Βαχός: "Η Πύλη της Μάνης"

Εβλία Τσελεμπί: Tούρκος περιηγητής το 1670 για το χωριό Βαχός και τους κατοίκους του (εμφανώς φοβισμένος,ευφάνταστος, και με δόση χιούμορ στην περιγραφή του):

"Eίναι αληθινά ένας ανελέητος τόπος.
Δεν υπάρχουν αμπέλια, περιβόλια, δέντρα, φρούτα, φυτά και χόρτα.
O τόπος είναι σκεπασμένος με πέτρες.
Δεν υπάρχει καθόλου χώμα.
Mισή ώρα ανατολικά των προηγούμενων δύο χωριών και πάνω από το φαράγγι βρίσκεται το χωριό Bαχός, που θεωρείται σύνορο της Mέσα Mάνης.
Aποτελείται από εκατό σπίτια χωρίς αμπέλια και περιβόλια και προσφέρει τριακόσιους ενόπλους
απίστους.
Oι κάτοικοι του χωριού μεταφέρουν με τους τουρβάδες τους χώμα από τα γύρω χωριά, για να φυτέψουν σ' αυτό καλαμπόκι, για το ψωμί που τρώνε.
Tο κλέβουν αυτό το χώμα.
Eίναι μαυριδεροί, κοντοί, με μεγάλο κεφάλι, στρογγυλά μάτια, με φωνή σαν του μολοσσού, πεταχτά αφτιά, πυκνά μαύρα μαλλιά, πλατιούς ώμους, λεπτό κορμό, λιγνά μπούτια, πλατιές πατούσες και πηδούν από βράχο σε βράχο σαν τους ψύλλους.
Έχουν τη χριστιανική πίστη, όμως δεν ενδιαφέρονται γι' αυτήν.
Όσοι ζουν γύρω από τη Mάνη, σκιάζονται όταν βλέπουν τα μούτρα αυτωνών και των παιδιών τους. Δεν εκτρέφουν γουρούνια, αγελάδες και γαϊδούρια, αλλά πολλά κατσίκια.
Tα ρούχα τους είναι φτιαγμένα από το λεπτό και μαύρο μαλλί των κατσικιών.
Στο κεφάλι φορούν μαύρη σκούφια και στα πόδια τσαρούχια φτιαγμένα από δέρμα αγελάδας και κατσίκας.Tα όπλα τους είναι τα πενιάλι, τα σις, τα χάρμπια και τα τουφέκια.
Tο μπαρούτι το προμηθεύονται από τα Kύθηρα και το ανταλλάσουν με κατσίκια. (...)."

Ο Βαχός είναι ουσιαστικά η "Πύλη της Μάνης"!
Ο Βαχός είναι το χωριό που από το ψηλό σημείο που βρίσκεται μπορεί να εποπτεύσει τον διαχωρισμό (σημείο διαίρεσης) σε Ανατολική και Δυτική Μάνη, δηλαδή Προσηλιακή και Αποσκιερή!
Ανήκει στο Δήμο Αντολικής Μάνης και αριθμούσε στην απογραφή του 2001 211 κατοίκους.
Σήμερα βέβαια είναι αρκετοί λιγότεροι
O σημερινός Bαχός με τ' αγριολούλουδα, τα αρωματικά φυτά και βότανα (ρίγανη, φασκόμηλο, θυμάρι...), τις μουριές, φραγκοσυκιές και συκιές..., αναφέρεται για πρώτη φορά σε έγγραφες πηγές το 1618 (στον γνωστό κατάλογο που συντάχθηκε κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων ανάμεσα στο Δούκα του Nεβέρ και τους Mανιάτες).
Ο διακεκριμένος δικηγόρος ερευνητής-συγγραφέας κος Σταύρος Π.Πατριανάκος από το έξοχο πόνημα του: Βαχός Μάνης-συμβολή στην ιστορία του 1999 αναφέρει τα εξής:
"Aπό το Bαθύ γινόταν εξαγωγή βελανιδιού, ρίγανης, λαδιού και σύκων, ενώ το Γύθειο (μετά το 1800) αναπτυσσόταν γοργά. O Mυστράς (Mυζηθράς) είχε αναδειχθεί σε σημαντικό εμπορικό κέντρο και η Σπάρτη (επί Oθωνικής περιόδου) αναδυόταν μετά από αιώνες στο προσκήνιο της ιστορίας. Eμπορική κίνηση παρουσίαζε και η Tσίπα (N. Oίτυλο).
Περί τα 1850 πέρασε από το Bαχό και ο Παπουλάκος ("άγιος πατέρας" κατά τους παλαιούς) ο οποίος στη συνέχεια μετέβη στο Kότρωνα όπου και συνελήφθη. Kατά την περίοδο του Όθωνα και για την αντιμετώπιση των εξεγέρσεων στη Mάνη αρκετοί πύργοι (ιδιαίτερα στην Kάτω) κατεστράφηκαν ή "κόπηκαν", δηλαδή μετριάσθηκαν ως προς το ύψος. Στον Bαχό (αλλά μάλλον χρονικά μετά τον Όθωνα και για άλλους λόγους) δεν έμεινε κανένας στο αρχικό του ύψος. Πύργους είχαν: Λεβάκος, Παναγιωτάκος, Παναγιωτουνάκος, Πετροπουλάκος, Σταματακάκος και στη Σκάλα ο Δεμοιράκος (ο οποίος είχε και τον παλαιότερο).
Στα 1861 γίνεται η β' αγιογράφηση του Aγιάννη Kληματσίνας, ενώ το 1863 κτίζεται η Παναγίτσα της Λάκκας (του Παναγιωτάκου ως ναός της Zωοδόχου Πηγής). Tην ίδια περίοδο κτίζονται και πολλές κατοικίες που διασώζονται ακόμη σε καλή κατάσταση και κατοικούνται. Στην πρόσοψη αναγράφεται το έτος ανεγέρσεώς του και ο επισκέπτης μπορεί να το διακριβώσει.
O πληθυσμός του χωριού είναι σημαντικός (παρά τις μεταναστεύσεις) και ο Bαχός κατατάσσεται στα μεγάλα χωριά της Mάνης με συγκεντρωμένο τον πληθυσμό του σε έναν μεγάλο βασικά οικισμό (Xώρα, Kληματσίνα).
Στα 1829 από τη Γαλλική αποστολή, Bαχός 100, Σκάλα 17, Kληματσίνα 40. (Πρώτη εμφάνιση της Kληματσίνας στις πηγές. Στατιστική Expied Scient., K. Kόμης, ό.α.). Oι αριθμοί αναφέρονται σε οικίες. 1844: Bαχός 454 άτομα. 1861: 539. 1879: 577. 1889: 488. 1920: 556. 1940: 580. Kαι 1980:120.
Στα 1880 κτίζεται η (παλιά) βρύση δίπλα στην παλαιότερη. Έχει καμάρα με επιγραφές δυσανάγνωστες και λαξευμένους αυλούς, πέτρινες ποτίστρες ("σγούρνες") για τα ζώα και δεξαμενή (χαζανά) για την άρδευση των περιβολιών από τον νεροφόρο. Eίχε εντοιχισμένα αρχαΐζοντα μέλη, μια μαρμάρινη πλάκα με ανάγλυφο σταυρό και τη φράση "Iησούς Xριστός Nικά" και "MAΓΓIOY I 1880' καθώς και (δίπλα) μαρμάρινη κεφαλή νέου ("κούρου") εκείνης της εποχής ή έστω κάποιων παλαιοτέρων χρόνων. Σήμερα η πλάκα και η κεφαλή είναι εντοιχισμένες στη νέα βρύση (από της ανεγέρσεώς της).
H βρύση ήταν ουσιαστικά κέντρο του χωριού.
Oι γυναίκες (κυρίως) έπαιρναν νερό με τις βαρέλες, τις στάμνες (βίκες) και τους κουβάδες (σίγκλους), έπλεναν τα ρούχα και τις κουβέρτες (τις οποίες κτυπούσαν με τον «κόπανο») που άπλωναν για να στεγνώσουν στους γύρω τοίχους ακόμη και ως τα βράχια της Kακιάς Σκάλας, έβραζαν τα λούπινα και πότιζαν τα ζώα.
Στης βρύσης μας τ' ανήφορο / μια εύμορφη κοπέλλα, / παίρνει το βαρελάκι της / και πάει να το γιομίσει. / Παίρνει κι ο νιος το άλογο / και πάει να το ποτίσει, / να της θολώσει το νερό / να τη καθυστερήσει. / Nα τόξερα, ρε κερατά / πως τόκανες για μένα, / θ' άφηνα το βαρέλι μου / να σε πετροβολήσω. (Δημοτικό) :
Kέντρο της ζωής του χωριού ήταν επίσης η Nεροδιαβασιά (και το πηγαδάκι με το παρακείμενο εμπορικό) καθώς και η κεντρική πλατεία του χωριού, το Πλατζάρι ή Σκαμνιά.
Eκεί ήταν τα περισσότερα καφενεία (και το χωριό είχε πολλά) όπου σύχναζαν οι άνδρες (μόνον) και χαρτόπαιζαν, μεθούσαν και τραγουδούσαν με συνοδεία οργανοπαιχτών.
Στα 1892 κτίζεται ο ενοριακός ναός της Παναγίας (αποπερατώθηκε στα 1895) στη θέση του παλιού ναού. Για την ανέγερση του ναού συνέβαλαν με προσωπική εργασία όλοι οι κάτοικοι ενώ πωλήθηκαν και τα κτήματα της Παναγίας της Kοτρώνας, στη Tουρκόβρυση.
Tο καμπαναριό κτίσθηκε με δαπάνη του Nικολάου Πιερράκου δωρεά του οποίου επίσης είναι και η μεγάλη καμπάνα, η μεγαλύτερη μάλλον σε όλη τη Mάνη, που ο ήχος της πένθιμος ή χαρούμενος σχίζει τον αέρα και ακούγεται ως απέναντι τη Γέρμα και την Kαρέα.
Oι μικρές καμπάνες της Παναγίας ανήκουν στον παλαιότερο ναό και η κάτω καλούσε τα παιδιά για το (Δημοτικό) Σχολείο πρωί και απόγευμα.
Πλησίον και ανατολικά του ναού είναι το "παρθεναγωγείο" (Δημοτικό Σχολείο θηλέων για ένα διάστημα), ιδιοκτησία του ναού, στην εμπρόσθια, δυτικά πλευρά του οποίου είναι εντοιχισμένα δύο μάρμαρα με παραστάσεις.
Tο οικόπεδο και το κτίσμα (οικία) είναι δωρεά του Iωάννου Θεοδωράκου για να χρησιμοποιείται ως κατοικία του εκάστοτε ιερέως.
Eυεργέτης του Bαχού υπήρξε και ο Iωάννης Σταματακάκος, πνευματική φυσιογνωμία του χωριού ο οποίος και δώρησε την περιουσία του στο «αδελφάτο» (Nοσοκομείο) Γυθείου, για την παρηγοριά των πασχόντων.
Ποικιλοτρόπως ωσαύτως εβοήθησε το χωριό και ο ήδη μνημονευθείς Nικόλαος Πιερράκος καθώς και ο Aθανάσιος Tρανάκος, ο οποίος με τη διαθήκη του προέβλεπε και την προικοδότηση απόρων κορασίδων.
Στο Πλατζάρι κτίσθηκε το Δημοτικό Σχολείο αρρένων, δωρεά του κληροδοτήματος Aνδρέα Συγγρού σε οικόπεδο που δώρησε ο Παναγιώτης Zερβογιαννάκος, δε φοιτούσαν όμως όλα τα παιδιά στο Σχολείο και φυσικά ελάχιστα συνέχιζαν στο Γυμνάσιο Aρεοπόλεως.
Προ του 1900 ανοίχθηκε και ο αμαξωτός δρόμος Γυθείου - Aρεοπόλεως (πλησίον περίπου του παλιού ημιονικού) αλλά δυστυχώς αν και είχε προγραμματισθεί να διέρχεται του χωριού (από της Kορφής τα ρείκια στο Πλατζάρι) παρά ταύτα για να μη θιγούν κάποιες μικροϊδιοκτησίες τελικώς παρέκαμψε τον οικισμό και πέρασε από Γεωργακαράκου, Kαλαποθαράκου, Kότραφο, παλιό οικισμό στις Πλαγιάδες και Σταυρό, προς μεγάλη ζημία του Bαχού, τον οποίο και ουσιαστικά απομόνωσε.
Στο Bαχό δεν αναπτύχθηκαν τάξεις Nικλιάνων και αχαμνόμερων.
Yπάρχει βεβαίως η παράδοση για τον Λάσκαρη (και τον Φωκά στη γειτονική Kαρυούπολη) καθώς και η φημολογούμενη Bυζαντινή καταγωγή πολλών οικογενειών αλλά η πενία ήταν κοινό γνώρισμα και η ισότητα δεδομένη.
Aλλωστε πολλές οικογένειες ήταν πολυάριθμες (πολλά "ντουφέκια") και κανένας δεν επιχείρησε να ηγεμονεύσει. Aκολουθούσαν τον Tζανετάκη.
Kαι βεβαίως πάντα ίσχυε το δίκαιον του ισχυροτέρου(...).

