Αμαζόνες στην Μάνη

Από την αρχαιότητα οι ‘Ελληνες σύμφωνα με την μυθολογία, αλλά και τις απόψεις πολλών ιστορικών, θεωρούσαν τις Αμαζόνες έναν γυναικείο πολεμικό λαό, στο κράτος των οποίων δεν υπήρχαν άνδρες ή ήταν υποβαθμισμένοι. Παραπέμπει το όλον θέμα σε πολύ παλιές εποχές, τότε που ή μητριαρχία ήταν η δομή της κοινωνίας. Από τις πληροφορίες μαθαίνουμε πώς ήταν οργανωμένες με στρατιωτικό σύστημα άριστες ιππεύτριες και τοξότριες, που δικαιολογούσε την καταγωγή τους από το θεό του πολέμου Άρη, αλλά και αρκετά όμορφες γυναίκες. Κατά μία άλλη εκδοχή κατάγονταν από την θεά Αθηνά.Το όνομα τους προέρχεται από το στερητικό άλφα και την λέξη μαζός, που σημαίνει στήθος. Αυτή η ερμηνεία δημιουργήθηκε επειδή, κατά την παράδοση κατέστρεφαν το δεξί στήθος, ούτως ώστε να χειρίζονται ευκολότερα το τόξο. Η άποψη αυτή δεν είναι και τόσο πιστευτή, καθώς και ή ρίζα από την οποία προέρχεται ή λέξη είναι άγνωστη. Το γνωστότερο σε εμάς πρόσωπο από τις Αμαζόνες είναι ή βασίλισσα τους Ιππολύτη, η ζώνη της οποίας ήταν αιτία να έλθει σε σύγκρουση μαζί της ο Ηρακλής σε έναν από τους άθλους του. Το αποτέλεσμα ήταν να πάρει ό Ηρακλής την ζώνη είτε επειδή του την χάρισε είτε επειδή την σκότωσε σε μάχη. Έτσι λοιπόν προστίθεται αίγλη στο γένος των Ηρακλειδών. Με το ίδιο πάνω κάτω τρόπο παρουσιάζουν και οι Αθηναίοι το κατόρθωμα τις νίκης επί των Αμαζόνων. Ο Θησέας έκλεψε την Ιππολύτη την παντρεύτηκε και γεννήθηκε ο Ιππόλυτος. Βεβαίως ο λαός των Αμαζόνων εξεστράτευσε κατά των Αθηνών, για να πάρει πίσω την βασίλισσα του, και τότε έγινε η γνωστή από τα γλυπτά στις μετόπες του Παρθενώνα Αμαζονομαχία.
Ο Όμηρος ορίζει πατρίδα τους την Φρυγία και την Λυκία. Επικρατέστερο όμως είναι πατρίδα τους να ήταν ή Θεμίσκυρα του Ευξείνου πόντου, κοντά στον Θερμώδοντα ποταμό. Βεβαίως επειδή υπάρχουν ενδείξεις πώς ο λαός των Αμαζόνων εκστρατείες και αφού κατακτούσε λαούς έκτιζε πόλεις είναι πιθανόν όλες οι εκδοχές να περιέχουν κάποια αλήθεια. Μάλιστα η εμβέλεια των εκστρατειών τους φτάνει και νοτιότερα μέχρι την Λιβύη. Έλαβαν μέρος και στον Τρωικό πόλεμο για να βοηθήσουν τον Πρίαμο, υπό την αρχηγία της βασίλισσας τους Πενθεσίλειας.
