Μεγάλη Ελλάδα.(Magna Grecia). Μέρος 1ον

Μεγάλη Ελλάδα ,η αρχαία ονομασία της Νότιας ή Κάτω Ιταλίας και της Σικελίας, η οποία δόθηκε εξαιτίας των πολυάριθμων αποικιών (αχαϊκών, δωρικών, ιωνικών) που ιδρύθηκαν εκεί από τους Έλληνες.
Δεν είναι εξακριβωμένη η προέλευση της συγκεκριμένης ονομασίας, ωστόσο δηλώνεται με αυτόν τον όρο, σε γραπτές φιλολογικές μαρτυρίες, ήδη από το 2ο αι. π.Χ., από τον ιστοριογράφο Πολύβιο. Σύμφωνα με τα όσα αναφέρει ο Στράβωνας (C, 253), η επικοινωνία μεταξύ των πληθυσμών της Νότιας Ιταλίας και του Αιγαίου είχε ξεκινήσει από την μυκηναϊκή εποχή, με ανταλλαγές εμπορικών προϊόντων, ενώ δεν αποκλείεται το γεγονός να είχαν εγκατασταθεί σε αυτό το τμήμα της Ιταλίας, και κατά κύριο λόγο στα παράλια, ομάδες Μυκηναίων ήδη από το 13ο αι. π.Χ.
Η Κάτω Ιταλία αποικίσθηκε από Αχαιούς της Κεντρικής Ελλάδας και της Πελοποννήσου, ενώ η Σικελία από Ίωνες και Δωριείς.

Οι Eλληνικές πόλεις της "Μεγάλης Ελλάδος" ήταν αποικίες Ελληνικών πόλεων-κρατών από την κυρίως Ελλάδα και την Μικρά Ασία

Είναι γεγονός, ότι η αρχαιότερη αποικία, σύμφωνα με την ελληνική παράδοση, είναι η Κύμη, η οποία ιδρύθηκε το 725 π.Χ. από τους Χαλκιδείς στην Καμπανία της Ιταλίας και θεωρείται ως η πρώτη αποικιακή πόλη στη Δύση.
Επηρέασε τον πολιτισμό των Ετρούσκων και των άλλων ιταλικών λαών, καθώς από τους αποίκους της Κύμης διαδόθηκε στην Ιταλία το χαλκιδικό αλφάβητο, από το οποίο προήλθε το λατινικό.
Οι ελληνικοί μύθοι, οι ελληνικές θρησκευτικές δοξασίες, τύποι λατρείας, ήθη και έθιμα και πολλά άλλα πολιτιστικά στοιχεία διαδόθηκαν επίσης στην περιοχή.
Η Καμπανία, μια και αναφερθήκαμε σ’ αυτήν, είχε κατοικηθεί στα πολύ παλιά χρόνια από Ετρούσκους.
Ο μεγάλος ελληνικός αποικισμός που άρχισε από τον 8ο π.Χ. αιώνα έφερε στην περιοχή πολλούς Έλληνες αποίκους, που ίδρυσαν σημαντικές πόλεις, κυρίως στα παράλια της Καμπανίας (Ποτίολοι, Ελέα, Ποσειδωνία, Καπρέες, Καπύη κτλ.) και παρουσιάστηκε τότε μια αλληλεπίδραση στους πολιτισμούς Ελλήνων και Ετρούσκων.
Η πόλη Ποτίολοι, είναι μία ρωμαϊκή ονομασία της αρχαίας ελληνικής αποικίας Δικαιάρχειας (σήμερα Ποτσουόλι), στον κόλπο της Νεάπολης.
Η Δικαιάρχεια ιδρύθηκε γύρω στα 526 π.Χ. από Σάμιους, που εγκατέλειψαν την πατρίδα τους διωγμένοι από την τυραννίδα του Πολυκράτη.
Ανάμεσά τους πρέπει να ήταν και ο φιλόσοφος Πυθαγόρας.
Η πόλη γνώρισε μεγάλη ακμή από το εμπόριο του θειαφιού, που αφθονούσε στην περιοχή, και του σιδήρου.
Αργότερα κατακτήθηκε από τους Σαμνίτες και τέλος από τους Ρωμαίους, οπότε ονομάστηκε Ποτίολοι.
Ως τις αρχές του 2ου αι. ήταν ένα από τα μεγαλύτερα λιμάνια της Ρώμης.
Από τη ρωμαϊκή πόλη σώζονται τα ερείπια της αγοράς και ένα αμφιθέατρο, που έχτισε ο Βεσπασιανός.
Η Ποσειδωνία είναι κι αυτή μία πολύ σημαντική αρχαία ελληνική αποικία στη Λευκανία της Κάτω Ιταλίας, στις ακτές του Τυρρηνικού πελάγους. Ιδρύθηκε από αποίκους της Σύβαρης και γνώρισε μεγάλη ακμή ως την κατάληψή της από τους Λευκανούς στο τέλος του 4ου π.Χ. αι. Το 273 π.Χ. την κατέλαβαν οι Ρωμαίοι και την ονόμασαν Paestum.
Στη συνέχεια η Ποσειδωνία άκμασε και ως ρωμαϊκή πόλη.
Αργότερα καταστράφηκε από επιδρομή Σαρακηνών πειρατών (877 μ.Χ.) και από το 15ο αιώνα έπαψε να κατοικείται.

Δυο από τους επιβλητικούς Ναούς της Ποσειδωνίας.

Πολύ αξιόλογα είναι τα αρχαιολογικά ευρήματα της Ποσειδωνίας και ιδιαίτερα οι τρεις μεγάλοι δωρικοί ναοί της.
Από αυτούς ο νεότερος, ονομαζόμενος ναός του Ποσειδώνα, χρονολογείται στον 5ο π.Χ. αι. και σώζεται σε πολύ καλή κατάσταση.
Είναι εξάστυλος, περίπτερος ναός με 36 κολόνες και διαστάσεις 60x24,25 μ.
Σώζονται ακόμα πολυάριθμοι τάφοι με ωραίες τοιχογραφίες, μεγάλη «βασιλική στοά», αγορά, διάφορα ερείπια τειχών με πύλες κ.ά.
Η Σύβαρη (Σύβαρις) ήταν μία αρχαία ελληνική πόλη στη Λευκανία της Κάτω Ιταλίας.
Την ίδρυσαν οι Αχαιοί και οι Τροιζήνιοι περίπου το 720 π.Χ. στον κόλπο του Τάραντα.
Απέκτησε μεγάλο υλικό πλούτο, επειδή ήταν το κέντρο του διαμετακομιστικού εμπορίου της Κάτω Ιταλίας.
Ο πλούτος είχε μεγάλη επίδραση στην ψυχολογία και τη ζωή των κατοίκων, που έγιναν μαλθακοί. Λέγεται μάλιστα ότι τόσο απέφευγαν το θόρυβο, ώστε απομάκρυναν ακόμη και τους πετεινούς για να μην τους ενοχλούν.
Από την αρχαιότητα με τη λέξη «συβαριτισμός» εννοείται η μαλθακότητα.
Η Σύβαρη καταστράφηκε το 510 π.Χ. από την ανταγωνίστριά της πόλη Κρότωνα.
Άλλη σημαντική αποικία ήταν ο Τάραντας, που ιδρύθηκε περίπου στα τέλη του 8ου αι. π.Χ., στον ομώνυμο κόλπο, από αποίκους οι οποίοι προέρχονταν από την ευρύτερη περιοχή της Σπάρτης.
Άλλη αχαϊκή αποικία στον κόλπο του Τάραντα ήταν ο Κρότωνας και το Μεταπόντιο, οι οποίες ιδρύθηκαν στο τέλος του 7ου αι. π.Χ. Το 730 π.Χ., περίπου, αποικίσθηκε το νοτιότερο άκρο της περιοχής της Καλαβρίας, από μια ομάδα Χαλκιδέων, οι οποίοι ίδρυσαν εκεί το Ρήγιο.
Ως γνωστόν, η Χερσόνησος της Καλαβρίας συγκαταλεγόταν από τον 8ο αι. π.Χ. στην περιοχή της Μεγάλης Ελλάδας και ονομαζόταν από τους Έλληνες Βρεττία.
Οι ιταλικοί λαοί που την κατοικούσαν προηγούμενα αφομοιώθηκαν γρήγορα από τους Έλληνες και ακολούθησαν την πορεία του πολιτισμού τους.
Οι ελληνικές αποικίες της περιοχής, το Ρήγιο, η Σύβαρη, ο Κρότωνας, οι Επιζεφύριοι Λοκροί έφτασαν γρήγορα σε μεγάλη ακμή.
Στο εσωτερικό της χερσονήσου, στο οποίο δεν είχαν επεκταθεί οι Έλληνες άποικοι, ζούσαν οι Βρέττιοι ή Βρούττιοι, οι οποίοι, στα τέλη του 4ου αι. π.Χ., άρχισαν να προχωρούν προς τα νότια. Στον 3ο αι. π.Χ., μετά την κατάκτηση της χερσονήσου από τους Ρωμαίους, Βρούττιοι και Έλληνες συγχωνεύτηκαν και άρχισε η παρακμή των μεγάλων ελληνικών αποικιών.
Μετά την κατάλυση του δυτικού ρωμαϊκού κράτους (476 μ.Χ.) η Καλαβρία υπέστη τις επιδρομές των Οστρογότθων και των Βησιγότθων.
Τον 6ο αι. κατακτήθηκε από τους στρατηγούς του Ιουστινιανού Βελισάριο και Ναρσή.
Λίγο αργότερα καινούριες επιδρομές των Λογγοβάρδων αυτή τη φορά και αργότερα των Σαρακηνών, προκάλεσαν την οριστική παρακμή.
Για να επανέλθουμε, θα πρέπει να πούμε .ότι, κύριο χαρακτηριστικό των περισσότερων αποικιών της Μεγάλης Ελλάδας ήταν η έντονη εμπορική δραστηριότητα.
Τα εμπορικά πλοία των Ελλήνων μετέφεραν τα ελληνικά εμπορεύματα σε όλα τα μέρη του τότε γνωστού κόσμου, εκτοπίζοντας τους Φοίνικες, οι οποίοι ήταν οι κυρίαρχοι μέχρι τότε.
Ιδιαίτερες εμπορικές σχέσεις δημιουργήθηκαν με τη μητρόπολη και τις ιωνικές, κυρίως, αποικίες.
Οι αποικίες αυτές εξελίχθηκαν επίσης σε αξιόλογα πολιτιστικά κέντρα.
Ανεγέρθηκαν μεγαλοπρεπείς ναοί στον Ακράγαντα, την Ποσειδωνία, το Σελινούντα.