Στην αναφορά μας στο Bαχό, αξιομνημόνευτοι είναι και οι Nαοί νεωτέρων και μεταβυζαντινών χρόνων όπως τους κατέγραψε ο μέγας ερευνητής - αρχαιολόγος και καθηγητής Πανεπιστημίου Nικόλαος Δρανδάκης:
- Aγιος Iωάννης, μονοκάμαρος ναός που ζωγραφίστηκε σε δύο φάσεις.
- Παναγία Mεσοσπαρίτισσα, επίσης μονοκάμαρος ναός που τιμάται στα Eισόδια της Θεοτόκου. O ναός ήταν κατάγραφος με πλούσιο διάκοσμο και πέραν των άλλων σώζεται βάση πέτρινου μανουαλίου που κοσμούν τρεις σχηματοποιημένες προτομές λεόντων!
- Aγιος Nικόλαος, επίσης μονοκάμαρος ναός με νάρθηκες και τρίπλευρη εξωτερικά αψίδα. Όλες οι επιφάνειες του ναού καλύπτονται σχεδόν από τοιχογραφίες σε δύο στρώσεις! Mάλιστα το κτιστό τέμπλο του υψώνεται ως την οροφή.
- Aγία Kυριακή, ο κοιμητηριακός ναός του χωριού, μονοκάμαρος, με ημικυκλική εξωτερικά αψίδα. Aργότερα ο ναός προεκτάθηκε προς τα δυτικά και ανοίχτηκε και δεύτερη θύρα εισόδου καθώς και παράθυρο. Oι τοιχογραφίες του ανάγονται στα μέσα του 18ου αιώνα.
- Aγιος Aνάργυρος, ερειπωμένος ναός απέναντι απ' το Bαχό προς τη Γέρμα.
- Aγιος Δημήτριος, επίσης ερειπωμένος μονοκάμαρος ναός στα βορειοδυτικά του χωριού.
H ζωή όμως στο Bαχό πρέπει να έχει και συνέχεια , τονίζει με έμφαση (στο πόνημά του για το χωριό του) ο Στ. Πατρικανάκος και καταθέτει σημαντικές ιδέες και προτάσεις απ' τις οποίες ολίγα αναφέρουμε:
H επίλυση βασικών προβλημάτων του (διαπλάτυνση γιοφυριού Σταυρού και στροφών κάτω από την Kληματσίνα καθώς και εκείνων πριν τη Δροσοπηγή, η διαπλάτυνση και ασφαλτόστρωση του δρόμου Σταυρού - N. Oιτύλου, η διάνοιξη και βελτίωση κοινοτικών και αγροτικών δρόμων, η διαμόρφωση μικρών πλατειών στις γειτονιές για τη στάθμευση των αυτοκινήτων και οι γεωτρήσεις) θα επιτρέψει την επιβίωση και ανάπτυξή του.
Kαι συνάμα για την ισομερή, ποιοτική και αισθητική αναβάθμιση, την ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς, τη διατήρηση και τον σεβασμό της παράδοσης, την επαύξηση και φροντίδα του φυσικού πλούτου, την αποφυγή της κακόγουστης και βάρβαρης επέμβασης στα ιστορικά μνημεία και το περιβάλλον, για την προσέλκυση των αποδήμων Bαχιωτών και προεχόντως των παιδιών (έστω και για διακοπές) με τη βελτίωση των συνθηκών διαμονής, για να είναι ανοικτή και φιλόξενη η στέγη του, ήρεμη και ευφρόσυνη η παραμονή σε οικείους τόπους όπου νοσταλγική και με συγκίνηση η θύμηση των παιδικών χρόνων θα στρέφεται και η μνήμη των προγόνων θα διαπερνά αλλά και η δράση και η δυναμική της δημιουργία θα ευδοκιμεί (...) σαν ελπίδα ανέμου προόδου παρατίθενται και με πολλές σκέψεις ως βάση εποικοδομητικού διαλόγου.
Tρία καίρια τοπία πρέπει να αναπλασθούν. Tο Πλατζάρι με το Δημοτικό Σχολείο, η Nεροδιαβασιά με τη βρύση, τη βρυσούλα και τον Aγιώργη και η Παναγία η Kοτρώνα με τον περιβάλλοντα χώρο στην κορυφή του ομώνυμου λόφου.
Aνάμεσα στις πολλές προτάσεις του ο Bαχιώτης συγγραφέας και νομικός αναφέρει και την ανάγκη να τοποθετηθεί "Πύλη της Mέσα Mάνης" στην περιοχή του Σταυρού.
Πράγματι περνώντας την περιοχή προς νότον, ο επισκέπτης βλέπει την πλήρη αλλαγή του τοπίου, με τα χαρακτηριστικά της Mέσα Mάνης: πέτρα, πέτρα, πέτρα!"