Αυτά είναι πάνω κάτω γενικά τα δεδομένα για τις Θρυλικές Αμαζόνες. Ο Παυσανίας στα Λακωνικά του(XXV 3,4,) εξειδικεύει μια από τις εκστρατείες τους που έχει να κάνει με την Μάνη, και συγκεκριμένα με την πόλη Πύρριχο. Λατρευόταν στην πόλη αυτή ο Απόλλωνας ο Αμαζόνιος και ή Άρτεμης η Αστρατεία. Ιδρύθηκαν λοιπόν αυτά τα δύο ιερά, από τις Αμαζόνες επειδή στο μέρος εκείνο τερμάτισαν μία από τις εκστρατείες τους. Για να υπάρχει αυτή η παράδοση σημαίνει ότι κάπου στην διάρκεια της ιστορίας πράγματι έφτασαν μέχρι εκεί οι Αμαζόνες.
Προσπαθώντας λοιπόν, να ταξινομήσω μερικά πράγματα και να τα ξεχωρίσω κατά το δυνατόν από την μυθική τους διάσταση παραθέτω κάποιες σκέψεις με σκοπό να οδηγήσουν σε μια ρεαλιστική αποτύπωση του θέματος.
Το πρώτο που δέχεται αμφισβήτηση είναι ή προέλευση του ονόματος Αμαζόνες. Είναι πράγματι απίστευτο ένας ολόκληρος πληθυσμός να απέκοπτε το ένα στήθος και να έλαβε το όνομα από αυτό το ακρωτηριασμό. Ήταν ένας λαός θαυμαστός στην μάχη αλλά και ωραίος σε φυσικά χαρακτηριστικά, και μην ξεχνάμε πώς ήταν γυναίκες και το στήθος έχει σημαντικό ρόλο στο σώμα αλλά και στην ψυχολογία της γυναίκας.
Υπάρχει ο γλωσσικός τύπος amaze, αποτελείται από το προσθετικό a+masian, και εννοιολογικά σημαίνει θαυμασμό, έκπληξη, και γενικότερα καταστάσεις που δημιουργούν έκσταση σε πολύ υψηλό βαθμό, κάτι σαν απώλεια του μυαλού. Ρεαλιστική εικόνα που σίγουρα δημιουργούσε ένας μαχητικότατος στρατός από αρκετά όμορφες γυναίκες. Αλλά και ίσως με προεκτάσεις σε μυστήρια, αν σκεφτούμε ότι και σήμερα μάγισσες ονομάζουμε τις επικίνδυνες γυναίκες, με ιδιαίτερες δυνατότητες. Σχετικά με της εκστρατεία στο Ελληνικό χώρο τα πράγματα είναι αρκετά σύνθετα επειδή δεν μπορούν να προσδιορισθούν χρονικά. Αν αναιρεθεί όμως ο παράγων ιστορικός χρόνος το νήμα εκτυλίσσεται ομαλότερα.
Ο Θησέας είναι ο δημιουργός του Αθηναϊκού κράτους, ο οποίος κατόρθωσε να συνενώσει όλες τις φυλές της Αττικής, και ανεξαρτήτως καταγωγής που ήταν κοινή Πελασγική, βασικός αντίπαλος ήταν οι νοτιότεροι λαοί, που αντιπροσώπευε ο Ηρακλής. Άλλωστε και στα ιστορικά χρόνια υπάρχει μια αντιπαλότητα που δημιούργησε τον πόλεμο που αδικαιολόγητα έχει ονομασθεί Πελλοπονησιακός.