Δωρικός Ναός ,πιθανόν αφιερωμένος στον Απόλλωνα ,στην Ακρόπολη του Σελινούντα στην Σικελία.

Αναπτύχθηκαν ακόμη ο αθλητισμός και τα γράμματα, με σημαντικότερους εκπροσώπους τον Εμπεδοκλή και το Γοργία. Στην ποίηση ξεχώρισαν ο Λεωνίδας ο Ταραντίνος (ο μεγάλος επιγραμματοποιός), ο Ίβυκος κ.ά.
Άνθησαν η πυθαγόρεια και ελεατική φιλοσοφία και δημιουργήθηκαν διάφορα θρησκευτικά κινήματα.
Παράλληλα οι πολιτικοί αγώνες οδήγησαν στους νομοθετικούς κώδικες του Ζάλευκου και του Χαρώνδα.
Βέβαιον είναι ότι, όπως οι ελληνικές, έτσι και οι πόλεις της Μεγάλης Ελλάδας είχαν έντονους πολιτικούς ανταγωνισμούς, καθώς ήταν αυτόνομες και ανεξάρτητες μεταξύ τους, χωρίς πολιτική ενότητα, με αποτέλεσμα να βρίσκονται συχνά σε κομματικές διχόνοιες που τις εξαντλούσαν.
Δεν ήταν λίγες οι φορές που έφτασαν ως τον πόλεμο προκαλώντας την επέμβαση της μητρόπολης. Από τις διαφορές Εγεσταίων, Σελινουντίων και Συρακουσίων προκλήθηκε η εκστρατεία των Αθηναίων στη Σικελία και η συνέχιση του πελοποννησιακού πολέμου.
Οι συνεχείς πόλεμοι, εξάλλου, των ελληνικών πόλεων της Μεγάλης Ελλάδας με τους ιθαγενείς λαούς της Ρώμης και της Καρχηδόνας προκάλεσαν ως ένα βαθμό τις εκστρατείες του Αρχίδαμου, του Αλέξανδρου του Μολοσσού, του Κλεώνυμου και του Πύρρου.
Από τον 3ο αι. π.Χ. άρχισε η βαθμιαία υποταγή της Μεγάλης Ελλάδας στους Ρωμαίους. Χρειάστηκαν ωστόσο δύο ολόκληροι αιώνες μέχρι να τελειώσουν οι πόλεμοι Ρώμης και Καρχηδόνας, προκειμένου να υποταχτούν οι ελληνικές αποικίες οριστικά.

Καλώς Ήρθατε...Πινακίδα στην Ελληνόφωνη περιοχή της Grecìa Salentina του Salento της Aπουλίας.

Τελειώνοντας, να σημειώσουμε ότι παρά την υποταγή τους οι Έλληνες των περιοχών αυτών διατήρησαν για πολλούς αιώνες τον πολιτισμό, τη γλώσσα, τα ήθη και τα έθιμά τους.
Κατόρθωσαν παρά τη μακρά ρωμαϊκή κυριαρχία και την κατάληψή τους από τους Λομβαρδούς, τους Άραβες και τους Νορμανδούς να διατηρήσουν τη γλώσσα τους.
Ακόμη και σήμερα σε πολλά χωριά της Κάτω Ιταλίας απαντώνται ελληνικά πολιτιστικά στοιχεία, καθώς και μια διάλεκτος που παρουσιάζει πληθώρα από παραφθαρμένες ελληνικές ρίζες.
ΤΕΛΟΣ 1ου Μερους.
sakketosaggelos.gr
autochthonesellhnes.
Επιμέλεια φωτογραφίας Διόνυσος.

ΤΑ ΜΠΑΡΔΟΥΝΟΧΩΡΙΑ ΤΗΝ ΠΑΡΑΜΟΝΗ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ 1821

Η ΛΑΪΚΗ ΡΙΜΑ ΤΟΥ ΘΑΛΑΣΣΗ ΛΕΚΚΑ ΚΑΙ Η ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ

Γράφει: Ο Γιάννης Λεκκάκος Καθηγητής Σχολ.Σύμβουλος ε.τ.

Πρόεδρος του Λακωνικού Συλλόγου «ΤΕΥΘΡΩΝΗ»

1. Τα Μπαρδουνοχώρια και οι εγκατοίκηση σ΄αυτά Μανιάτικων οικογενειών

Έξω από την Μάνη στα σύνορά της με τη Λακεδαίμονα, στη Μπαρδούνια[1] οι Τούρκοι εγκατέστησαν ανάμεσα σε Έλληνες χριστιανούς, ως αφεντικά, εξισλαμισθέντες σκληρούς Αλβανούς της Αρκαδίας. 

Ο Σμήνος ποταμός ήταν η διαχωριστική γραμμή της Μάνης με τα χωριά της Πέρα Ρίζας, που κατοικούσαν οι Τουρκομπαρδουνιώτες.

Τα Μπαρδουνοχώρια με τους οχυρούς τουρκομπαρδουνιώτικους πύργους, ήσαν[2]«Άρνα[3],Κοτσατίνα(Σπαρτιά),Τσέρια(ΑγίαΜαρίνα),Ζελίνα(Μελιτίνη),Ρόζοβα(Λεμονιά), Στροντζά[4] (Προσήλιο), Πρίτσα Πάνω και Κάτω(Παλιόβρυση), Κουρτσούνα(Βασιλική), Γοράνοι, Ποταμιά, Λιαντίνα, Βίγλα,Λεβέτσοβα(Κροκεές), Δαφνί, Λυκοβουνό, Ασήμι,Τάραψα(Βασιλάκιο),Πετρίνα, Παλαβίνα, Λάγιου και Αλαΐμπεη.

Οι Τουρκομπαρδουνιώτες[5]την παραμονή της Επαναστασης του 1821 οταν ακούστηκε-διαδόθηκε οτι πλοίο της Φραγκιάς αραξοβόλησε στο Γύθειο-Μαραθωνήσι, έμφορτο πολεμικών όπλων έφυγαν έντρομοι για την Τριπολιτσά.  

Το πλοίο όμως δεν ήταν Φράγκικο, αλλά ανήκε στον καραβοκύρη Φραγκιά που έφερε στο Γύθειο  πολεμικά εφόδια. 

Τα εύφορα Μπαρδουνοχώρια τα λεγόμενα σήμερα Μανιατοχώρια με την αποχώρηση των ΤουρκοΜπαρδουνιωτών καταλήφθηκαν   από τους Μαυρομιχαλαίους, Κοσονάκους-Καβαλλιεράκηδες, από κάποιες οικογένειες της Λακεδαίμονος, από μέλη Μανιάτικων γενών  που προέρχονταν από τα χωριά  της δώθε Ρίζας, του Σμήνου ποταμού και από μέλη κάποιων άλλων εκ Μάνης οικογενειών φιλικά προσκείμενων στους Μαυρομιχαλαίους.

2.Οι πολυάνθρωπες και πολύκλαδες ΑνατολικοΜανιάτικες πατριές

α. Γρηγοράκηδες, Τζωρτζάκηδες, Τσιγκουριάνοι, Αλτζερινιάνοι κ.α,

β. Ατσαλιάνοι [Πρόκος, Λουκάκος, Τζεφέρης[6], Σκάλκος,

[Κακάκος,Αντωνάκος, Λαμπράκος εκ Νεοχωρίου Καρυούπολης] κ.α).