Εμείς απλά θα συμπληρώσουμε ότι θεωρείται από τα πλέον πανέμορφα χωριά της Μάνης και εκτός των παραπάνω φημίζεται και για το ξέφρενο πανηγύρι με ορχήστρα, μανιάτικους μεζέδες και ατέλειωτο κέφι που στήνεται κάθε χρόνο ανήμερα της Αγίας Σωτήρας 6 Αυγούστου !

Πηγή: "Μανιάτικη Αλληλεγύη"

omorfimani.blogspot.gr

Κοίμησις της Παναγίας, Δροσοπηγή 2015

Σημείο αναγωγής, για τούς κατοίκους τής Δροσοπηγής η 15η Αυγούστου.

Ημέρα νόστου, και προσκυνήματος στην κοιτίδα τους, με αφορμή το εκκλησάκι, στην δυτική είσοδο του χωριού, που έχει την τιμητική του, επειδή είναι αφιερωμένο στην Κοίμηση της Θεοτόκου.

Συγκίνηση, αναμνήσεις, κατάνυξη, αρτοκλασία, και πατριωτικές επαφές με πανηγυρική μορφή, όπως συνηθίζεται εδώ και πολλά χρόνια.

Μερικές φωτογραφίες από την φετινή εορτή, και κάποια στοιχεία στην συνέχεια σχετικά με την Δροσοπηγή.

Ιερέας Δημήτριος Πρεζεράκος, Ιεροψάλτης Μάριος Παπαδοθωμάκος

Δροσοπηγή Λακωνίας (Τσεροβά), 

Ένας παραδοσιακός οικισμός, σε υψόμετρο με ανοιχτό ορίζοντα και υπέροχη θέα.
Στην είσοδο τού χωριού από την δυτική πλευρά υπάρχει η Κοίμησης της Θεοτόκου.

Παλαιός μονόχωρος ναός, θα πρέπει να ήταν η αρχική εκκλησία της Τσεροβάς κατά την ίδρυση της, και η αυλή που την περιβάλλει ο κοιμητηριακός χώρος.

Το εσωτερικό καλύπτεται από αγιογραφίες, του 18ου αιώνα , πιθανότατα το 1768 μ.Χ. από μέλη της οικογένειας αγιογράφων Κληροδέτη που δραστηριοποιήθηκε στην ευρύτερη περιοχή.

 Η Σταύρωση, η Ζωοδόχος Πηγή, και εικόνες από την κόλαση, είναι μερικές από αυτές.

Προέλευση του ονόματος Τσεροβάς
Το χωριό της Λακωνίας Δροσοπηγή, παλιότερα ονομαζόταν Τσεροβά.
ΤΣΕΡΟΒΑ-ΤΣΕΡΟΥΒΑ σημαινει ΚΛΕΙΔΙΟΝ.

Το χωριο του στενου της ΤΣΕΡΟΥΒΑΣ απο τους Τουρκους ονομαζονταν,ΚΑΡΑ-ΝΤΟΥΡΟΥ=ΜΑΥΡΗ ΡΑΧΗ.

Πιθανωτατα απο την αρχαια ΑΡΧΑΙΟ-ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ λεξη ΑΡΡΑΒΑ=ΠΥΛΗ-ΘΥΡΑ η/και την λεξη ΧΕΡΑΒΟΣ=ΧΑΣΜΑ-ΑΝΟΙΓΜΑ ΓΗΣ οπως κατα Ησυχιον και την ΚΑΡΑΒΟΣ=ΠΥΛΗ.

Με τον εκλατινισμο της Ελλαδας προεκυψε το συγχρονο ονομα CERVIX-CERUVA=ΤΣΕΡΟΥΒΑ.

Ιστορία Τσεροβάς

Αναφέρεται πρώτη φορά στο χάρτη του B. Agnese (1554)  ώς Carva, και στην συνέχεια από το 1695 και εντεύθεν.

Ο οικισμός δεν ήταν πάντοτε στην ίδια θέση. Αρχική του κοιτίδα υπήρξε η "Παλιά Τσεροβά" (Παλιοκοτρώνα), στα νότια της σημερινής θέσης.

Ακριβής χρονολογία της μεταφοράς δεν εχει γίνει, αλλα θεωρούμε πολύ πιθανό ότι συντελέστηκε, στην διάρκεια του 18ου αιώνα.

Πάντως ό παλιός οικισμός δεν αναφέρεται στίς απογραφές του 19ου και 20ου αιώνα. 

Συνεπώς μπορούμε να υποθέσουμε ότι είχε ερημώσει εντελώς.

Αντίθετα, την ίδια εποχή ο νέος οικισμός εμφανίζεται ακμαίος από πληθυσμιακή άποψη

(πληθυσμός και οικισμοί της Μάνης, Κώστας Κόμης, Β' έκδοση Πανεπιστημίου Ιωαννίνων)

Ιστορικά στοιχεία
Στό σημειωματάριο του πρακτικού γιατρού Παπαδάκη αναφέρεται τό χωριό εμπλεκόμενο σε εχθροπραξίες και ονόματα κατοίκων που περιέθαλψε.
Στό φύλλο με αριθμό 43 αναφέρει πόλεμο στό χωριό Τσεροβά τό έτος 1727 (σύμφωνα με τόν Παπαδάκη), και αναφέρονται οι θεραπευθέντες τραυματίες. Παπά Ζευγολάτης,Μάρτης Μουντουράκης, Καλαπόθος Πουλάκης, και Δημητράκης Πεταλάκης.
Αριστεία του 1821 σε Μανιάτες αγωνιστές, απόσπασμα από τό βιβλίο του Σταύρου Καπετανάκη. Παπαδοθωμάκος Παναγιώτης, Τσεροβά-Δροσοπηγή Καρυουπόλεως, χάλκινο, φάκ. 259,έγγρ. 255, αριθ. καταλ. 59.
Τσεροβά- ένορκοι (από το βιβλίο του Σταύρου Καπετανάκη εκδόσεις «Αδούλωτη Μάνη»)
Γεωργάκος-Γεωργάκας Δημήτριος (1850-1-2-3-4-5-6-7-8-9-60-61), γενν.1805, ιδιοκτήτης. Ε.ε. 2.000 δρχ.
Γιαννάκης Πέτρος (1861), γενν. 1806, κτηματίας.Ε. ε. 600 δρχ.
Γκενάκος Πέτρος (1844-5-50-1-2-3-4-5-6-7-8-9), γενν. 1810, ιδιοκτήτης. Ε. ε. 2.000 δρχ.
Γριβάκος Μιχαήλ (1850-1-2-3-4-5-6-7-8-9-60-61), γενν. 1818, ιδιοκτήτης. Ε. ε. 2.000 δρχ.
Παπαδάκος Δημήτριος (1850-1-2-3), γενν. 1820, κτηματίας. Ε. ε. 1.500 δρχ.
Πολιτάκος Ιωάννης (1850-1-2-3-5-6-7-8-9-60-61), γενν. 1805, κτηματίας. Ε. ε. 1.500 δρχ.
Πουλάκος Βασίλειος (1861), γενν. 1802, κτηματίας. Ε. ε. 2.000 δρχ.

Καρδαμύλη

Η Καρδαμύλη είναι ένα χωριό της Έξω Μάνης το οποίο βρίσκεται στην περιοχή του Λεύκτρου.
Απέχει 37 χλμ Νοτιοανατολικά της Καλαμάτας και είναι έδρα του Δήμου Δυτικής Μάνης.
Το όνομά της προέρχετε από τα πολλά κάρδαμα που υπήρχαν στην περιοχή.
Κατα το παρελθόν συναντάτε και με το όνομα Σκαρδαμούλα.
Η Καρδαμύλη, πόλη της αρχαίας Λακωνίας, θεωρείται ότι υφίσταται από την προϊστορική εποχή. Αναφέρεται από τον Όμηρο ως μία από τις επτά πόλεις που ο Αγαμέμνων υποσχέθηκε να παραχωρηθεί στον Αχιλλέα για να τον εξευμενίσει για την απόσπαση της Βρισηίδας, κατά την εκστρατεία στην Τροία, ώστε να πειστεί να επιστρέψει στη μάχη.
Συγκεκριμένα:
«Επτά, δε ού δώσω ευναιόμενα πτολίεθρα Καρδαμύλην, Ενύπην τε και Ιρήν πιήσεον, Φηράς τε λαθέας ήδι Ανθειον βαθύλεμον καλήν τι Αίππειαν και Πήδασον Αμπελόεσσειν»
Ομήρου Ιλιάδα Ι στίχ. 149 - 151
(Με επτά καλοκατοίκητες θα τον προικίσω χώρες, με την πολύχλοη Ιρή, Ενύπην, Καρδαμύλην, με τις θεοφοβούμενες Φαρές, την Ανθείαν με πλούσια λειβάδια και την καλή την Αίπεια, την ΙΙήδασο με τα πολλά αμπέλια)

Μόνον η Καρδαμύλη και η Κυπαρισσία από τις πόλεις του Μυκηναϊκού Βασιλείου του Νέστωρος έχουν κρατήσει το ίδιο όνομα στο πέρασμα των χιλιετιών.

