Η Αλεπότρυπα και η σχέση της με τον Κάτω Κόσμο

Στα 3200 π.Χ. ένας τρομακτικός σεισμός διέκοψε τη ζωή στο σπήλαιο. Όσοι κάτοικοί του εγκλωβίστηκαν σε αυτό πέθαναν λίγο αργότερο από την πείνα. Έτσι εξηγείται η εικόνα, που αντίκρισαν οι σπηλαιολόγοι, όταν πρωτοεισήλθαν στο σπήλαιο. Διάσπαρτοι σκελετοί άταφων νεκρών σε όλη του την έκταση, ενώ όλο το σπήλαιο είναι γεμάτο από όγκους και συντρίμματα βράχων που κατακρημνίσθηκαν στην διάρκεια του σεισμού από τις οροφές.

Σε επιμήκη κόγχη του σπηλαίου βρέθηκε οστεοφυλάκιο με δεκατέσσερα κρανία χωρίς τις κάτω σιαγώνες τους, τοποθετημένα σχεδόν όλα όρθια, επάνω σε στρώμα από μικρές πέτρες. Μερικά κρανία περιβάλλονταν από μικρά βότσαλα. Φαίνεται ότι η ανακομιδή ήταν ομαδική και έγινε σε συγκεκριμένη στιγμή που επέλεξε η κοινότητα του σπηλαίου.

Έτσι ένα σημαντικό γεωλογικό γεγονός διαφύλαξε για 5000 χρόνια περίπου ανέπαφο τον χώρο του σπηλαίου μαζί με όλα τα αρχαιολογικά στοιχεία, που κρύβονταν σε αυτό. Είναι κρίμα, που δεν δόθηκε από την αρχή που ξαναανακαλύφθηκε το σπήλαιο η δέουσα προσοχή και μπροστά στην βιασύνη των τοπικών αρχόντων για τουριστική προβολή της περιοχής, έγιναν την δεκαετία του ʼ60 βάνδαλες επεμβάσεις και αλλοιώσεις.

Εξαιρετικής ποιότητας και διακόσμησης αγγείο
για την απόδοση τιμής στους νεκρούς
(φωτο από τον οδηγό του Μουσείου)

Όμως το σπήλαιο κρύβει ακόμα πολλά μυστικά. Ανθρωπογενείς επιχώσεις πάχους 5 περίπου μέτρων καλύπτουν μεγάλα τμήματά του. Οι επιχώσεις αυτές δημιουργήθηκαν σιγά-σιγά στην διάρκεια των πολλών αιώνων κατοίκησης και χρήσης του σπηλαίου και είναι γεμάτες από σημαντικό υλικό αρχαιολογικού και επιστημονικού ενδιαφέροντος. Η έρευνα αποκάλυψε σημαντική ποσότητα λεπίδων και φολίδων οψιανού, λίθινα και οστέινα εργαλεία, όστρακα ακόσμητων κυρίως αγγείων καθημερινής χρήσης, καθώς και υπολείμματα τροφής, οστά θηραμάτων, αιγοπροβάτων, βοοειδών, ψαριών και μαλακίων. Μέχρι σήμερα έχει γίνει ανασκαφή μόνο σε μία διερευνητική τομή επιφάνειας μόνο 2 επί 3 μέτρα και σε βάθος μέχρι 4,2 μ. Σε αυτή την μικρή ανασκαφή μαζί με όσα βρέθηκαν επιφανειακά οφείλεται ο πλούτος όλων των ευρημάτων που έχει συλλεχθεί και εκτίθεται. Υπολογίζεται ότι θα απαιτηθεί τουλάχιστον ένας αιώνας ακόμα για να ανασκαφεί και να μελετηθεί στο σύνολό του το σπήλαιο. Αλλά η αρχαιολογία είναι γνωστό ότι δεν βιάζεται.

Αμφορέας με πώμα.
Στην φωτογραφία στον τοίχο του μουσείου
φαίνεται η θέση που βρέθηκε στη σπηλιά.