Οι λαοί αυτοί όπως φαίνεται είχαν εναντιωθεί προς το βασίλειο των Αμαζόνων, και με τον Ηρακλή απέσπασαν την ζώνη της Ιππολύτης που δεν είναι άλλο από μια ευρύτερη συμμαχία μεταξύ διαφόρων λαών την οποία διέσπασε ο Ηρακλής. Στην συμμαχία αυτοί σημαντικό ρόλο είχε και το κράτος των Αθηνών. Η ένωση του Θησέα με την Ιππολύτη, είναι η μεταφορική απόδοση από την μυθολογία αυτής της συμμαχίας. Οι Αμαζόνες λοιπόν που εξεστράτευσαν στην Αττική, είχαν έλθει με σκοπό να βοηθήσουν τον Θησέα να δημιουργήσει και να διευρύνει το Αθηναϊκό κράτος. Με αυτή την τοποθέτηση η περίφημη Αμαζονομαχία απέβλεπε στην ανατροπή του παλαιού και την εδραίωση του νέου. Αυτός είναι και η σημαντικότερος λόγος για να κοσμεί την μετόπη του σημαντικότερου μετέπειτα ναού των Αθηνών του Παρθενώνα. Μην ξεχνάμε και την εκδοχή καταγωγής των Αμαζόνων από την Θεά Αθηνά την ιδρυτή και προστάτιδα των Αθηνών, καθώς και την διαμάχη της με τον Ποσειδώνα του οποίου κύρια επικράτεια ήταν ή νότια Πελλοπόνησος, αλλά και η Ατλαντίδα, που μπορούμε να φανταστούμε μέρος της επικράτειας της την θαλάσσια περιοχή νοτιοδυτικά της Πελλοπονήσου μέχρι την βόρεια Αφρική. Η ίδρυση του νέου κράτους επέβαλε και την κυριαρχία στην ευρύτερη γεωγραφική περιοχή. Σε αυτό το πλαίσιο λοιπόν εντάσσεται και η μαρτυρία του Παυσανία για το τέλος της εκστρατείας των Αμαζόνων στην Πύρριχο. Ο στόχος είχε επιτευχθεί αφού όλη η επικράτεια μέχρι το Ταίναρο, μέσα στην έδρα του Ποσειδώνα είχε κατακτηθεί. Παρ’ όλα αυτά φαίνεται πώς τα γεγονότα τελείωσαν με κάποια συνθηκολόγηση, και ή επισφράγιση της ήταν ή δημιουργία των δύο ιερών, προς τιμήν των παιδιών της Λητούς που είχαν σημαντικό ρόλο και επιρροή σε όλη την περιοχή όπως φαίνεται από το μέγεθος της λατρείας που τους απέδιδαν. Σαν αποτελέσματα της κατακτήσεως αυτής μπορούν να θεωρηθούν δύο τουλάχιστον αρχαίες πόλεις της περιοχής, η Τευθρώνη, ο σημερινός Κότρωνας και ή Ίππολα στην περιοχή του Κάβο Γκρόσο χωρίς ορισμένη ακριβώς την τοποθεσία.. Για την Τευθρώνη μνημονεύεται σαν ιδρυτής της ο Αθηναίος Τεύθρας, ενώ για την Ίππολα είναι σαφές ότι η ονομασία της παραπέμπει στην Ιππολύτη ή στον υιό της Ιππόλυτο. Επιπλέον στην Ίπολλα λατρευόταν ή Ιππολαϊτιδα Αθηνά και υπήρχε ναός προς τιμήν της. Όπως είναι φυσικό όλα αυτά είναι εκτός του ιστορικού φάσματος, επειδή έχουν υποστεί αλλοίωση, λόγω της απόστασης που μας χωρίζει από την εποχή που συνέβησαν, και λόγω της ελλείψεως ιστορικών αποδείξεων. Παραμένει όμως ένα σημαντικό στοιχείο που μας οδηγεί στην σκέψη πώς η Αμαζόνες πέρασαν από την Μάνη και μάλιστα κάποιες παρέμειναν. Αυτό το στοιχείο είναι η προσταγή της Σπαρτιάτισσας μάνας «η ταν ή επί τας» την κλασική εποχή, και η μάχη στο Δυρό στα πρόσφατα ιστορικά χρόνια, όπου οι Μανιάτισσες πλέον Αμαζόνες κατατρόπωσαν τους στρατιώτες του Ιμπραήμ. Δεν χρειάζεται πολύ, και στην σύγχρονη εποχή θα έλεγα με βεβαιότητα αν κάποιος μελετήσει για λίγο χρόνο μια Μανιάτισσα θα σιγουρευτεί πώς μέσα της υπάρχουν πολλά χαρακτηριστικά των Αμαζόνων.