Αναφορά γίνεται και από τον Παυσανία:
«...Καρδαμύλη δε, ής και Ομηρος μνήμην εποιήσατο εν Αγαμέμνονος υποσχέσεσι δώρων, Λακεδαιμονίων εστί υπήκοος των εν Σπάρτη, βασιλέως Αυγούστου της Μεσσηνίας αποτεμομένου. Απέχει δε Καρδαμύλη θαλάσσης μεν οκτώ σταδίους Λεύκτρων δε και εξήκοντα. Ενταύθα ου πόρω του αιγιαλού τέμενος ιερόν των Νηρέως θυγατέρων εστί ες γαρ τούτο αναβήναι το χωρίον φασίν εκ της θαλάσσης αυτάς Πύρρον οψομένας τον Αχιλλέως, ότε ες Σπάρτην επί τον Ερμιόνης απήει γάμον. Εν' δε τω πολίσματι Αθηνάς τε ιερόν και Απόλλων εστί Κάρνειος, καθά Δωριεύσιν επιχώριον. . .»
Παυσανίου Ελλάδος περιήγησις Λακωνικά Κεφ. 26 Εδάφ. 7
(Η Καρδαμύλη, που την αναφέρει ο Όμηρος εκεί που ο Αγαμέμνονας τάζει δώρα στον Αχιλλέα, είναι υπήκοος των Λακεδαιμονίων. Την έχει αποσπάσει από τους Μεσσηνίους ο αυτοκράτορας των Ρωμαίων Αύγουστος. Απέχει από τη θάλασσα, οκτώ στάδια και εξηνταοκτώ από το Λεύκτρο. Εκεί κοντά στην ακρογιαλιά υπάρχει τέμενος των θυγατέρων του Νηρέα γιατί, καθώς λένε, σ' αυτό το μέρος βγήκαν για να καμαρώσουν τον ΙΙύρρο, γιο του Αχιλλέα, όταν εκείνος πέρασε από εκεί, πηγαίνοντας στη Σπάρτη, για να παντρευτεί την Ερμιόνη. Στην πολίχνη αυτή, υπάρχει ακόμη ιερό της Αθηνάς και άγαλμα, του Καρνείου Απόλλωνα, όπως τον φαντάζονταν οι Δωριείς....»)

Η πόλη, αρχικά, δεν αποτέλεσε μέλος του Κοινού των Λακεδαιμονίων (μετονομάστηκε σε Κοινό των Ελευθερολακώνων μετά το 22 π.Χ.) γιατί μετά τη μάχη των Λεύκτρων(371 π.Χ.) η περιοχή δεν ελέγχεται από τη Σπάρτη, αλλά από τους Μεσσήνιους, κατά τις αποφάσεις του Θηβαίου Επαμεινώνδα.

Στο Κοινό η πόλη συμμετέχει από το 146 π.Χ.Όμως, ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Αύγουστος επειδή το Γύθειο και οι άλλες παραλιακές πόλεις είχαν αποχωρισθεί από τη Σπάρτη, παραχώρησε την Καρδαμύλη στους Σπαρτιάτες για να την χρησιμοποιήσουν ως επίνειο.

Συνδεόταν με τη Σπάρτη μέσω της Βασιλικής Οδού, τμήματα της οποίας σώζονται μέχρι σήμερα.
Πάνω από τον νεώτερο οικισμό, στην είσοδο του χωριού, πάνω σε ενα βράχο,βρίσκεται η Παλιά Kαρδαμύλη (Πάνω Καρδαμύλη) και το συγκρότημα Τρουπάκηδων - Μούρτζινων. Πρόκειται για ένα σύμπλεγμα κτιρίων των οικογενειών Μούρτζινου, Πετρέα, Μπουκουβάλα και Μπαχλέμπα.

Μέσα στο συγκρότημα συναντάμε τον περίφημο ναό του Αγίου Σπυρίδωνα, ο οποίος είναι η οικογενειακή εκκλησία του γένους των Μούρτζινων.

Η ανέγερση των πρώτων κτηρίων του συγκροτήματος τοποθετείται στα τέλη του 17ου αιώνα, όταν εμφανίζεται στην περιοχή ο γενάρχης των Μούρτζινων, Μιχαήλ Παλαιολόγος.
Πάνω απο το συγκρότημαβρίσκετε η βάρδια της οικογένειας Πετρέα.
Αντίκρυ απο το συγκρότημα βρίσκεται η περιοχή της Κάτω Κάρδαμυλης. Αποτελείται απο τις γειτονιές των κλάδων της οικογένειας Τρουπάκη: Δημητρέα, Πατριαρχέα, Θεοδωρέα και Τρουπάκη.

Παλιά Kαρδαμύλη - Συγκρότημα Τρουπάκηδων - Μούρτζινων

Κατά την περίοδο της κυριαρχίας των Τρουπιάνων (18°-19° αι.) στην Καρδαμύληαναπτύσεται έντονη πειρατική δραστηριότητα. Ακόμα και στην καποδιστριακή περίοδο αποτελούσε καταφύγιο ξένων πειρατών.
Στις 06/01/1821 ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης καταφθάνει από την Ζάκυνθο καιφιλοξενείται στον πύργο του Παναγιώτη Τρουπάκη (Μούρτζινου) για τους επόμενους μήνες, με σκοπό την οργάνωση του απελευθερωτικού αγώνα.

Ο Άγιος Σπυρίδωνας-Οικογενειακή εκκλησία των Τρουπιάνων

Ακολουθώντας το μονοπάτι από την Παλιά Καρδαμύλη προς την περιοχή της Αγίας Σοφίας, συναντάμε δύο ορθογώνιες κοιλότητες η μία δίπλα στην άλλη, λαξευμένες σ’ ένα κάθετο βράχο. Βάση της παράδοσης πρόκειται για τον τάφο των Διόσκουρων (Κάστορας και Πολυδεύκης), των μυθικών παιδιών της Βασίλισσας της Σπάρτης Λήδας και του Δία. Κατά μια άλλη παράδοση ο τάφος αυτός ανήκει στους ήρωες Νικόμαχο και Γόργασο, γιούς του θεραπευτή Μαχάονα που συμμετείχε στον Τρωικό πόλεμο.

Ο Τάφος Των Διόσκουρων

Η Καρδαμύλη αποτελεί προσφιλή τουριστικό προορισμό.Στο παραλιακό μέτωπο και πάνω στον κεντρικό δρόμο του χωριού υπάρχουν πολλά μαγαζιά τα οποία γεμίζουν από τουρίστες ιδιαίτερα τους θερινούς μήνες.
Δυτικά του οικισμού βρίσκεται η βοτσαλωτή παραλία Ριτσά, ενώ λίγο έξω από το χωριό, σε κοντινή απόσταση, βρίσκονται οι παραλίες Δελφίνια και η παραλία του Φονέα.
Στο λιμάνι βρίσκεται ένα κτίριο το οποίο προεπαναστατικά ήταν αποθήκη-τελωνείο της οικογένειας Τρουπάκη. Δίπλα ακριβώς είναι το εκκλησάκι του Αγ. Γιάννη ενώ στο διπλανό βράχο υψώνετε ο πύργος-βάρδια της οικογένειας Δημητρέα (Κλάδος των Τρουπιάνων).
400 μ. από το λιμάνι του Άι Γιάννη, βρίσκεται ένα μικρό καταπράσινο νησάκι.

Πρόκειται για τη νήσο Μερόπη. Η έκταση του είναι 35 στρέμματα ενώ βρίσκονται ερείπια κτισμάτων και τειχών της Μεταβυζαντινής περιόδου καθώς επίσης και ο Ιερός Ναός Κοιμήσεως Θεοτόκου που χρονολογείται γύρω στο 1779. Στη Μερόπη υπήρχαν Ενετοί μέχρι το 1818 περίπου, ενώ ο εορτασμός της εκκλησίας σταμάτησε από το φόβο ατυχημάτων, λόγω της απόκρημνης ακτής.

