Πύρριχος - Παλιοκοτρώνα (Παλιά Τσεροβά)

Σύμφωνα με τον περιηγητή Παυσανία μετά από την πόλη Λάαν, και με στίγμα τoν ποταμό Σκύρα προσδιορίζεται η πόλις Πύρριχος, «του ποταμού δε σταδίους τεσσαράκοντα απέχει Πύρριχος εν μεσογαία». Το σημερινό χωριό Κάβαλλος και ή ευρύτερη περιοχή έχει ταυτιστεί με την θέση που βρισκόταν η παλιά πόλις. Ο Κάβαλλος απέχει από την Αρεόπολη 6 χλμ, και είναι κτισμένος αριστερά της εισόδου πεδιάδας, στο δρόμο με κατεύθυνση το χωριό Χιμάρα. Η ταύτιση επιδέχεται αμφισβήτηση, διότι δεν υπάρχουν συγκεκριμένες αποδείξεις. Η πλέον λογική παραδοχή είναι, πώς η πόλη βρισκόταν ίσως κάπου εντός της κοιλάδας που φτάνει μέχρι την Χιμάρα, και ίσως να συμπεριλάμβανε περισσότερους από έναν οικισμούς. Ακόμη τίποτε δεν αποκλείει και την εκτός της κοιλάδας ύπαρξη οικισμού ή ακρόπολης της πόλης. Περιοχή κοντά στην Χιμάρα, όπου και το νεκροταφείο ονομάζεται Πούρκος, πιθανόν παράφραση της λέξης Πύρριχος. Με αυτή την βάση η πόλη μετατοπίζεται ανατολικότερα από τον Κάβαλλο, σε περιοχή μεγαλύτερης στρατηγικής σημασίας.
Μια αρχαία πόλη είναι απαραίτητο να είχε και την ακρόπολη της. Η ακρόπολη έδινε ασφάλεια αλλά και προειδοποιούσε τους κατοίκους σε περίπτωση κινδύνου. Το πλέον επικρατέστερο σημείο για την ακρόπολη της Πυρρίχου, είναι η κορυφή του βουνού της Παλιοκοτρώνας που ήταν η παλιά Τσεροβά.
Η ερμηνεία του ονόματος Τσεροβά, κατά μία εκδοχή, αποτελεί ακόμη ένα λόγο που εντείνει την σημασία της περιοχής. Τσεροβά-Τσερουβά σημαίνει Κλειδίον. Το χωριό του στενού της Τσερουβάς από τους Τούρκους ονομαζόταν, Καρά-Ντουρού = Μαύρη Ράχη Πιθανότατα από την αρχαίο-μακεδονική λέξη Άρραβα =πύλη-θύρα, η και την λέξη Χεραβός = χάσμα - άνοιγμα γης, όπως κατά Ησύχιον και την Καραβός = πύλη Με τον εκλατινισμό της Ελλάδας προέκυψε το σύγχρονο όνομα Cerviχ Ceruva=Τσερουβά. Ο σημαντικότερος λόγος για την επιλογή της τοποθεσίας είναι η επικοινωνία μεταξύ των πόλεων της εποχής, και το σημείο έχει οπτική επαφή με μια ευρύτερη περιοχή Στην θέα περιλαμβάνεται ό Λακωνικός, ο Μεσσηνιακός, το ακρωτήριο Μαλέας, το Ταίναρο ανατολικά σε σημαντικό ποσοστό, αλλά και το Ακρίτας της Μεθώνης, ίσως και η Σπάρτη μέσο Ταϋγέτου. Η επικοινωνία αυτή είχε σαν μέσο την φωτιά, τρόπος διαδεδομένος σε πολλά μέρη της υφηλίου και σε όλες τις περιόδους. Ίσως και το όνομα Πύρριχος να έχει την προέλευση του σε αυτό το γεγονός. Να ήταν δηλαδή η πόλη κάτι σαν κεντρικός σταθμός επικοινωνίας για την ευρύτερη περιοχή. Άλλωστε έχει αποδειχθεί ότι η Παλιοκοτρώνα σε μεταγενέστερες εποχές είχε σημαντικό ρόλο σαν καμινοβίγλιο, πράγμα που δεν είναι τίποτε άλλο από την ανάμνηση του αρχαίου ρόλου. Μέχρι τις μέρες μας υπάρχει το έθιμο του ανάματος φωτιάς, που λαμβάνει χώρα στα ξωκλήσια του Άη Λιά την παραμονή της εορτής του αγίου. Επίσης, σύμφωνα με τον Παυσανία, η ύδρευση των κατοίκων γινόταν από πηγάδι. Το φρέαρ αυτό, «δούναι δε σφίσι τον Σιληνόν νομίζουσι»,θεωρούσαν ότι το προσέφερε ο Σιληνός σαν δώρο στην πόλη. Πράγματι το νερό είναι το πολυτιμότερο δώρο για την περιοχή. Επίσης η σύζυγος του Ναιάς, προσέφερε την ομώνυμη πηγή, στην περιοχή του Κότρωνα. Ακόμα και σήμερα στον οικισμό του Πύρριχου. υπάρχουν δύο πηγάδια, και πιστεύεται ότι σε κάποιο από αυτά αναφέρεται ο περιηγητής. Βέβαια είναι ελάχιστο το δώρο του Σιληνού, σε σχέση με το δώρο της συζύγου του. Θα μπορούσε όμως το φρέαρ να ερμηνευθεί σαν πηγή και όχι πηγάδι. Υπάρχει όμως πηγή στην ευρύτερη περιοχή; Η απάντηση είναι θετική υπάρχει κάτω από την Παλιοκοτρώνα η βρύση της Δροσοπηγής, που από σύμπτωση ονομάζεται μέχρι σήμερα Σελινάρι. Κατά μία εκδοχή η πόλη πήρε το όνομά της από τον Πύρριχο έναν Λάκωνα ή Κρητικό, κατά τον Πολυδεύκη,( IV, 99).Ο Πύρριχος ήταν ήρωας ή χορευτής, πιθανόν ο Σιληνός με άλλη ονομασία του, που ανατράφηκε κατά την παράδοση στα βουνά της περιοχής. Να σημειωθεί ότι ο Σιληνός υπήρξε φίλος του Διονύσου που λατρευόταν επίσης στην περιοχή. Το όνομα Πύρριχος προσθέτει, πού στην εποχή του συνηθιζόταν στη Λακωνία, υπάρχει ακόμη και σήμερα, φυσικά στην νέα του έκφραση «ρούσος» και σε παράγωγα.