γ. Καλλέργηδες[Κοφινιάνοι, Κοντολεφιάνοι, Σταθάκηδες, Μπακογιαννιάνοι,Αραπαντώνηδες, Καλαβάνος, Βαρελάς, κ.α)

δ. Φελούρηδες[ Φαρής-Φαράκος, Κρανίδης, Γιαννουτσάκος, Καρακίτσος, Ψυχογιός, Γεωργιτσογιαννάκος κ.α)

ε. Λεκκιάνοι [Λέκκας, Λεκκάκης, Μανιατάκος, Παπουλάκος-Παπουλής,Μουγάκος, Δημακόγιαννης, Θεοδωρικάκος, Μπουρίκος, κ.α.) ήρθαν στα χωριά Λάγιο, Βλαχιώτη, Στεφανιά, Σκάλα, Λέημονα, Φοινίκι, Μολάους, Μονεμβάσια μέχρι την περιοχή Βατίκων.

3. Ο Κουμουστιώτης τοποτηρητής της ευταξίας στα Μπαρδουνοχώρια

Οι οικισμοί των εκβολών του Βασιλοποτάμου(Ευρώτα) στην περιοχή της Σκάλας μαστίζονταν από την ελονοσία γι’ αυτό κάποιες ΑνατολικοΜανιάτικες οικογένειες που παρέμεναν για διάφορους λόγους εκεί, επεδίωξαν να μετακινηθούν ή μάλλον να διεκδικήσουν μερίδιο από την περιοχή των εύφορων Μπαρδουνοχωρίων (των Μανιατοχωρίων), που οι εκμεταλλεύσεις-οι καλλιέργειες ήσαν αποδοτικές με καλύτερες κλιματολογικές συνθήκες.

Η ευταξία της περιοχής των Μπαρδουνοχωρίων ανατέθηκε  στον αγωνιστή οπλαρχηγό του 1821 Κουμουστιώτη από τα Κουμουστά    για να αποφευχθούν αυθαιρεσίες και ετσιθελική καταπάτηση των εθνικών κτημάτων και να αποφευχθούν συγκρούσεις μεταξύ των διαφόρων ομάδων.

4. Η πατριά του Λεκκα των οικισμών της Τευθρώνης

Η πατριά του Λέκκα ήταν μια από τις ισχυρές της Τευθρώνης με μεγάλη διασπορά σε οικισμούς της Προσηλιακής Μάνης ως τούτο δείκνυται στο κατωτέρω λαϊκό στιχούργημα. 

« Χιμάρα, ΡιγανοΣκαλτσοτιάνικα

Νύφι Δρυαλί και Αργιλιάς

Λεκκιάνικα όλα τα χωριά

Και μεσ’ στη μεση στο πανί[7]

Ο Κότρωνας και το Καυκί.»

Η σημαντικότητα των επί μέρους μελών της πατριάς στους οικισμούς εγκατοίκησης τους φαίνεται και από το πιο κάτω δημώδες.

«Ο Ρήγας[8] είναι στο Δρυαλί,

o βασιλιάς στο Νύφι,

o βόηβοντας[9] στον Κότρωνα,

o καπετάν Βασίλακας».[10]

5. Τα Θαλασημιάνικα της Πετρίνας- Οι Θαλασσηνοί-Λεκκαίοι και η διασπόρα τους

Στα Ενετικά αρχεία[11] αναφέρεται ότι ο Παναγιώτης Θαλασσινός κάτοικος της Μάνης ενοικιάζει το έτος 1704 από τη Βενετική διοίκηση με το σύστημα  Livelo perpetuo, κτήματα και κρατικές προσόδους στην περιοχή της Βαρδούνιας στο χωριό Πετρίνα,που διασώζεται μέχρι και σήμερα κάτωθεν του παλαιού κάστρου της Πετρίνας το τοπωνύμιο « Θαλασσιμιάνικα.   

Στην περιοχή της Σκάλας και της Επιδαύρου Λιμηράς  συναντάται το επώνυμο Θαλασσινός- το ίδιο και στο χωριό Λέκκα της Σάμου, ένθα υπάρχουν Δαλασσηνοί ή Θαλασσινοί και Λεκκατ(κ)ηδες εκ Μάνης, αλλά και Σεβαστοί και Σεβαστάκηδες.

6. Η Πειρατεία-Ο πειρατής Σαμπάτης Λέκκας

Οι Μανιάτες ασκούσαν πειρατεία στο Αρχιπέλαγος και τη θεωρούσαν σαν υποχρέωση και ανάγκη επιβίωσης, σαν αμυντική πράξη ενάντια στους Τούρκους και τους ποικιλώνυμους πειρατές που επιβουλεύονταν τη Μάνη.  

Στη Σέριφο υπάρχει η Λάκα του Λέκκα που ήταν Μανιάτης πειρατής.[12]

Εκτός αυτού Μανιάτες πειρατές σε επιδρομή τους στη Σκινούσα αιχμαλωτίζουν και γυμνώνουν μία Αξιώτικη βάρκα.[13]  

Οι Λεκκαίοι[14] ασκώντας πειρατεία βρέθηκαν και εκεί.

Ο πρώτος δήμαρχος Πειραιά το έτος 1833 ονομαζόταν Σερφιώτης και  προερχόταν από την Ύδρα- Γραμματέας του δήμου ήταν ο Μανιάτης Πέτρος Καλκανδής.

Ο δήμαρχος Σερφιώτης ήταν γεννημένος στην Ύδρα και όφειλε το επώνυμο του στη νήσο Σέριφο από την οποία παλαιότερα οι πρόγονοι του είχαν μετοικήσει στην Ύδρα, ναυτικοί όντες, εξ αυτού ορμώμενοι  κάποιοι λέγουν πως ήσαν απόγονοι των πειρατών Λεκκαίων που κάποιοι είχαν εγκατασταθεί στη Σέριφο κατά την περίοδο της πειρατείας, γι’ αυτό  η ανωτέρω αναφερομένη έκταση στη Σέριφο και σήμερα ονομάζεται Λάκα του Λέκκα.

Ο γιατρός του Ζάρακα Πετρολέκκας Κωνσταντίνος στη συγγραφή του   «Ζάραξ–Ιστορικά και λαογραφικά σημειώματα».[15]  « όπως μου διηγείτο εξ’ άλλου ο μακαρίτης παπά-Ηλίας του Χάρακος η σημερινή οικογένεια των Πετρολεκκαίων του χωρίου έλκει την καταγωγήν της από τον Πέτρον Λέκκαν, ο οποίος αναχωρήσας εκ Μάνης παλαιόθεν, άγνωστον δια ποίαν αιτίαν …».

7. Η λαϊκή ρίμα  για το Θαλάσση Λέκκα

«Βρε Λέκκα Κουλοχέρα Θαλάσση κερατά

Πάντεχες τ’ είναι Σκάλα και ΒλαχοΣτεφανιά

Εδώ είναι Ξεροκάμπι και ΠαλιοΠαναγιά

Εδώ είναι ο Κουμουστιώτης με το χρυσό σπαθί

Που κάνει τους Μανιάτες να τρέχουν σαν λαγοί.»

Στο ανωτέρω λαϊκό στιχούργημα ο Λέκκας κουλοχέρας και ο Θαλάσσης ο κερατάς είναι ένα και το αυτό πρόσωπο.

Ο Λέκκας ήταν παράτολμη προσωπικότητα, είχε δυναμική παρουσία, είχε τραυματιστεί σε κάποια σύγκρουση-πειρατικό ρεσάλτο και ήταν κουλόχερας.  

Υπάρχουν γραπτά τεκμήρια ότι μέλη της πατριάς του Λέκκα με τα πειρατικά τους πλοία έφταναν μέχρι τη Σχοινούσα, τη Σάμο και την Ικαρία, σχετικό έγγραφο βρίσκεται στα αρχεία των Καπουτσίνων μοναχών της Νάξου.[16]

8. Ο Λεκκαντρής στην Αρεόπολη στήνει κάλπη για τον Κουμουνδούρο

Σε δημοσίευμα μου πριν από χρόνια στην «Αδούλωτη Μάνη» για το Λεκκαντρή Λεκκάκο προσωπικό φίλο του Κουμουνδούρου, που τον σκότωσαν το έτος 1867 στον Ταξιάρχη της Αρεόπολης, πολιτικοί αντίπαλοι του Κουμουνδούρου ισχύουν τα πιο κάτω:

Ο Κουμουνδούρος είχε περιουσιακά στοιχεία στην Ανδρούσα,  διέμενε εκεί και πολιτευόταν στην επαρχία Μεσσήνης, στις εκλογές όμως του έτους 1867 δεν εκλέχτηκε βουλευτής.