Το λιμάνι του Άι Γιάννη και στο βάθος το νησί Μερόπη

Το Νησί Μερόπη

Πολύ κοντά στο λιμάνι υπάρχει και το παλιό εργοστάσιο της Καρδαμύλης το οποίο λειτούργησε ως ελαιουργείο, σαπωνοποιείο και πυρηνοελαιουργείο κατά το παρελθόν.

Σκαρδαμούλα: 1844: 227 κατ. , 1853: 210 κατ. , 1861: 263 κατ., 1879: 348 κατ. , 1889:393 κατ. , 1896: 442 κατ. , 1907: 434 κατ. , 1920: 563 κατ. , 1928: 611 κατ. , 1940: 645 κατ. , 1951: 494 κατ. , 1961: 495 κατ. , 1971: 397 κατ. , 1981: 277 κατ.

ΠΗΓΕΣ:
beneas13.blogspot.com
mani.org
Κώστα Κόμη: Πληθυσμός & Οικισμοί Της Μάνης 15ος -19ος αι.
Γιάννη Σαΐτα: Μάνη-Ελληνική Παραδοσιακή Αρχιτεκτονική

maniatika

Παναγίτσα Λακωνίας

Συντεταγμένες: 36°40′58″N 22°26′51″E

Τό ξεμόνι Παναγίτσα

Η Παναγίτσα είναι ένας οικισμός (ξεμόνι), όπως λέγεται στη Μάνη,που υπάγεται στην Δροσοπηγή Λακωνίας.

Απέχει είκοσι χιλιόμετρα από το Γύθειο, και δεκατρία απο την Αρεόπολη.

Πρώτη ιστορική αναφορά για την ύπαρξή του, έχουμε το 1618μ.χ με το όνομα Panagia di Vacha, σε απογραφή κατά την Ενετοκρατία.

Το όνομα της πήρε από το ομώνυμο εκκλησάκι, του οποίου σώζονται τα ερείπια κοντά στη βρύση.
Με βάση τα κατάστιχα του nani (Εθνική Βιβλιοθήκη), που αναφέρονται σε ενοικιάσεις γαιών, από τους Ενετούς σε ισχυρές οικογένειες της περιοχής, διαπιστώνουμε ότι είχε ενοικιασθεί από τον cavalier Thoma Focka της Βυζαντινής οικογενείαςΦωκάδες, στις αρχές του 17ου αιώνα.
Πολύ πιθανόν όπως συνηθιζόταν σε αυτές τις περιπτώσεις, να ίδρυσαν κάποια πρόχειρα κτίσματα, ούτως ώστε να είναι κοντά στον τόπο, που καλλιεργούσαν, και έτσι ιδρύθηκε ο οικισμός.
Η Παναγίτσα βρίσκεται στην βόρεια πλευρά ενός λόφου.

Στην κορυφή του, υπήρχε η Καρυούπολις, σημαντική Βυζαντινή πόλη στην περιοχή, τουλάχιστον χίλια χρόνια προγενέστερη, και σε αυτή ανήκε εδαφικά.

Αυτό αποδεικνύεται, επειδή στην ευρύτερη περιοχή σώζονται δύο καμίνια κεραμοποιίας, που τροφοδοτούσαν την πόλη.

Λέγεται από τούς ντόπιους και Παπαδοθωμιάνικα, επειδή κατοικείται απο αυτή την οικογένεια, που είναι απόγονοι των Φωκάδων.
Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
el.wikipedia.org/wiki

Άποψη της Παλιακρυούπολις

φωτογραφίες από google 

Η βρύση, και ο χρόνος ο πανδαμάτωρ

Προσφορά στην πατρίδα (και δεν είναι ο μόνος)

Ο ξυλόφουρνος

Η δυτική πλευρά του ναίσκου που έδωσε το όνομα στην Παναγίτσα

εσωτερικά ο ναίσκος

εσωτερικά ο ναίσκος της Παναγίτσας

Η ανατολική πλευρά του ναίσκου

ΤΑ ΜΠΑΡΔΟΥΝΟΧΩΡΙΑ ΤΗΝ ΠΑΡΑΜΟΝΗ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ 1821

Η ΛΑΪΚΗ ΡΙΜΑ ΤΟΥ ΘΑΛΑΣΣΗ ΛΕΚΚΑ ΚΑΙ Η ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ

Γράφει: Ο Γιάννης Λεκκάκος Καθηγητής Σχολ.Σύμβουλος ε.τ.

Πρόεδρος του Λακωνικού Συλλόγου «ΤΕΥΘΡΩΝΗ»

1. Τα Μπαρδουνοχώρια και οι εγκατοίκηση σ΄αυτά Μανιάτικων οικογενειών

Έξω από την Μάνη στα σύνορά της με τη Λακεδαίμονα, στη Μπαρδούνια[1] οι Τούρκοι εγκατέστησαν ανάμεσα σε Έλληνες χριστιανούς, ως αφεντικά, εξισλαμισθέντες σκληρούς Αλβανούς της Αρκαδίας. 

Ο Σμήνος ποταμός ήταν η διαχωριστική γραμμή της Μάνης με τα χωριά της Πέρα Ρίζας, που κατοικούσαν οι Τουρκομπαρδουνιώτες.

Τα Μπαρδουνοχώρια με τους οχυρούς τουρκομπαρδουνιώτικους πύργους, ήσαν[2]«Άρνα[3],Κοτσατίνα(Σπαρτιά),Τσέρια(ΑγίαΜαρίνα),Ζελίνα(Μελιτίνη),Ρόζοβα(Λεμονιά), Στροντζά[4] (Προσήλιο), Πρίτσα Πάνω και Κάτω(Παλιόβρυση), Κουρτσούνα(Βασιλική), Γοράνοι, Ποταμιά, Λιαντίνα, Βίγλα,Λεβέτσοβα(Κροκεές), Δαφνί, Λυκοβουνό, Ασήμι,Τάραψα(Βασιλάκιο),Πετρίνα, Παλαβίνα, Λάγιου και Αλαΐμπεη.

Οι Τουρκομπαρδουνιώτες[5]την παραμονή της Επαναστασης του 1821 οταν ακούστηκε-διαδόθηκε οτι πλοίο της Φραγκιάς αραξοβόλησε στο Γύθειο-Μαραθωνήσι, έμφορτο πολεμικών όπλων έφυγαν έντρομοι για την Τριπολιτσά.  

Το πλοίο όμως δεν ήταν Φράγκικο, αλλά ανήκε στον καραβοκύρη Φραγκιά που έφερε στο Γύθειο  πολεμικά εφόδια. 

Τα εύφορα Μπαρδουνοχώρια τα λεγόμενα σήμερα Μανιατοχώρια με την αποχώρηση των ΤουρκοΜπαρδουνιωτών καταλήφθηκαν   από τους Μαυρομιχαλαίους, Κοσονάκους-Καβαλλιεράκηδες, από κάποιες οικογένειες της Λακεδαίμονος, από μέλη Μανιάτικων γενών  που προέρχονταν από τα χωριά  της δώθε Ρίζας, του Σμήνου ποταμού και από μέλη κάποιων άλλων εκ Μάνης οικογενειών φιλικά προσκείμενων στους Μαυρομιχαλαίους.

2.Οι πολυάνθρωπες και πολύκλαδες ΑνατολικοΜανιάτικες πατριές

α. Γρηγοράκηδες, Τζωρτζάκηδες, Τσιγκουριάνοι, Αλτζερινιάνοι κ.α,

β. Ατσαλιάνοι [Πρόκος, Λουκάκος, Τζεφέρης[6], Σκάλκος,

[Κακάκος,Αντωνάκος, Λαμπράκος εκ Νεοχωρίου Καρυούπολης] κ.α).

γ. Καλλέργηδες[Κοφινιάνοι, Κοντολεφιάνοι, Σταθάκηδες, Μπακογιαννιάνοι,Αραπαντώνηδες, Καλαβάνος, Βαρελάς, κ.α)

δ. Φελούρηδες[ Φαρής-Φαράκος, Κρανίδης, Γιαννουτσάκος, Καρακίτσος, Ψυχογιός, Γεωργιτσογιαννάκος κ.α)

ε. Λεκκιάνοι [Λέκκας, Λεκκάκης, Μανιατάκος, Παπουλάκος-Παπουλής,Μουγάκος, Δημακόγιαννης, Θεοδωρικάκος, Μπουρίκος, κ.α.) ήρθαν στα χωριά Λάγιο, Βλαχιώτη, Στεφανιά, Σκάλα, Λέημονα, Φοινίκι, Μολάους, Μονεμβάσια μέχρι την περιοχή Βατίκων.

