίου.Ημείς δε μιμούμενοι το παράδειγμα της μεγαλοδωρίας και της γενναιότητος της αυτής Γερουσίας εθεωρήσαμεν και δίκαιον και πρέπον να δώσωμεν τω ειρημένω καπετάν Θωμά Φωκά ειδικόν τι δείγμα της ευαρεσκείας Ημών, δυνάμενον να αναδείξη λαμπροτέραν την ατομικήν αυτού αξίαν και την προς αυτόν εύνοιαν ημών ένεκεν των λαμπρών αυτού κατορθωμάτων.Επί τούτω περιβάλλομεν αυτόν με τον τίτλον του ιππότου του Αγίου Μάρκου και τώ χορηγούμεν την άδειαν να φέρει την στολήν, την ζώνην, το ξίφος, τους χρυσούς πτερνιστήρας, και παν άλλο στρατιωτικόν κόσμημα ανήκον εις τα αξιώματα του ιπποτικού τούτο Τάγματος, και να απολαμβάνει του λοιπού όλων των με αυτό συνδεομένων τιμών και προνομίων.
Προς τον σκοπόν τούτον τω παρέχομεν το παρόν δίπλωμα, φέρον την συνήθη σφραγίδα εις μνημόσυνον τοίς μεταγενεστέροις.
Εκδίδοται εν τω Ημετέρω Δοικικώ Παλατίω την 30ην Απριλίου 1695.
Μετεφράσθη, εκ του εν μεμβράνη πρωτογράφου.
Εν Αθήναις την 25ην Δεκεμβρίου 1859
Δια την ακρίβειαν της μεταφράσεως
Γ.Σκιαδάς
(Πηγή: Μάνη ερανίσματα ιστορίας και λαογραφίας, Ιωάννου Π. Λεκκάκου, εκδόσεις Αδούλωτη Μάνη)
Όπως φαίνεται από την παραπάνω παράθεση ο καπετάν Θωμάς υπήρξε ο σημαντικότερος της οικογενείας των Φωκάδων της Μάνης, αλλά και πολλά μέλη πολέμησαν και θυσιάσθηκαν για την ελευθερία της πατρίδος
Στις στρατιωτικές δυνάμεις του αγώνα καταγράφονται:
Βαθυ και Μπασαβάς: Τσιγκούριος και Καβαλιέρης 600 άνδρες
Καρυόπολης : Γιωργάκης Καβαλιεράκης 300 άνδρες.
Στην επανάσταση του 1821 υπήρξαν αγωνιστές οι Καβαλιεράκης Ραβούλιας,Καβαλιεράκης Θεόδωρος ή Γεωργίβελος, Καβαλιεράκης-Φωκάς Δημήτριος.
Ελαβαν μέρος στην Κρητική επανάσταση 1866, Κοσονάκος ή Φωκάς Γεώργιος, και Κοσονάκος Ηλίας.
Ο Κοσονάκος Κωνσταντίνος υπήρξε βουλευτής και υπουργός δημοσίας εκπαίδευσης, στην κυβέρνηση Τρικούπη.
(Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια)
Λέγεται πώς ο Εμμανουηλ Καβαλιεράκης Φωκάς διεκδίκησε την αρχηγία της πατριας κατά την επανάσταση αλλά δεν υπήρξε σύμφωνη η Γεροντική. Για αυτό τον λόγο μετεγκαταστάθηκε στο χωριό Άγιος Βασίλειος και έγινε γενάρχης των Μανωλιάνων-Φωκάδων.
Ολόκληρη περιοχή ονομάζόταν Φωκάδες (Focades), και δηλώνεται σε αγγλικό χάρτη που εκδόθηκε το1820μ.χ. Η Περιοχή της κάτω Μάνης παρέμεινε υπό την Ενετική προστασία μέχρι το 1715, οπότε και επανήλθε στην Τουρκική κυριαρχία, το Κάστρο του Πασσαβά, εποικίσθηκε και η γύρω περιοχή, που ακόμη μέχρι σήμερα ονομάζεται «Τουρκόβρυση», πολύ κακώς κατά την άποψη μου, επειδή δεν είναι δυνατόν πέντε δεκαετίες ύπαρξης, 200 τουρκικών οικογενειών να «βαφτίσουν» μια περιοχή.