Στη Μάνη, στην επαρχία Οιτύλου η εκλογή  του Γερμανού Μαυρομιχάλη στις εκλογές του 1867 ακυρώθηκε,  διότι δεν είχε την προβλεπόμενη από το νόμο ηλικία,  και προκηρύχθηκε επαναληπτική εκλογή. 

Πολλοί φίλοι του Κουμουνδούρου στη Μάνη με προεξάρχοντα το  Λεκκαντρή Λεκκάκο «που είχε μεγάλη ακοά Προσηλιακά κι’ Αποσκερά» τον έπεισαν να πολιτευθεί στην επαρχία Οιτύλου,    διότι του δινόταν το δικαίωμα από τον εκλογικό νόμο, όντας από τη Γαρμπελιά του Κάμπου Αβίας της επαρχίας Οιτύλου και είχε την ηλικία και τα απαιτούμενα από το νόμο περιουσιακά στοιχεία.

Ο Λεκκαντρής μαζί με άλλους έστησαν κάλπη στην Αρεόπολη υπέρ του Κουμουνδούρου και ο Κουμουνδούρος κέρδισε την εκλογή-τη  βουλευτική έδρα.

Η αγανάκτηση  όμως το μένος και οργή των Μαυρομιχαλαίων ήταν ασυγκράτητη- η δολοφονία του Λεκκαντρή μέγα πολιτικό έγκλημα  και επί θύραις αναμενόταν αιματηρή σύγκρουση μεταξύ των αντίπαλων Μανιάτικων οικογενειών.

Ο Κουμουνδούρος όμως νουνεχής ως ήταν και προβληματισμένος από τα γεγονότα συνιστούσε σ’ όλους  ψυχραιμία και αυτοκυριαρχία, μέχρι του σημείου να μην πάει  στην Αθήνα για να ορκιστεί βουλευτής, επειδή φοβόταν τα χειρότερα, παρέμεινε στον πύργο του, στη Γαρμπελιά Κάμπου Αβίας, έχοντας την αμέριστη συμπαράσταση κάποιων πολιτικών του φίλων.

9. Η πραγματικότητα για το Θαλάσση Λέκκα

«Βρε Λέκκα Κουλοχέρα Θαλάσση κερατά

Πάντεχες τ’ είναι Σκάλα και ΒλαχοΣτεφανιά

Εδώ είναι Ξεροκάμπι και ΠαλιοΠαναγιά…………

Εδώ είναι ο Κουμουστιώτης με το χρυσό σπαθί

Που κάνει τους Μανιάτες να τρέχουν σαν λαγοί.»

Η άνωτέρω λαϊκή ρίμα θέλουμε να πιστεύουμε ότι συνδέεται   με το Λέκκα τον κουλοχέρα, την περίοδο της φυγής των Τούρκων από τη Λακωνία, που επισυνέβησαν καταπατήσεις περιουσιών Τούρκων από τους Μανιάτες ή λόγω της διανομής   εθνικών γαιών κατ’ εκτίμηση των διοικούντων.

Οι περί τους Γρηγοράκηδες ΑνατολικοΜανιάτες αν και πιο πολλοί βρέθηκαν αδικημένοι-ριγμένοι από τη μοιρασιά.

Οι εκτάσεις στα εύφορα Μπαρδουνοχώρια-Μανιατοχώρια περιήλθαν κατά ένα μέρος σε Λακεδαιμόνιους, που βρίσκονταν  στην περιοχή, αλλά το μεγαλύτερο μέρος περιήλθε  στους Μαυρομιχαλαίους και τους Καβαλιεράκηδες Φωκάδες-Κοσονιάνους σε μερικούς προσκείμενους προς αυτούς και κάποιες μικρές ιδιοκτησίες σε ορισμένους άλλους Μανιάτες και ΑνατολικοΜανιάτες.

10. Παραχώρηση Εθνικών γαιών

Στο Φ. Ε. Κ. 10/25-3-1843 περιέχεται διάταγμα  « περί προικίσεως τινών θυγατέρων των υπέρ ανεξαρτησίας της Ελλάδος πεσόντων  ή παθόντων».

Αναφέρονται δε τα κατωτέρω:

«…..αποφασίσαμεν και διαττάτομεν, να προικισθώσι με καλλιεργήσιμον γην κατ΄ εκλογήν και κατ’ εκτίμησιν εκ των διαθεσίμων εθνικών γαιών μετά την εκτέλεσιν του γάμου

παραχωρηθησομένην, αι εξής νεάνιδες ».

Ευφροσύνη θυγάτηρ Γεωργίου Ολύμπιου εκ Μακεδονίας

Μια των θυγατέρων του Αλεξάνδρου Κριεζή

Μια των ανυπάνδρων θυγατέρων του Π. Πανουργιά.

Η Μαριγώ θυγάτηρ Πανάγου Δελιγιάννη…………….

Η Θεοδώρα θυγάτηρ Δ. Λεκκάκου εκ Λακωνίας.

……………………………………..κ. α…

Το ποσόν εκάστης προικίσεως θέλη εκπεσθή εν καιρώ εφ’ όσα  τυχόν εκάστη των διαληφθεισών οικογενειών έχει λαμβάνη δια παλαιάς προς το δημόσιον απαιτήσεις της.

Ο ημέτερος επί των οικονομικών γραμματεύς της επικρατείας επιφορτίζεται την εκτέλεσιν και δημοσίευσιν του παρόντος διατάγματος».

Εν Αθήναις την 25 Μαρτίου 1843

ΟΘΩΝ

Α. Γ. ΚΡΙΕΖΗΣ, Ι. ΡΙΖΟΣ, Δ. ΧΡΗΣΤΙΔΗΣ

Γ. Α. ΡΑΛΛΗΣ Α. ΒΛΑΧΟΠΟΥΛΟΣ

11. Ο Μιχάλης Θ. Μπουρίκος–Λεκκάκος πληρεξούσιος εκπρόσωπος Κολοκυνθίου στην Εθνοσυνέλευση του 1843.

Η επικράτηση της Επανάστασης της 3^ης Σεπτεμβρίου του 1843 επέβαλε την κατάργηση των Επιτροπών για τους αγωνιστές του 1821 και αποφασίστηκε να αναλάβουν την πιστοποίηση    των αγωνιστών, που δικαιούνταν αριστείο  οι πληρεξούσιοι της Εθνοσυνέλευσης.[17]

Πληρεξούσιοι των επαρχιών της Διοικήσεως Λακωνίας αναφέρονται οι¨

Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης

Β. Κ. Ζερβομπεάκος                     από την επαρχία Μαλευρίου.

Στέφανος Χρηστέας                    από την επαρχία Ζυγού.

Γιαννούζος Δεμέστιχας              από την επαρχία Κολοκυνθίου.

Μιχαήλ Θ.Μπουρίκος-Λεκκάκος από την επαρχία Κολοκυνθίου

Ευστράτιος Καραμπάτος               από Μηλιά Λεύκτρου.

Αντώνιος Πατριαρχέας                από την Καρδαμύλη.

12. Το μοιρολόγι του οπλαρχηγού του 1821 Πιέρρου Τζιλιβόπιερα-Λεκκάκου

Ο αείμνηστος Ανάργυρος Κουτσιλιέρης διαπρεπής φιλόλογος στη

συλλογή του  « Μανιάτικα μοιρολόγια» παραθέτει τα πιο κάτω εισαγωγικά στοιχεία για το μοιρολόγι του Τσιλιβόπιερα:

Ο Πιέρος Τσιλιβή Λεκκάκος είναι ο γνωστός οπλαρχηγός του 1821 Τσιλιβόπιερας.

Η πατριά των Λεκκιάνων είχε στενούς δεσμούς με τους Γρηγοράκηδες με τους οποίους και συναγωνίστηκε ο Τσιλιβόπιερας κατά τη διάρκεια του Ιερού Αγώνος.

Από αναφορά την οποία εδημοσίευσε ο καθηγητής Γιάννης  Λεκκάκος στην Αδούλωτη Μάνη (Ιουλίου-Αυγούστου 1996} φαίνεται ότι του απονεμήθηκε ο βαθμός του υπολοχαγού χωρίς καμνιά, ως συνήθως υλική παροχή.

Με την αναφορά του, γέροντας πιά το 1865, ζητάει κάποια αρωγή, η οποία φαίνεται ότι παρεχωρήθηκε κατά τις παραμονές του θανάτου του.

Το παρακάτω μοιρολόγι ειπώθηκε στον οπλαρχηγό Πιέρο Τζιλιβόπιερο κατά τη θανή και την εξόδια ακολουθία του.

«Το μοιρολόγι του Τζιλιβόπιερρα»

Λυγίστε Αχράδα και Σαγκιά

και Αραβίκια αντικρυνά

βουνά της Μάνης ξακουστά

και του γενναίουνε φουλιά.