3. Ο Κουμουστιώτης τοποτηρητής της ευταξίας στα Μπαρδουνοχώρια

Οι οικισμοί των εκβολών του Βασιλοποτάμου(Ευρώτα) στην περιοχή της Σκάλας μαστίζονταν από την ελονοσία γι’ αυτό κάποιες ΑνατολικοΜανιάτικες οικογένειες που παρέμεναν για διάφορους λόγους εκεί, επεδίωξαν να μετακινηθούν ή μάλλον να διεκδικήσουν μερίδιο από την περιοχή των εύφορων Μπαρδουνοχωρίων (των Μανιατοχωρίων), που οι εκμεταλλεύσεις-οι καλλιέργειες ήσαν αποδοτικές με καλύτερες κλιματολογικές συνθήκες.

Η ευταξία της περιοχής των Μπαρδουνοχωρίων ανατέθηκε  στον αγωνιστή οπλαρχηγό του 1821 Κουμουστιώτη από τα Κουμουστά    για να αποφευχθούν αυθαιρεσίες και ετσιθελική καταπάτηση των εθνικών κτημάτων και να αποφευχθούν συγκρούσεις μεταξύ των διαφόρων ομάδων.

4. Η πατριά του Λεκκα των οικισμών της Τευθρώνης

Η πατριά του Λέκκα ήταν μια από τις ισχυρές της Τευθρώνης με μεγάλη διασπορά σε οικισμούς της Προσηλιακής Μάνης ως τούτο δείκνυται στο κατωτέρω λαϊκό στιχούργημα. 

« Χιμάρα, ΡιγανοΣκαλτσοτιάνικα

Νύφι Δρυαλί και Αργιλιάς

Λεκκιάνικα όλα τα χωριά

Και μεσ’ στη μεση στο πανί[7]

Ο Κότρωνας και το Καυκί.»

Η σημαντικότητα των επί μέρους μελών της πατριάς στους οικισμούς εγκατοίκησης τους φαίνεται και από το πιο κάτω δημώδες.

«Ο Ρήγας[8] είναι στο Δρυαλί,

o βασιλιάς στο Νύφι,

o βόηβοντας[9] στον Κότρωνα,

o καπετάν Βασίλακας».[10]

5. Τα Θαλασημιάνικα της Πετρίνας- Οι Θαλασσηνοί-Λεκκαίοι και η διασπόρα τους

Στα Ενετικά αρχεία[11] αναφέρεται ότι ο Παναγιώτης Θαλασσινός κάτοικος της Μάνης ενοικιάζει το έτος 1704 από τη Βενετική διοίκηση με το σύστημα  Livelo perpetuo, κτήματα και κρατικές προσόδους στην περιοχή της Βαρδούνιας στο χωριό Πετρίνα,που διασώζεται μέχρι και σήμερα κάτωθεν του παλαιού κάστρου της Πετρίνας το τοπωνύμιο « Θαλασσιμιάνικα.   

Στην περιοχή της Σκάλας και της Επιδαύρου Λιμηράς  συναντάται το επώνυμο Θαλασσινός- το ίδιο και στο χωριό Λέκκα της Σάμου, ένθα υπάρχουν Δαλασσηνοί ή Θαλασσινοί και Λεκκατ(κ)ηδες εκ Μάνης, αλλά και Σεβαστοί και Σεβαστάκηδες.

6. Η Πειρατεία-Ο πειρατής Σαμπάτης Λέκκας

Οι Μανιάτες ασκούσαν πειρατεία στο Αρχιπέλαγος και τη θεωρούσαν σαν υποχρέωση και ανάγκη επιβίωσης, σαν αμυντική πράξη ενάντια στους Τούρκους και τους ποικιλώνυμους πειρατές που επιβουλεύονταν τη Μάνη.  

Στη Σέριφο υπάρχει η Λάκα του Λέκκα που ήταν Μανιάτης πειρατής.[12]

Εκτός αυτού Μανιάτες πειρατές σε επιδρομή τους στη Σκινούσα αιχμαλωτίζουν και γυμνώνουν μία Αξιώτικη βάρκα.[13]  

Οι Λεκκαίοι[14] ασκώντας πειρατεία βρέθηκαν και εκεί.

Ο πρώτος δήμαρχος Πειραιά το έτος 1833 ονομαζόταν Σερφιώτης και  προερχόταν από την Ύδρα- Γραμματέας του δήμου ήταν ο Μανιάτης Πέτρος Καλκανδής.

Ο δήμαρχος Σερφιώτης ήταν γεννημένος στην Ύδρα και όφειλε το επώνυμο του στη νήσο Σέριφο από την οποία παλαιότερα οι πρόγονοι του είχαν μετοικήσει στην Ύδρα, ναυτικοί όντες, εξ αυτού ορμώμενοι  κάποιοι λέγουν πως ήσαν απόγονοι των πειρατών Λεκκαίων που κάποιοι είχαν εγκατασταθεί στη Σέριφο κατά την περίοδο της πειρατείας, γι’ αυτό  η ανωτέρω αναφερομένη έκταση στη Σέριφο και σήμερα ονομάζεται Λάκα του Λέκκα.

Ο γιατρός του Ζάρακα Πετρολέκκας Κωνσταντίνος στη συγγραφή του   «Ζάραξ–Ιστορικά και λαογραφικά σημειώματα».[15]  « όπως μου διηγείτο εξ’ άλλου ο μακαρίτης παπά-Ηλίας του Χάρακος η σημερινή οικογένεια των Πετρολεκκαίων του χωρίου έλκει την καταγωγήν της από τον Πέτρον Λέκκαν, ο οποίος αναχωρήσας εκ Μάνης παλαιόθεν, άγνωστον δια ποίαν αιτίαν …».

7. Η λαϊκή ρίμα  για το Θαλάσση Λέκκα

«Βρε Λέκκα Κουλοχέρα Θαλάσση κερατά

Πάντεχες τ’ είναι Σκάλα και ΒλαχοΣτεφανιά

Εδώ είναι Ξεροκάμπι και ΠαλιοΠαναγιά

Εδώ είναι ο Κουμουστιώτης με το χρυσό σπαθί

Που κάνει τους Μανιάτες να τρέχουν σαν λαγοί.»

Στο ανωτέρω λαϊκό στιχούργημα ο Λέκκας κουλοχέρας και ο Θαλάσσης ο κερατάς είναι ένα και το αυτό πρόσωπο.

Ο Λέκκας ήταν παράτολμη προσωπικότητα, είχε δυναμική παρουσία, είχε τραυματιστεί σε κάποια σύγκρουση-πειρατικό ρεσάλτο και ήταν κουλόχερας.  

Υπάρχουν γραπτά τεκμήρια ότι μέλη της πατριάς του Λέκκα με τα πειρατικά τους πλοία έφταναν μέχρι τη Σχοινούσα, τη Σάμο και την Ικαρία, σχετικό έγγραφο βρίσκεται στα αρχεία των Καπουτσίνων μοναχών της Νάξου.[16]

8. Ο Λεκκαντρής στην Αρεόπολη στήνει κάλπη για τον Κουμουνδούρο

Σε δημοσίευμα μου πριν από χρόνια στην «Αδούλωτη Μάνη» για το Λεκκαντρή Λεκκάκο προσωπικό φίλο του Κουμουνδούρου, που τον σκότωσαν το έτος 1867 στον Ταξιάρχη της Αρεόπολης, πολιτικοί αντίπαλοι του Κουμουνδούρου ισχύουν τα πιο κάτω:

Ο Κουμουνδούρος είχε περιουσιακά στοιχεία στην Ανδρούσα,  διέμενε εκεί και πολιτευόταν στην επαρχία Μεσσήνης, στις εκλογές όμως του έτους 1867 δεν εκλέχτηκε βουλευτής.

Στη Μάνη, στην επαρχία Οιτύλου η εκλογή  του Γερμανού Μαυρομιχάλη στις εκλογές του 1867 ακυρώθηκε,  διότι δεν είχε την προβλεπόμενη από το νόμο ηλικία,  και προκηρύχθηκε επαναληπτική εκλογή. 

Πολλοί φίλοι του Κουμουνδούρου στη Μάνη με προεξάρχοντα το  Λεκκαντρή Λεκκάκο «που είχε μεγάλη ακοά Προσηλιακά κι’ Αποσκερά» τον έπεισαν να πολιτευθεί στην επαρχία Οιτύλου,    διότι του δινόταν το δικαίωμα από τον εκλογικό νόμο, όντας από τη Γαρμπελιά του Κάμπου Αβίας της επαρχίας Οιτύλου και είχε την ηλικία και τα απαιτούμενα από το νόμο περιουσιακά στοιχεία.