Άλλοι συγγραφείς υποστηρίζουν ότι η λέξη παράγεται από τον Πύρρο, άλλο όνομα του Νεοπτολέμου, γιου του Αχιλλέα, ο οποίος, σύμφωνα με μια παράδοση, υπήρξε ο πρώτος που χόρεψε την πυρρίχη, μετά τη νίκη του στη σύγκρουση με τον Ευρύπυλο, σύμμαχο των Τρώων. Σύμφωνα με μια άλλη υπόθεση, το όνομα προήλθε από τη λέξη «πυρά» (νεκρική πυρά), γιατί ο Αχιλλέας χόρεψε πρώτα την πυρρίχη γύρω από την πυρά, πάνω στην οποία κάηκε η σωρός του φίλου του Πατρόκλου. Πυρρίχη είναι αρχαίος πολεμικός χορός, ό γνωστός μας σήμερα Πυρρίχειος. Οι παραδόσεις αυτές δείχνουν τις σχέσεις του Αχιλλέα με την Λακωνία. Όμως υπάρχει και η εκδοχή ότι πήρε το όνομά του από τη «πύρριχον γην», δηλαδή από μία περιοχή που είχε ξανθοκόκκινο (ρούσο) χρώμα. Πυρρός σημαίνει ξανθοκόκκινος, αυτός που έχει το χρώμα της φωτιάς. Η επονομασία του Νεοπτόλεμου πιθανότατα οφείλεται στο χρώμα των μαλλιών του. Ο Νεοπτόλεμος ήλθε στη Λακωνία για να παντρευτεί την Ερμιόνη, κόρη του Μενελάου και της Ελένης, και προς τιμήν του χτίστηκε η πόλη Πύρριχος.
Τα αξιοθέατα που αναφέρει ο Παυσανίας, είναι το ιερό της Αρτέμιδος Αστρατείας που κτίσθηκε από τις Αμαζόνες προς τιμή της θεάς, στην Πύρριχο γιατί στη θέση αυτή σταμάτησαν την εκστρατεία τους, και ένα ιερό του Αμαζονίου Απόλλωνα. Τα αγάλματα των δύο θεών ήταν ξόανα, τα οποία είχαν φέρει κατά την παράδοση γυναίκες από το Θερμώδοντα, το ποτάμι στον Εύξεινο Πόντο, στις όχθες του οποίου λεγόταν ότι ζούσαν οι Αμαζόνες. Ένα ακόμη σημείο που εξάπτει την φαντασία, και μας οδηγεί σε εικασίες είναι η παρουσία των Αμαζόνων στην περιοχή, στο παρελθόν. Το γεγονός της αναφοράς προϋποθέτει, ότι την περιοχή έλεγχαν οι Αμαζόνες, υπό την εποπτεία του Απόλλωνα πολύ πριν περάσει ο έλεγχος στον Ηρακλή, που συμφιλιώθηκε σύμφωνα με την παράδοση με τον Απόλλωνα, και έκτισαν το Γύθειο. Την περίοδο της ακμής της Σπάρτης κατοικείτο από περίοικους και υπαγόταν στην επικράτεια της Λακεδαίμονος. Αργότερα με την έναρξη της Ρωμαικής εποχής η Πύρριχος υπήρξε μία από τις 18 πόλεις του Κοινού των Ελευθερολακώνων. Επιτύμβιες επιγραφές και άλλα ευρήματα μεταρωμαϊκών χρόνων αλλά και πρώιμων χριστιανικών δείχνουν ότι τα χρόνια εκείνα ο Πύρριχος είχε κάποια ακμή.
Είναι η ιδιαίτερη πατρίδα του ήρωα Κορκόδειλου Κλαδά, που οργάνωσε την επανάσταση το 1470, του οποίου η μητέρα ήταν από τους Αγίους Σαράντα της Β. Ηπείρου, και ο πατέρας τοποθετημένος από το Βυζάντιο σε υψηλή θέση στην Μάνη.