Ακούσετε να ζαςε που

πολύ ζαςε παρακαλού

πάρτε μαντάτο χλιβερό

και κλάφτε και θρηνήσετε

τον Πιέρρο Τζιλιβόπιερο,

τον κάπετάνιο μας,

τον πρώτο στα προσηλιακά

και στου Λεκκιάνου τα χωριά.

Θα σκούξου δυνατή φωνή

αποσκιερά να ακουστεί

Καιρνούγια χώρα, Καλλονιούς

Καφκιόνα και Παχιάνικα.

Θα σκούξου άλλη μνιά βολά

για ν’ ακουστού επά κοντά

Χιουμάρα Σκαρτσωτιάνικα

στον Αργιλιά στον Κότρωνα

στο Νύφι και το  Δρυαλί

να μαζωχτούσι στο Καυκί

που ‘νιαι τη φάρας οι πολλοί,

να ‘ ρθούσι και να κλάψουσι

το γέρο Τζιλιβόπιερο

το αγκουνάρι τη γενιάς.

Ε μπάρπα Πιέρο αλύγιστε,

σ’ όλη τη Μάνη ξακουστέ,

στου Σκυλακιάνου[18] τον οντά

είχες αδέρφχια γκαρδιακά.

Επεριφρόνας Μπαβαρούς

Του Φέδερη τους μπιστικούς.

Σ’ όλες τι μάχες την Τουρκιά

την επολέμησες σκληρά,

στ’ Ανάπλι και το Νιόκαστρο

στο κάστρο τη μονοβασιάς.

Είχες υπόληψη πολλή

στου Ληγοριάνου τον οντά

στου Τζανετάκη την αυλή

του γιαλεχτού ζου συγγενή.

Λέκκα Θαλάσση[19] Πιέρο μας

μπάρπα μας άξιε συγγενή

να μασε δώκεις την ευκή

από καρδιά κι’ από ψυχή.

και στ’ ουρανού τα δώματα

συ θα ‘χεις αξιώματα.

Μπάρπα να πάεις στο καλό

Καλή Παράδεισο να βρεις

Με το Χριστό ν’ ανταμωθείς.

13. Συμπέρασμα

Η οποιαδήποτε σύνδεση της ρίμας «του Λέκκα κουλοχέρα,του Θαλάσση του κερατά»  με τους Λεκκαντρή Λεκκάκο, Θαλάσση Γρηγοράκο-Σπυριδάκο από τα Τσικαλιά της Μέσα Μάνης και το δήμαρχο Α. Κουμουστιώτη της περιόδου 1860-67 είναι παρακεκινδυνευμένο, διότι εκ των παρατεθέντων ανωτέρω στοιχείων ο Θαλάσσης Σπυριδάκος από τα Τσικαλιά που κάποιοι τον θέλουν συναγωνιστή και σύντροφο με το «Λέκκα κουλοχέρα» κάνουν λάθος, διότι στη ρίμα ένα είναι το πρόσωπο ο Λέκκας ο κουλοχέρας ο Θαλάσσης ο κερατάς.

Ο Θαλάσσης Σπυριδάκος  στο μοιρολόγι που δημοσιεύεται από τον Κυριάκο Κάσση στη συγγραφή του μοιρολόγια της Μέσα Μάνης δεν κάνει κανένα συσχετισμό με το Θαλάσση Λέκκα, διότι ο Θαλάσσης Σπυριδάκος  είναι μεταγενέστερος και του αποδόθηκε το παρεπώνυμο Θαλάσσης λόγω της ζωηρής παρουσίας του και της πανομοιότυπης με το Θαλάσση Λέκκα δυναμικής  ανυπότακτης δράσης του. 

---

[1].Βαρδούνια ή Μπαρδούνια ονομάζεται ολόκληρη η περιοχή γύρω από το κάστρο της Βαρδούνιας ή Μπαρδούνιας.

[2]. Φραντζή Αμβροσίου: «Επιτομή της Ιστορίας της Αναγεννηθείσης Ελλάδος» - Από του 1715-1835, Αθήνα 1839 και Γ. Καψάλης «Η Βαρδούνια....» (ο οποίος διασταύρωσε με την στοματική παράδοση τον Α. Φραντζή).

[3]. Στην Άρνα, κατά τον W. Leak «Travels in the Morea», υπήρχαν 5 πύργοι και ενενήντα σπίτια, τούρκικα, ελληνικά, ένας πύργος και τριάντα σπίτια.

[4]. W. Leak: 3 πύργοι και εβδομήντα σπίτια όλα τούρκικα.

[5]. Μπαρδουνοχώρια είναι τα χωριά της Πέρα ρίζας του Σμύνου ποταμού.

[6]. Η ξεν. λέξη Τζε(α)φέρης σημαίνει χρυσοχόος

[7]. Το «πανί» είναι θεωρητικά η παντιέρα-σημαία της πατριάς-φάρας των Λεκκαίων ή Λεκκιάνων στην οποία συναριθμούνται τα χωριά που κατοικούν μέλη της πατριάς και ξεχωριστή θέση κατέχουν «ο Κότρωνας και το Καυκί».

[8]. Είναι ο αρχηγός-ο κάπος των όπλων, εξ αυτού οι Λεκκιάνοι του Δρυαλιού αποκαλούνταν και Καπιτιάνοι.

[9]. Σακελλαρίου Μιχαήλ: «Η Πελοπόννησος κατά την Δευτέρα Τουρκοκρατία» σελ. 94-85  Ήταν ο διοριζόμενος  σε κάποιο γεωγραφικό διαμέρισμα αντιπρόσωπος-βοεβόδας του ντόπιου ηγεμόνα, που ασκούσε την είσπραξη των οικονομικών υποχρεώσεων των κατοίκων.

[10].Ο καπετάν Βασίλακας ήταν ο Βασίλης Λεκκάκος ο αποκαλούμενος Βεργαράς, γιατί ήταν ψιλόλιγνος σαν βέργα, είχε καϊκι και ήταν από τους σημαντικούς της πατριάς του Λέκκα πριν από την Επανάσταση του 1821 και μετά απ’ αυτήν. Σήμερα Λεκκιάνοι με το επώνυμο Βεργαράκος ζουν στην Αμερική. Η γιαγιά Παναγιωτάκενα η Βεντίκενα ήτανε η τελευταία Βεργαρίτσα-Λεκκίτσα και ο πύργος των Βεργαριάνων στον Κότρωνα έχει περιέλθει στους απογόνους της Βεντικιάνους. 

[11]. κατά την Ενετοκρατία (1685-1715).

[12].  Τούτο αναφέρεται στο βιβλίο «Σέριφος» της Ευαγγελίας Λιάτα.

[13]. Κεφαλληνιάδη Νικολάου: «Πειρατεία-Κουρσάροι στο Αιγαίο» σελ. 34 και 176.

[14]. Τα αδέλφια Γκένος(Γιάννος) και Λέκκας(Αλέξανδρος) Μπουαίοι-Δαλασσηνοί ή Θαλασσινοί είναι  αυτοί που ηγήθηκαν το έτος 1405 μ.Χ δέκα χιλιάδων 10.000 Βυζαντινοηπειρωτών που κατήλθαν από την Ήπειρο-Αιτωλοακαρνανία και εγκαταστάθηκαν με την άδεια του Θεοδώρου Παλαιολόγου στο Δεσποτάτο του Μυστρά.  

[15]. «Ζάραξ–Ιστορικά και λαογραφικά σημειώματα περί του τόπου» σελίδα 108 Αθήναι 1960.

[16]. Το έγγραφο έχει ως ακολούθως: «Ναξία 1816 Απριλίου 2 Ε.Ν. ημέρα Τρίτη επαρρησιάσθησαν εις την Καντζελαρίαν του Κονσολάτου του Αυτοκρατορικού πασών των Ρουσσιών εις Ναξία οι κάτωθεν υπογεγραμμένοι, Λάμπρος Ρεϊζης, Νεονής Ιωβάννης Ρώσσος και Κωνσταντής Μεσμελής, οι οποίοι με το να εφέρθησαν με την βάρκαν τους εις το νησάκι ονομαζόμενον Σχοινούσαν……δια να φέρουσι εδώ εις το πόρτο τον σινιόρ Γεωργάκη Μπαρδάκα σούδιτου Ρούσσου με τη μητέρα του και την σύζυγο του, εκεί είδανε εις ταις ένδεκα του Φλεβαρίου απερασμένους και επλάκωσαν εις εκείνο το νησί ένα καϊκι κλέπτικο, καραβοκυρεμένο από ένα Κρανιδιώτη ονόματι Σανόπουλο του Σταμάτη Λέκκα και οι λοιποί όλοι σύντροφοι του ήτανε Μανιάτες.»

[17]. Στη Μάνη την περίοδο αυτή υπήρχαν δύο πολιτικοί σχηματισμοί, ο ένας αναγνώριζε ως αρχηγό του τον Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη, ενώ στον άλλο ηγείτο ο ανιψιός του, ο Νικόλαος Πιεράκος Μαυρομιχάλης, που ήταν περισσότερο φιλικός προς τα ανάκτορα.    