Ο Λεκκαντρής μαζί με άλλους έστησαν κάλπη στην Αρεόπολη υπέρ του Κουμουνδούρου και ο Κουμουνδούρος κέρδισε την εκλογή-τη  βουλευτική έδρα.

Η αγανάκτηση  όμως το μένος και οργή των Μαυρομιχαλαίων ήταν ασυγκράτητη- η δολοφονία του Λεκκαντρή μέγα πολιτικό έγκλημα  και επί θύραις αναμενόταν αιματηρή σύγκρουση μεταξύ των αντίπαλων Μανιάτικων οικογενειών.

Ο Κουμουνδούρος όμως νουνεχής ως ήταν και προβληματισμένος από τα γεγονότα συνιστούσε σ’ όλους  ψυχραιμία και αυτοκυριαρχία, μέχρι του σημείου να μην πάει  στην Αθήνα για να ορκιστεί βουλευτής, επειδή φοβόταν τα χειρότερα, παρέμεινε στον πύργο του, στη Γαρμπελιά Κάμπου Αβίας, έχοντας την αμέριστη συμπαράσταση κάποιων πολιτικών του φίλων.

9. Η πραγματικότητα για το Θαλάσση Λέκκα

«Βρε Λέκκα Κουλοχέρα Θαλάσση κερατά

Πάντεχες τ’ είναι Σκάλα και ΒλαχοΣτεφανιά

Εδώ είναι Ξεροκάμπι και ΠαλιοΠαναγιά…………

Εδώ είναι ο Κουμουστιώτης με το χρυσό σπαθί

Που κάνει τους Μανιάτες να τρέχουν σαν λαγοί.»

Η άνωτέρω λαϊκή ρίμα θέλουμε να πιστεύουμε ότι συνδέεται   με το Λέκκα τον κουλοχέρα, την περίοδο της φυγής των Τούρκων από τη Λακωνία, που επισυνέβησαν καταπατήσεις περιουσιών Τούρκων από τους Μανιάτες ή λόγω της διανομής   εθνικών γαιών κατ’ εκτίμηση των διοικούντων.

Οι περί τους Γρηγοράκηδες ΑνατολικοΜανιάτες αν και πιο πολλοί βρέθηκαν αδικημένοι-ριγμένοι από τη μοιρασιά.

Οι εκτάσεις στα εύφορα Μπαρδουνοχώρια-Μανιατοχώρια περιήλθαν κατά ένα μέρος σε Λακεδαιμόνιους, που βρίσκονταν  στην περιοχή, αλλά το μεγαλύτερο μέρος περιήλθε  στους Μαυρομιχαλαίους και τους Καβαλιεράκηδες Φωκάδες-Κοσονιάνους σε μερικούς προσκείμενους προς αυτούς και κάποιες μικρές ιδιοκτησίες σε ορισμένους άλλους Μανιάτες και ΑνατολικοΜανιάτες.

10. Παραχώρηση Εθνικών γαιών

Στο Φ. Ε. Κ. 10/25-3-1843 περιέχεται διάταγμα  « περί προικίσεως τινών θυγατέρων των υπέρ ανεξαρτησίας της Ελλάδος πεσόντων  ή παθόντων».

Αναφέρονται δε τα κατωτέρω:

«…..αποφασίσαμεν και διαττάτομεν, να προικισθώσι με καλλιεργήσιμον γην κατ΄ εκλογήν και κατ’ εκτίμησιν εκ των διαθεσίμων εθνικών γαιών μετά την εκτέλεσιν του γάμου

παραχωρηθησομένην, αι εξής νεάνιδες ».

Ευφροσύνη θυγάτηρ Γεωργίου Ολύμπιου εκ Μακεδονίας

Μια των θυγατέρων του Αλεξάνδρου Κριεζή

Μια των ανυπάνδρων θυγατέρων του Π. Πανουργιά.

Η Μαριγώ θυγάτηρ Πανάγου Δελιγιάννη…………….

Η Θεοδώρα θυγάτηρ Δ. Λεκκάκου εκ Λακωνίας.

……………………………………..κ. α…

Το ποσόν εκάστης προικίσεως θέλη εκπεσθή εν καιρώ εφ’ όσα  τυχόν εκάστη των διαληφθεισών οικογενειών έχει λαμβάνη δια παλαιάς προς το δημόσιον απαιτήσεις της.

Ο ημέτερος επί των οικονομικών γραμματεύς της επικρατείας επιφορτίζεται την εκτέλεσιν και δημοσίευσιν του παρόντος διατάγματος».

Εν Αθήναις την 25 Μαρτίου 1843

ΟΘΩΝ

Α. Γ. ΚΡΙΕΖΗΣ, Ι. ΡΙΖΟΣ, Δ. ΧΡΗΣΤΙΔΗΣ

Γ. Α. ΡΑΛΛΗΣ Α. ΒΛΑΧΟΠΟΥΛΟΣ

11. Ο Μιχάλης Θ. Μπουρίκος–Λεκκάκος πληρεξούσιος εκπρόσωπος Κολοκυνθίου στην Εθνοσυνέλευση του 1843.

Η επικράτηση της Επανάστασης της 3^ης Σεπτεμβρίου του 1843 επέβαλε την κατάργηση των Επιτροπών για τους αγωνιστές του 1821 και αποφασίστηκε να αναλάβουν την πιστοποίηση    των αγωνιστών, που δικαιούνταν αριστείο  οι πληρεξούσιοι της Εθνοσυνέλευσης.[17]

Πληρεξούσιοι των επαρχιών της Διοικήσεως Λακωνίας αναφέρονται οι¨

Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης

Β. Κ. Ζερβομπεάκος                     από την επαρχία Μαλευρίου.

Στέφανος Χρηστέας                    από την επαρχία Ζυγού.

Γιαννούζος Δεμέστιχας              από την επαρχία Κολοκυνθίου.

Μιχαήλ Θ.Μπουρίκος-Λεκκάκος από την επαρχία Κολοκυνθίου

Ευστράτιος Καραμπάτος               από Μηλιά Λεύκτρου.

Αντώνιος Πατριαρχέας                από την Καρδαμύλη.

12. Το μοιρολόγι του οπλαρχηγού του 1821 Πιέρρου Τζιλιβόπιερα-Λεκκάκου

Ο αείμνηστος Ανάργυρος Κουτσιλιέρης διαπρεπής φιλόλογος στη

συλλογή του  « Μανιάτικα μοιρολόγια» παραθέτει τα πιο κάτω εισαγωγικά στοιχεία για το μοιρολόγι του Τσιλιβόπιερα:

Ο Πιέρος Τσιλιβή Λεκκάκος είναι ο γνωστός οπλαρχηγός του 1821 Τσιλιβόπιερας.

Η πατριά των Λεκκιάνων είχε στενούς δεσμούς με τους Γρηγοράκηδες με τους οποίους και συναγωνίστηκε ο Τσιλιβόπιερας κατά τη διάρκεια του Ιερού Αγώνος.

Από αναφορά την οποία εδημοσίευσε ο καθηγητής Γιάννης  Λεκκάκος στην Αδούλωτη Μάνη (Ιουλίου-Αυγούστου 1996} φαίνεται ότι του απονεμήθηκε ο βαθμός του υπολοχαγού χωρίς καμνιά, ως συνήθως υλική παροχή.

Με την αναφορά του, γέροντας πιά το 1865, ζητάει κάποια αρωγή, η οποία φαίνεται ότι παρεχωρήθηκε κατά τις παραμονές του θανάτου του.

Το παρακάτω μοιρολόγι ειπώθηκε στον οπλαρχηγό Πιέρο Τζιλιβόπιερο κατά τη θανή και την εξόδια ακολουθία του.

«Το μοιρολόγι του Τζιλιβόπιερρα»

Λυγίστε Αχράδα και Σαγκιά

και Αραβίκια αντικρυνά

βουνά της Μάνης ξακουστά

και του γενναίουνε φουλιά.

Ακούσετε να ζαςε που

πολύ ζαςε παρακαλού

πάρτε μαντάτο χλιβερό

και κλάφτε και θρηνήσετε

τον Πιέρρο Τζιλιβόπιερο,

τον κάπετάνιο μας,

τον πρώτο στα προσηλιακά

και στου Λεκκιάνου τα χωριά.

Θα σκούξου δυνατή φωνή

αποσκιερά να ακουστεί

Καιρνούγια χώρα, Καλλονιούς

Καφκιόνα και Παχιάνικα.

Θα σκούξου άλλη μνιά βολά

για ν’ ακουστού επά κοντά

Χιουμάρα Σκαρτσωτιάνικα

στον Αργιλιά στον Κότρωνα

στο Νύφι και το  Δρυαλί

να μαζωχτούσι στο Καυκί

που ‘νιαι τη φάρας οι πολλοί,

να ‘ ρθούσι και να κλάψουσι

το γέρο Τζιλιβόπιερο

το αγκουνάρι τη γενιάς.