Η περίοδος αυτή, χαρακτηρίζεται από την στροφή μιας μειοψηφίας, σε συνεργασία με τους Τούρκους γεγονός που αφ ενός δημιούργησε δυσαρέσκεια στους Ενετούς προβλεπτές της περιοχής την οποία εξέφραζαν με επιστολές προς την Γαληνότατη Δημοκρατία, και οι οποίες αποτελούν ιστορικά στοιχεία, για την κατάσταση στην Μάνη. Το 1715 μ.Χ., γίνεται συνάντηση των προκρίτων και επισκόπων Μάνης, στο σπίτι του Αντώνη Καβαλιεράκη Φωκά στην Καρυούπολη, όπου επεβλήθη η άποψη του συμβιβασμού με τους Τούρκους. Κύριος υποστηρικτής ήταν ό Ηλίας Δοξας, όργανο των Τούρκων. Εκτός των άλλων με τον εχθρό συμβιβάστηκε και ο Γιαννάκης Κουτήφαρης. Οί Φωκάδες φυσικά, δεν υπήρχε περίπτωση να καθίσουν άπραγοι, μετά από αυτό το αποτέλεσμα. Έτσι το 1718μ.χ δύο Μανιάτες καπετάνιοι, ο Αντώνης Καβαλιεράκης Κοσονάκος, από την Καρυούπολη, και ο Ξανθός Ξανθάκης από την Μηλιά, δολοφόνησαν τον Γιαννάκη Κουτήφαρη, στην μονή της Τίμιοβας. Λογικό και αυτονόητο είναι, αυτό το γεγονός, αλλά και η στάση των Φωκάδων, στον προηγούμενο πόλεμο, εναντίον των Τούρκων, να επισύρει την μανία τους , και να προσπαθήσουν να τους εξοντώσουν. Η παράδοση αναφέρει ότι πολιόρκησαν το κάστρο της Παλιάς Καρυούπολης που ήταν ή βάση των Φωκάδων. Οι αμυνόμενοι αφού έδιωξαν τα γυναικόπαιδα, αμύνηκαν λυσσωδώς αλλά το κάστρο έπεσε με πολλές απώλειες. Παρεδόθη ότι έπεσαν μέχρις ενός. Ο άμαχος πληθυσμός που απέμεινε από τους Φωκάδες ζήτησε καταφύγιο στο χωρίο «Λουκάδικα» όπου και εγκαταστάθηκε.Το παραπάνω γεγονός, αν και ανήκει στην παράδοση, μπορεί να τεκμηριωθεί από την κατάσταση των κτισμάτων στην Παλιά καρύοπολη που δείχνουν ότι έχουν βίαια γκρεμισθεί, και από την ξαφνική απουσία της στα γεγονότα της εποχής. Χρονικά ορίζεται περί το 1720μ.χ.

Την ίδια περίοδο, παρατηρείται έξαρση της πειρατείας με κυριότερα πειρατικά λιμάνια το Καραβοστάσι και το Σκουτάρι.Η εξέλιξη της οικογένειας όμως συνεχίστηκε,οι απόγονοι αφού ανασυγκροτήθηκαν σταδιακά, διακριτικά,άλλαξαν τα ονόματα τους, και παρουσιάστηκαν μετά από χρόνια σαν ισχυρές πατριές, που είχαν συγγενική σχέση.Έτσι εμφανίζονται στο προσκήνιο στο δεύτερο μισό του 16ου αιώνα, σαν Γρηγοράκηδες που κυριαρχουν με βάση το Σκουτάρι, και σαν Καβαλιεράκηδες με έδρα την νέα Καρυούπολη, το χωριό που υπάρχει και σήμερα στην περιοχή της Φράγκας. Μαζί με τους υπόλοιπους Μανιάτες απέκρουσαν και μετά από αντεπίθεση κατατρόπωσαν τον Χατζή Οσμάν και τούς Τουρκαλβανούς το 1779μ.χ στα Βρωμοπήγαδα, και στα Τρικεφάλια.

Η αναστάτωση που προκλήθηκε, από την δύναμη που αποκτούσαν οι Γρηγοράκηδες, εκανε τον Τούρκο Βαλή του Μωριά, να καλέσει και να εκτελέσει με δόλο τον ‘Εξαρχο Γρηγοράκη, και την συνοδέια του, στην Τρίπολη το 1780μ.χ.Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα την επίθεση των Μανιατών εναντίον του Πασσαβά, τον σφαγιασμό των Τούρκων κατοίκων, και την επέκταση των ορίων της Μάνης μέχρι την θέση Κακοσκάλι.Μετά από αυτές τις εξελίξεις, ακολουθεί επάνοδος των περισσοτέρων κλάδων της οικογένειας Φωκάδων στην κάτω Μάνη αλλά και σε άλλες περιοχές.
Φυσικά τα ονόματα είναι διαφορετικά, και ακλουθούν τον κανόνα που ισχύει στην Μάνη, και αλλού, να δημιουργείται το επίθετο από το βαφτιστικό όνομα του πατέρα.Επανέκτησαν τις εκτάσεις που διαχειρίζονταν προ του 1715μ.χ, και κατοίκησαν σε περιοχές κοντά στα εδαφη τους, που ήταν σαφώς παραγωγικότερα από εκείνα της Παλιάς Καρυούπολης.Ο ιερομόναχος Ανανίας τιμώντας την παράδοση και τους προγόνους του, ανακατέλαβε την Καρυούπολη, που διαμορφώθηκε πλέον σε μοναστήρι. Παρ όλες τις φιλότιμες προσπάθειες του με την επισκευή του ναού του Αγίου Γεωργίου, η ιστορική πόλη υπέκυψε στην μοίρα της και έπαψε να κατοικείται από το 1879μ.χ που έχουμε και την τελευταία αναφορά σε απογραφή.Ένας κλάδος των Φωκάδων οι Παπαδοθωμιάνοι, διατηρούν ακόμη σπίτια και κτήματα στην περιοχή Παναγίτσα και στην Δροσοπηγή.