[18]. Στο μοιρολόγι του Γιώργαρου Σκυλακάκη είδαμε ότι ο Γιώργαρος περίμενε ενίσχυση από τον Τσιλιβόπιερα, όταν συγκρούστηκε με τους στρατιώτες του Φέδερ, που του επιτέθησαν.

[19].Το προσηγορικό Θαλάσσης αναφέρεται ενδεικτικά και σε άλλα μοιρολόγια για να δειχτεί η πατρογονική Βυζαντινή καταγωγή των Λεκκαίων από τους Δαλασσηνούς.

Η ΣΤΑΣΗ ΣΤΟ ΛΙΜΕΝΙ ΤΟ ΕΤΟΣ 1830 ΕΝΑΝΤΙΑ ΣΤΗ ΦΟΡΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΥΠΑΛΛΗΛΟΥΣ ΤΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ-ΕΓΓΡΑΦΟ ΤΟΥ ΕΠΙΣΚΟΠΟΥ ΛΑΓΙΑΣ (Ιστορική θεμελίωση του εγγράφου των ΓΑΚ)

Γράφει: ο Γιάννης Λεκκάκος-Καθηγητής Σχολ. Σύμβουλος ε.τ

α. Η στάση στο Λιμένι-Ιωάννης(Κατσής) Μαυρομιχάλης
Την άνοιξη του έτους 1830 κυκλοφορούσαν στη Μάνη συνθήματα για την μη πληρωμή των φόρων με την παρακάτω δικαιολογία « Ουδέποτε πλήρωσε η Μάνη και δεν πρέπει να καθιερωθή τοιαύτη κακή συνήθεια».
Επί τω λόγω τούτω απαιτούσαν οι Μανιάτες να απομακρυνθεί ο διοικητής Γενοβέλης.
Τον Απρίλιο του 1830 ο Ιωάννης (Κατσής)[1] Μαυρομιχάλης συγκρότησε επαναστατική κυβέρνηση στην Τσίμοβα-Αρεόπολη, έδιωξε τους κυβερνητικούς υπαλλήλους, άρπαξε τις προσόδους του τελωνείου και έστειλε μερικούς οπαδούς-φίλους του στη Μονεμβάσια και το Έλος Λακωνίας, όπου λεηλάτησαν τους κατοίκους.
Οι προτροπές όμως των Μαυρομιχαλαίων δεν παρέσυραν τους προκρίτους των χωριών, που πρότειναν στον Καποδίστρια να αντιμετωπίσουν τους « αρχηγούς» του κινήματος δια των όπλων.

β. Ο Καποδίστριας ειρηνοποιός
Ο Καποδίστριας « αποφεύγων τον εμφύλιον πόλεμον» για να επικρατήσει ηρεμία δεν άφησε να απαγγελθεί κατηγορία εναντίον του Ιωάννη Μαυρομιχάλη.
Η εμφάνιση όμως στα λιμάνια της Μάνης μοίρας του Ρωσικού στόλου και οι ραδιουργίες των Άγγλων και των Γάλλων περιέπλεξαν την κατάσταση και όξυναν τις αντικυβερνητικές εκδηλώσεις, που υποκινούνταν από τους Μαυρομιχαλαίους.
Ο Πέτρος Μαυρομιχάλης εκλεγμένος γερουσιαστής βρισκόταν στο Ναύπλιο, φαινόταν αμέτοχος και νομοταγής και απέδιδε τα γεγονότα στην οικονομική εξαθλίωση των κατοίκων της και στις κακές συμπεριφορές των κυβερνητικών οργάνων.
Η δυσαρέσκεια και η εχθρότητα των Μαυρομιχαλαίων στον Κυβερνήτη οφειλόταν στην κατάργηση των προνομίων που είχαν στους δασμούς και τη φορολογία κατά την Τουρκική περίοδο ως ηγεμόνων της Μάνης.
Ο Καποδίστριας επιμελώς απέφευγε τη σύγκρουση με τους Μαυρομιχαλαίους.
Σε επιστολή του στο στρατηγό Σνάϊντερ γράφει: «…….απέρριψα και εμμενώς απορρίπτω τούτο …….μη θέλων ουδ’ οπωσούν να παραδεχθώ χαλεπά πολιτεύματα εξ’ ων το Έθνος ηδύνατο οποτεδήποτε να πάθη ολέθρια.»

γ. Οι ανησυχίες του Καποδίστρια, ο Κορνήλιος, νέος Έκτακτος Επίτροπος-Διοικητής Καλαμάτας.
Ο Καποδίστριας σε έγγραφο του στο στρατηγό Σνάϊντερ με ημερομηνία 26 Δεκεμβρίου 1830 διατυπώνει τις ανησυχίες του για την απροκάλυπτη οργάνωση στρατιωτικών σωμάτων προς δημιουργία στασιαστικών κινημάτων, λέγοντας, « Ακούραστοι οδοιπόροι δεν παύουν μεταβαίνοντες από το εν μέρος τούτων εις το άλλο ενεργούντες μυστικάς εταιρείας και ταραχάς……..»
Την περίοδο αυτή τα περισσότερα μέλη της οικογένειας Μαυρομιχάλη, που η κυβέρνηση τα θεωρούσε σαν τους κύριους υποκινητές των στάσεων στη Μάνη βρίσκονταν μακριά από την επαρχία τους.
Ο Πετρόμπεης, ο αδελφός του Κωνσταντίνος και ο γιός του Γεώργιος ήταν στο Ναύπλιο, ο Ιωάννης(Κατσής) Μαυρομιχάλης ήταν υπό περιορισμό στις Σπέτσες και ο γιός του Ηλίας βρισκόταν στο Άργος.

δ. Ταραχές στο Λιμένι
Ξαφνικά τις τελευταίες ημέρες του Δεκεμβρίου όμως έρχεται είδηση στο Ναύπλιο, ότι ξέσπασαν στο Λιμένι ταραχές, διώχθηκε βίαια ο έκτακτος Επίτροπος Κορνήλιος και οι Μανιάτες ετοιμάζονταν να προχωρήσουν με στασιαστικές διαθέσεις στο Ναύπλιο.
Ο Κωνσταντίνος Μαυρομιχάλης εσπευσμένα επισκέπτεται τον Κυβερνήτη στην Αίγινα και του ζητάει να μεταβεί στο Λιμένι για να επιβάλλει την τάξη.
Ο κυβερνήτης πείθεται για τις ειλικρινείς του προτάσεις και του έδωσε την άδεια.
Σε επιστολή του ο Καποδίστριας προς το Γραμματέα της Επικρατείας Ν. Σπηλιάδη δείχνει ότι πίστευε πως ο Κωνσταντίνος Μαυρομιχάλης με το κύρος του θα κατόρθωνε να ειρηνεύσει τους εξεγερμένους και ζήτησε από τον Πετρόμπεη να γράψει « ….σοβαρά και ανοικτά προς τους συγγενείς του ζητώντας τους να ανακαλέσουν για όσα τον κατηγορούσαν πως τους συμβούλευσε προτρέποντας τους να συγκεντρωθούν στο Ναύπλιο.»

ε. Κάλεσμα του επισκόπου Λαγίας προς τους κατοίκους της επαρχίας Μαλεύρι
Πανοσιότατοι και ευλαβέστατοι ιερείς ομού μετά των ευλογημένων χριστιανών και πατριωτών μας και δημογερόντων της επαρχίας Μαλεύρι παρακαλείσθε άμα όπου λάβετε το παρόν μας να ταχύνη ο δρόμος σας το ογληγορότερον να έλθητε έως εδώ όπου ευρισκόμεθα και οι λοιποί πατριώτες σας και μη λήψετε και ο σκοπός μας αποβλέπη δια να απεράσωμεν μέσα όπου είναι το κακόν και να το σβύσωμεν και τότε ελπίζωμεν να εύρη και η πατρίς μας τα δίκαια της.
Επί τούτοις σας προσμένωμεν το συντομώτερον

Ο Ευχέτης σας

+ Λαγίας Μακάριος                                Μιχάλης Λιγορακάκης[2]
Ιωανίκιος Ιερομόναχος                           Θοδωρής Μεσίσκλης
και ηγούμενος Πιοντών                          Θοδωρής Καντήρος
Παπά-Απόστολος Καλογερόγιαννης       Πανάγος Κυρίμης
Γιάννης Μελάς[3]                                   Σταυριανός Βεντικάκος
Νικόλας Τεκουλάκος                              Δημακόγιανης Λεκκάκος[4]
Βασίλης Γεωργόπουλος[5]                     Γιανούζος Δεμέστιχας
Πέτρος Κανακάκης                                 Λαμπρινός Τζορτζάκος(Παπουλάκος)
Δημήτρης Σάσαρης[6]                             Γερακάρης Αρφάνης
Δ. Πουλικάκος[7]                                    Παναγιώτης Ταγαρουλάκος
Μιχάλης Σκλαβουνάκος                          Γεώργας Αμουσαδάκος
Κυριακούλης Αντωνάκος                        Ηλίας Αποστολάκος
Ηλίας Γιανικάκης                                     Ιωάννης Γλετζάκος
Δικαίος Βουδιγάρης[8]                             Ηλίας Δημητρακουλάκος
Μιχάλης Καραβοκύρης
Μιχακάκος

Ισον Απαράλλακτο
Τη 20 Ιανουαρίου 1831 Σκαρδαμούλα
Ο του κατά την Σπάρτην Διοικητηρίου
Γραμματεύς
Κωνσταντίνος Πεντεδέκας

Το ανωτέρω έγγραφο-κάλεσμα του Επισκόπου Λαγίας Μακαρίου και των εκπροσώπων των σημαντικών οικογενειών της Μάνης προς τους κατοίκους της επαρχίας Μαλεύρι αφορά τη συγκέντρωση των Μανιατών στο Λιμένι με προφανέστατη την πρόθεση μετάβασης τους στο Ναύπλιο για το θέμα της φορολογίας της Μάνης και των ακατανόητων προς αυτούς συμπεριφορών των κρατικών υπαλλήλων.