Πρέπει να υπογραμμιστεί ότι το σπήλαιο δεν χρησιμοποιούταν κατά κύριο λόγο ως χώρος κατοίκησης. Την νεολιθική εποχή ο άνθρωπος έχει αρχίσει να καλλιεργεί την γη και να φτιάχνει κατοικίες κοντά στις εκτάσεις που καλλιεργούσε. Η Αλεπότρυπα λοιπόν χρησιμοποιήθηκε κατά κύριο λόγο λόγω του πολύτιμου και σε επαρκή ποσότητα πόσιμου νερού που διέθετε, αλλά συγχρόνως ως χώρος αποθήκευσης του εμπορεύσιμου οψιανού και των εργαλείων και όπλων που παρήγοντο από αυτόν και γενικότερα των βρώσιμων αγαθών, που χρειάζονταν σταθερή θερμοκρασία και δροσερό περιβάλλον για να συντηρηθούν. Όμως σημαντική ήταν και η χρήση του σπηλαίου ως νεκροταφείου και χώρου λατρείας των νεκρών. Έτσι στο σπήλαιο διέμεναν μόνον όσοι είχαν άμεση σχέση με τις παραπάνω λειτουργίες, ενώ ο υπόλοιπος πληθυσμός διέμενε έξω και γύρω από το σπήλαιο.

Σκήπτρο από spondylus gaederopus

Από τα αρχαιολογικά ευρήματα εξάγονται σημαντικά συμπεράσματα σχετικά με τα ταφικά έθιμα των νεολιθικών κατοίκων της Αλεπότρυπας. Από αυτά αποδεικνύεται ότι ο χώρος χρησιμοποιούταν ως χώρος ταφής αλλά και λατρείας των νεκρών. Υπάρχουν στοιχεία, που δείχνουν ότι χρόνια μετά την ταφή των νεκρών γινόταν συλλογή των οστών και φύλαξη μόνο του κρανίου τους. Επίσης υπάρχουν στοιχεία, που δείχνουν και καύση νεκρών, ενώ σημαντική είναι η πρακτική τιμής των νεκρών με το σπάσιμο ωραία διακοσμημένων και αχρησιμοποίητων πήλινων αγγείων, που σε αντίθεση με τα αγγεία καθημερινής χρήσης ήταν καλύτερης ποιότητας, διακοσμούνταν και χρησιμοποιούνταν αποκλειστικά και μόνο για τον σκοπό αυτό.

Aγγεία

Η σημασία του σπηλαίου για όλη την περιοχή και η χρήση αυτού για ταφή, τιμή και λατρεία των νεκρών, οδηγεί τους αρχαιολόγους στο συμπέρασμα, ότι η Αλεπότρυπα στις χιλιετίες της χρήσης της με το υποβλητικό της περιβάλλον υπήρξε ένα πολύ σημαντικό και γνωστό κέντρο της περιοχής, συνδεδεμένο με τα ταφικά έθιμα. Έτσι οδηγούνται στην υπόθεση ότι η Αλεπότρυπα οδήγησε στον σχηματισμό της αντίληψης του νεολιθικού ανθρώπου περί του Κάτω Κόσμου των νεκρών, δηλαδή του Άδη. Έτσι όταν το 3200 π.Χ. η χρήση του σπηλαίου διεκόπη βίαια από τον σεισμό, η αντίληψη αυτή διατηρήθηκε στην περιοχή με αποτέλεσμα τον 9ο αιώνα π.Χ. η λατρεία του Κάτω Κόσμου και του Ποσειδώνα να μεταφερθεί λίγο νοτιότερα στην άκρη του Ταίναρου, στο λεγόμενο εναγιστήριο, όπου πιστευόταν τότε ότι ήταν το Στόμιο του Αδη.
Υ.Γ. Τελειώνοντας το κείμενο αυτό, και ψάχνοντας στο internet ορισμένα στοιχεία σχετικά με τις φωτογραφίες, έπεσα πάνω σε ένα κείμενο της Γιώτας Σύκκα από την Καθημερινή της 18/2/2007 σχετικά με την Αλεπότρυπα. Πιστεύω ότι αξίζει να του ρίξετε μία ματιά εδώ. Σίγουρα τα λέει καλύτερα από μένα και περιέχει πολύ πιο αναλυτικά στοιχεία για το πώς ο αρχαιολόγος κ. Γ.Παπαθανασόπουλος τεκμηριώνει την σύνδεση που κάνει μεταξύ της Αλεπότρυπας και της εικόνας που είχε ο νεολιθικός άνθρωπος για τον Άδη και τον Κάτω Κόσμο.

Πηγή

Το σπήλαιο της Αλεπότρυπας στη Μάνη