[1]. Κατσής σημαίνει τελώνης.
[2] . Είναι εκπρόσωπος της πατριάς των Καουριάνων της Κοίτας-Γαρδενίτσας-Πόρτο Κάγιο.
[3].Εκ της πατριάς των Ριτσιάνων της Λάγιας και των οικισμών της.
[4].Ο υπό τα στοιχεία Δημακόγιαννης Λεκκάκος πρόκριτος είναι πρόγονος των φερόντων σήμερα το επώνυμο Δημακόγιαννης, που είναι κλάδος της πατριάς του Λέκκα.
[5].Εκ της πατριάς των Γιαννακομιχελιάνων της Λάγιας-Πιοντών.
[6].Εκ της πατριάς των Λεφατζιάνων-Κάρλων της Νόμιας και του Μεζάπου.
[7].Είναι εκπρόσωπος των Ντουβιάνων-Κοντόσταβλων της Βάμβακας . Ανήκει στην πατριά του Λέκκα, αλλά ως σώγαμβρος έχει συσσωματωθεί στους Κοντόσταβλους. Υπήρξε μια ξεχωριστή δυναμική παρουσία στην Επανάσταση του 1821 και ήταν μεταξύ των οπλαρχηγών που ελευθέρωσαν την Καλαμάτας
[8] . Είναι εκπρόσωπος της πατριάς των Ξενιάνων της Μίνας.

 Γιάννης Λεκκάκος-Καθηγητής Σχολ. Σύμβουλος ε.τ

ΜΑΝΙΑΤΕΣ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟΙ ΤΩΝ ΤΟΥΡΚΩΝ-ΠΙΣΤΙΚΟΙ ΣΤΗΝ ΑΠΟΛΛΩΝΙΑΔΑ ΤΗΣ ΜΙΚΡΑΣ ΑΣΙΑΣ

Γράφει: Ο Γιάννης Λεκκάκος-Καθηγητής Σχολικός Σύμβουλος ε. τ.
Πρόεδρος του Λακωνικού Συλλόγου «ΤΕΥΘΡΩΝΗ»

1. Εννοιολογική σημασία
Πιστικός ή μπιστικός είναι ο μισθωτός τσομπάνος, με μηνιαίο συμφωνημένο μισθό, ο βοσκός, ο έμπιστος.
Η σημασία της λέξης πιστικός είναι η αυτή, όπως και κατά τη Βυζαντινή περίοδο.
Στην Καππαδοκία και στη Βιθυνία της Μ. Ασίας, πιστικό έλεγαν και τον υπάλληλο, περιώνυμη είναι η φράση «πήγα πιστικός».

2. Γενικά στοιχεία
Τα χωριά των Πιστικών[1] βρίσκονται στην περιοχή της Ρυνδακίας[2] και της Απολλωνιάτιδας χώρας της Μ. Ασίας και ονομάστηκαν Πιστικοχώρια[3] ένεκα των ποιμένων, που πριν από πολλές εκατονταετηρίδες μεταφέρθηκαν από τους Οθωμανούς ως αιχμάλωτοι κυρίως από τη Μάνη.
Η εκ Μάνης αποίκηση τους φανερώνεται στα ήθη και το γλωσσικό τους ιδίωμα, βεβαιώνεται δε τούτο από την παράδοση και τις διηγήσεις των πρεσβυτέρων κατά την ηλικία πιστικών.
Οι εκ Μάνης Πιστικοί στην περιοχή της Ρυνδακίας και της Απολλωνιάτιδας χώρας πλήθυναν συν τω χρόνω και αποτέλεσαν χωριά φόρου υποτελή, που υπάγονταν διοικητικά τα περισσότερα απ’ αυτά στο Μιχαλίτσι και την Προύσα και εκκλησιαστικά εξαρτιόνταν από τον Μητροπολίτη Νικομήδειας του οποίου αντιπρόσωπος είχε έδρα στην Απολλωνιάδα.
3. Η παράδοση-Ιστορικά στοιχεία
Οι παραδόσεις για την προέλευση και την εγκατάσταση των κατοίκων των Πιστικοχωρίων είναι πολλές.
α. Μία από αυτές αναφέρει, ότι οι Τούρκοι μετά την κατάκτηση-παράδοση του Μυστρά το έτος 1460 μ. Χ. αιχμαλώτισαν πολλούς κατοίκους της Μάνης και τους έστειλαν στο Σουλτάνο.
Η μητέρα του Σουλτάνου, η Μάρω, που ήταν χριστιανή και κόρη του βασιλιά της Σερβίας Γεωργίου, τους χάρισε τη ζωή και τους έστειλε στην περιοχή της Απολλωνιάδας λίμνης, δίνοντας τους πρόβατα και βοσκοτόπια.
Οι Μανιάτες των οικισμών της Απολλωνιάδας λίμνης ως πιστικοί ήσαν υποχρεωμένοι κάθε χρόνο να παραδίδουν στο δημόσιο διάφορα προϊόντα, όπως μαλλιά, τυριά και τα αρσενικά πρόβατα.

β. Η επανάσταση του Ορλώφ στην Πελοπόννησο το έτος 1770, επί αυτοκράτειρας της Ρωσίας Αικατερίνης Β’ της Μεγάλης, καταπνίγηκε από τους Τούρκους.
Εξ αυτού του γεγονότος οι Τούρκοι μετά την επικράτηση τους μετέφεραν από την Πελοπόννησο στην Μικρά Ασία, στην περιφέρεια της Απολλωνιάδας λίμνης, άνδρες και πολλά γυναικόπαιδα και τα πούλησαν σε Τούρκους μπέηδες και πασάδες για να φυλάγουν τα πρόβατα τους ως Μπιστικοί-τσοπάνηδες.
Το ίδιο έγινε και κατά τη διάρκεια της εξοντωτικής στην Πελοπόννησο εισβολής του Ιμπραήμ την περίοδο της Επανάστασης του 1821.

γ. Ο Βυζαντινολόγος Απόστολος Τσίτερ γράφει ότι: « Τα χωριά τα λεγόμενα Πιστικοχώρια μιλούσαν διάλεκτο, η οποία ήταν εντελώς διαφορετική από της Τρίγλιας και των άλλων παραλιακών χωριών, έμοιαζε πολύ με διαλέκτους της Πελοποννήσου. Η διάλεκτος των χωριών αυτών είχε μεγάλη ομοιότητα με την Μανιάτικη και γενικά με διαλέκτους της Πελοποννήσου».

4. Εκκλησιαστική Περιφέρεια της Απολλωνιάδας
Οι ποιμένες κάτοικοι των Πιστικοχωρίων ανήκαν στο Ανατολικό Ορθόδοξο δόγμα.
Ανάμεσα στα 24 χωριά που αποτελούσαν την Εκκλησιαστική Περιφέρεια της Απολλωνιάδας, ήταν και τα παρακάτω εννέα Πιστικοχώρια, που κατοικούσαν Μανιάτες:
α. Βουρλάτοι ή Μπάσκιοϊ
β. Αγινάτοι ή Ικίζτσε
γ. Κωνσταντινάτοι ή Τσατάλ Αγήλ.[4]
δ. Βουλγαράτοι ή Χωρούδα ή Καρατζάομπα
ε. Καμαριωτάτοι ή Αγία Κυριακή[5] ή Τάς Πινάρ ή Κερεμέντ
στ. Κήδεια ή Καράκοτζα
ζ. Απελλαδάτοι ή Σούμπαση[6]
η. Σειριάνοι ή Σέυραν
θ. Πριμικήρι[7] ή Κιρμικήρ

5. Η διοίκηση και η γλώσσα των Κοινοτήτων στα Πιστικοχώρια
Οι κοινότητες στα Πιστικοχώρια διοικούνταν από τους δημογέροντες και τους προεστούς.
Η γλώσσα και τα έθιμα των κατοίκων διέφεραν από τα άλλα χωριά των Ελλήνων της Μ. Ασίας και διατηρούσαν όλα τα στοιχεία της γλώσσας των προγόνων τους και τα έθιμα τους, με αποτέλεσμα μέχρι και την Μικρασιατική Καταστροφή, να θυμίζουν έντονα τη Μανιάτικη καταγωγή τους.
6. Η εγκατάσταση και διασπορά των Πιστικοχωριτών στην Ελλάδα μετά τη Μικρασιατική καταστροφή και οι αναμνήσεις τους.
α. Οι περισσότεροι Πιστικοχωρίτες, μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, κατέφυγαν στα χωριά των Σερρών και της Δράμας.
Στις Σέρρες οι καταγόμενοι από τους Σειριάνους των Πιστικοχωρίων λένε με υπερηφάνεια «Εμείς είμαστε Μανιάτες στην καταγωγή».
Οι περισσότερες οικογένειες που ζούσαν στο χωριό Πριμικύρη των Πιστικοχωρίων ήσαν από τη Μάνη.
Οι πλείστοι από τους Πιστικοχωρίτες που καταγόνταν από τους Αγινάτους(Άγιο-Ιωάννη) εγκαταστάθηκαν μετά τη Μικρασιατική Καταστροφήστο Ψυχικό Σερρών.
Ο Γερμανός περιηγητής Φίλιψον,[8] αναφέρει ότι ο οικισμός Αγινάτοι κατοικούνταν από Μανιάτες, που είχε φέρει ένας μπέης, σχετική γραπτή μαρτυρία[9] λέγει ότι: «Ήλθομεν με το γέροντά μου Άγιον Τιμόθεον εις την Απολλωνιάδα και αύριο αναχωρούμε για τους Αγινάτους. Γράφω εγώ, ο Παναγιώτης, από το Κατιρλή 1602».
Από το χωριό Απελλαδάτοι ή Σούμπαση κατάγεται το πατριαρχικό σόι των Καβουνίδηδων ή αλλιώς Καούδια ή Καβούδια.
Στην Αγία Μαρίνα της Βέροιας, εγκαταστάθηκαν κάποιες οικογένειες, που κατάγονταν από την Αγία Κυριακή των Πιστικοχωρίων της Μ. Ασίας και λέγουν ότι τους αποκαλούσαν πιστικούς, διότι οι πρόγονοι τους ήταν τσομπάνοι του σουλτάνου και είχαν εγκατασταθεί στην περιοχή μεταξύ Απολλωνιάδας-Προύσας και Μιχαλιτσίου, προερχόμενοι από την περιοχή της Μάνης και των Αγράφων.
Μια μαρτυρία λέγει ότι οι νεώτεροι άκουγαν πολλές φορές τους παππούδες και τους συγχωριανούς να περηφανεύονται για την καταγωγή τους.
Είμαστε γνήσιοι Έλληνες, καταγόμαστε από τη Μάνη και μας έφερε εδώ[10]η Μάρω η βασίλισσα, για να βόσκουμε τα κοπάδια του σουλτάνου.
Οι έρευνες βεβαιώνουν την ύπαρξη της Σουλτάνας, η οποία ήταν χριστιανή λόγω της Σερβικής καταγωγής της.
Πρόσφυγες από τους Βουρλάτους-Μπάσκιοϊ, που σημαίνει κεφαλοχώρι έχουν εγκατασταθεί στο χωριό Αναρράχη της Πτολεμαΐδας.
Οι κάτοικοι των Βουρλάτων-Μπάσκιοϊ των Πιστικοχωρίων ανέρχονταν σε διακόσιες οικογένειες περίπου, ήταν όλοι Έλληνες και μιλούσαν μόνο ελληνικά και προέρχονταν από την περιοχή της Μάνης.
β. Το Παλαίφυτο Γιαννιτσών
Στο Παλαίφυτο Γιαννιτσών το έτος 1922 ήρθαν Μικρασιάτες πρόσφυγες από τα Κήδεια, το μεγαλύτερο χωριό των Πιστικοχωρίων, κυνηγημένοι από
τους Τούρκους, μετά την καταστροφή της Σμύρνης.
Η παράδοση αναφέρει ότι οι κάτοικοι των Κηδείων και των υπόλοιπων οκτώ Πιστικοχωρίων, που βρίσκονταν στη γύρωθεν της λίμνης Απολλωνιάδας, περιοχή κατάγονταν από αιχμάλωτες οικογένειες της Μάνης.
Η ανταλλαγή των πληθυσμών Ελλάδας-Τουρκίας το 1924, οδήγησε στο Παλαίφυτο και τους κατοίκους του Τσακηλίου [Πετροχωρίου].
Αυτοί οι Πιστικοχωρίτες το μόνο που διέσωσαν από την πατρίδα τους είναι η εικόνα της Ζωοδόχου πηγής, που προερχόταν από την εκκλησία του χωριού τους.
γ. Οι Μανιάτες του οικισμού Άγιος Χαράλαμπος της Καππαδοκίας
Η εκστρατεία του Τούρκου σερασκέρη[11] Χατζή Οσμάν κατά τα Ορλωφικά το έτος 1770 εναντίον της Μάνης και η απόπειρα του[12] να την προσβάλλει για να την κατακτήσει πιο εύκολα από την Ανατολική μεριά του Ταϋγέτου είχε τα παρακάτω επακόλουθα.
Ο Χατζή Οσμάν στο διάβα του προκάλεσε καταστροφές, θανάτους και αιχμαλωσίες Μανιατών.
Ξεχωριστά συμβάντα αυτής της εκστρατείας ήταν η αυτοθυσία των Καλκαντήδων, που προέβαλαν γενναία και σθεναρή αντίσταση αμυνόμενοι στον πολεμόπυργο τους στο Σκουτάρι και στη συνέχεια η ήττα του Χατζή-Οσμάν από τους Μανιάτες στην τοποθεσία Τρικεφάλι.
Η αιχμαλωσία όμως πριν τα άνω γεγονότα πολλών Μανιάτικων οικογενειών από τα στρατεύματα του Χατζή-Οσμάν και η βίαιη μεταφορά και εγκατάσταση τους στην Καππαδοκία υπήρξε ένα οδυνηρό τίμημα ξεριζωμού και αίματος για τη Μάνη και τους Μανιάτες.
Στην Καππαδοκία οι Μανιάτες έφτιαξαν το χωριό Άγιος Χαράλαμπος σε ανάμνηση του ονόματος της παλιάς πατρογονικής εκκλησίας τους, του Αγίου Χαραλάμπους, που και σήμερα υπάρχει στο χωριό Σκουτάρι της Προσηλιακής Μάνης.
Από τους Μανιάτες κατοίκους του Αγίου Χαραλάμπους Καππαδοκίας με την ανταλλαγή των πληθυσμών κάποιοι εγκαταστάθηκαν στη Νέα Καρβάλη Καβάλας,[13] ένθα υπάρχει και το Πολιτιστικό Κέντρο Καππαδοκικών Μελετών, πρόεδρος του σπουδαίου αυτού πολιτιστικού Κέντρου του Συλλόγου της Νέας Καρβάλης είναι ένας θαυμάσιος και πολυτάλαντος άνθρωπος ο Καπλάνης Ιωσηφίδης γεννημένος από μητέρα Μανιάτισσα καταγόμενη από τον Άγιο Χαράλαμπο της Καππαδοκίας.
Ο Καπλάνης Ιωσηφίδης είναι μια ξεχωριστή προσωπικότητα που επιτελεί σοβαρό εθνικό και πολιτιστικό έργο με τις εκάστοτε πρωτοβουλίες του, γι’ αυτό του αξίζουν χάριτες, έπαινοι και ευχαριστίες.

7. Επίλογος
Μετά το σύντομο σημείωμα μας για τους Μανιάτες των Πιστικοχωρίων της Μ. Ασίας, που εμμένουν και στις νέες μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή πατρίδες τους, να δηλώνουν την Μανιάτικη καταγωγή τους, είναι γεγονός μεγάλης αξίας και σπουδαίας σημασίας για την απαρχή μιας καινούργιας πολιτιστικής δράσης για τους δήμους Ανατολικής και Δυτικής Μάνης, αλλά και τους απανταχού πολιτιστικούς συλλόγους των Μανιατών.
Ένα Πανελλήνιο κάλεσμα Μανιάτικης ενότητας, από τους δημάρχους και τους πολιτιστικούς φορείς της Μάνης θα σήμαινε πολλά, γιατί οι Μανιάτες και η Μάνη υπήρξαν δυναμάρια πατριδοφιλίας και άκαμπτοι αμύντορες του Ελληνισμού.

Γιάννης Λεκκάκος-Καθηγητής Σχολικός Σύμβουλος ε. τ.
Πρόεδρος του Λακωνικού Συλλόγου «ΤΕΥΘΡΩΝΗ»