Ε μπάρπα Πιέρο αλύγιστε,

σ’ όλη τη Μάνη ξακουστέ,

στου Σκυλακιάνου[18] τον οντά

είχες αδέρφχια γκαρδιακά.

Επεριφρόνας Μπαβαρούς

Του Φέδερη τους μπιστικούς.

Σ’ όλες τι μάχες την Τουρκιά

την επολέμησες σκληρά,

στ’ Ανάπλι και το Νιόκαστρο

στο κάστρο τη μονοβασιάς.

Είχες υπόληψη πολλή

στου Ληγοριάνου τον οντά

στου Τζανετάκη την αυλή

του γιαλεχτού ζου συγγενή.

Λέκκα Θαλάσση[19] Πιέρο μας

μπάρπα μας άξιε συγγενή

να μασε δώκεις την ευκή

από καρδιά κι’ από ψυχή.

και στ’ ουρανού τα δώματα

συ θα ‘χεις αξιώματα.

Μπάρπα να πάεις στο καλό

Καλή Παράδεισο να βρεις

Με το Χριστό ν’ ανταμωθείς.

13. Συμπέρασμα

Η οποιαδήποτε σύνδεση της ρίμας «του Λέκκα κουλοχέρα,του Θαλάσση του κερατά»  με τους Λεκκαντρή Λεκκάκο, Θαλάσση Γρηγοράκο-Σπυριδάκο από τα Τσικαλιά της Μέσα Μάνης και το δήμαρχο Α. Κουμουστιώτη της περιόδου 1860-67 είναι παρακεκινδυνευμένο, διότι εκ των παρατεθέντων ανωτέρω στοιχείων ο Θαλάσσης Σπυριδάκος από τα Τσικαλιά που κάποιοι τον θέλουν συναγωνιστή και σύντροφο με το «Λέκκα κουλοχέρα» κάνουν λάθος, διότι στη ρίμα ένα είναι το πρόσωπο ο Λέκκας ο κουλοχέρας ο Θαλάσσης ο κερατάς.

Ο Θαλάσσης Σπυριδάκος  στο μοιρολόγι που δημοσιεύεται από τον Κυριάκο Κάσση στη συγγραφή του μοιρολόγια της Μέσα Μάνης δεν κάνει κανένα συσχετισμό με το Θαλάσση Λέκκα, διότι ο Θαλάσσης Σπυριδάκος  είναι μεταγενέστερος και του αποδόθηκε το παρεπώνυμο Θαλάσσης λόγω της ζωηρής παρουσίας του και της πανομοιότυπης με το Θαλάσση Λέκκα δυναμικής  ανυπότακτης δράσης του. 

---

[1].Βαρδούνια ή Μπαρδούνια ονομάζεται ολόκληρη η περιοχή γύρω από το κάστρο της Βαρδούνιας ή Μπαρδούνιας.

[2]. Φραντζή Αμβροσίου: «Επιτομή της Ιστορίας της Αναγεννηθείσης Ελλάδος» - Από του 1715-1835, Αθήνα 1839 και Γ. Καψάλης «Η Βαρδούνια....» (ο οποίος διασταύρωσε με την στοματική παράδοση τον Α. Φραντζή).

[3]. Στην Άρνα, κατά τον W. Leak «Travels in the Morea», υπήρχαν 5 πύργοι και ενενήντα σπίτια, τούρκικα, ελληνικά, ένας πύργος και τριάντα σπίτια.

[4]. W. Leak: 3 πύργοι και εβδομήντα σπίτια όλα τούρκικα.

[5]. Μπαρδουνοχώρια είναι τα χωριά της Πέρα ρίζας του Σμύνου ποταμού.

[6]. Η ξεν. λέξη Τζε(α)φέρης σημαίνει χρυσοχόος

[7]. Το «πανί» είναι θεωρητικά η παντιέρα-σημαία της πατριάς-φάρας των Λεκκαίων ή Λεκκιάνων στην οποία συναριθμούνται τα χωριά που κατοικούν μέλη της πατριάς και ξεχωριστή θέση κατέχουν «ο Κότρωνας και το Καυκί».

[8]. Είναι ο αρχηγός-ο κάπος των όπλων, εξ αυτού οι Λεκκιάνοι του Δρυαλιού αποκαλούνταν και Καπιτιάνοι.

[9]. Σακελλαρίου Μιχαήλ: «Η Πελοπόννησος κατά την Δευτέρα Τουρκοκρατία» σελ. 94-85  Ήταν ο διοριζόμενος  σε κάποιο γεωγραφικό διαμέρισμα αντιπρόσωπος-βοεβόδας του ντόπιου ηγεμόνα, που ασκούσε την είσπραξη των οικονομικών υποχρεώσεων των κατοίκων.

[10].Ο καπετάν Βασίλακας ήταν ο Βασίλης Λεκκάκος ο αποκαλούμενος Βεργαράς, γιατί ήταν ψιλόλιγνος σαν βέργα, είχε καϊκι και ήταν από τους σημαντικούς της πατριάς του Λέκκα πριν από την Επανάσταση του 1821 και μετά απ’ αυτήν. Σήμερα Λεκκιάνοι με το επώνυμο Βεργαράκος ζουν στην Αμερική. Η γιαγιά Παναγιωτάκενα η Βεντίκενα ήτανε η τελευταία Βεργαρίτσα-Λεκκίτσα και ο πύργος των Βεργαριάνων στον Κότρωνα έχει περιέλθει στους απογόνους της Βεντικιάνους. 

[11]. κατά την Ενετοκρατία (1685-1715).

[12].  Τούτο αναφέρεται στο βιβλίο «Σέριφος» της Ευαγγελίας Λιάτα.

[13]. Κεφαλληνιάδη Νικολάου: «Πειρατεία-Κουρσάροι στο Αιγαίο» σελ. 34 και 176.

[14]. Τα αδέλφια Γκένος(Γιάννος) και Λέκκας(Αλέξανδρος) Μπουαίοι-Δαλασσηνοί ή Θαλασσινοί είναι  αυτοί που ηγήθηκαν το έτος 1405 μ.Χ δέκα χιλιάδων 10.000 Βυζαντινοηπειρωτών που κατήλθαν από την Ήπειρο-Αιτωλοακαρνανία και εγκαταστάθηκαν με την άδεια του Θεοδώρου Παλαιολόγου στο Δεσποτάτο του Μυστρά.  

[15]. «Ζάραξ–Ιστορικά και λαογραφικά σημειώματα περί του τόπου» σελίδα 108 Αθήναι 1960.

[16]. Το έγγραφο έχει ως ακολούθως: «Ναξία 1816 Απριλίου 2 Ε.Ν. ημέρα Τρίτη επαρρησιάσθησαν εις την Καντζελαρίαν του Κονσολάτου του Αυτοκρατορικού πασών των Ρουσσιών εις Ναξία οι κάτωθεν υπογεγραμμένοι, Λάμπρος Ρεϊζης, Νεονής Ιωβάννης Ρώσσος και Κωνσταντής Μεσμελής, οι οποίοι με το να εφέρθησαν με την βάρκαν τους εις το νησάκι ονομαζόμενον Σχοινούσαν……δια να φέρουσι εδώ εις το πόρτο τον σινιόρ Γεωργάκη Μπαρδάκα σούδιτου Ρούσσου με τη μητέρα του και την σύζυγο του, εκεί είδανε εις ταις ένδεκα του Φλεβαρίου απερασμένους και επλάκωσαν εις εκείνο το νησί ένα καϊκι κλέπτικο, καραβοκυρεμένο από ένα Κρανιδιώτη ονόματι Σανόπουλο του Σταμάτη Λέκκα και οι λοιποί όλοι σύντροφοι του ήτανε Μανιάτες.»

[17]. Στη Μάνη την περίοδο αυτή υπήρχαν δύο πολιτικοί σχηματισμοί, ο ένας αναγνώριζε ως αρχηγό του τον Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη, ενώ στον άλλο ηγείτο ο ανιψιός του, ο Νικόλαος Πιεράκος Μαυρομιχάλης, που ήταν περισσότερο φιλικός προς τα ανάκτορα.    

[18]. Στο μοιρολόγι του Γιώργαρου Σκυλακάκη είδαμε ότι ο Γιώργαρος περίμενε ενίσχυση από τον Τσιλιβόπιερα, όταν συγκρούστηκε με τους στρατιώτες του Φέδερ, που του επιτέθησαν.

[19].Το προσηγορικό Θαλάσσης αναφέρεται ενδεικτικά και σε άλλα μοιρολόγια για να δειχτεί η πατρογονική Βυζαντινή καταγωγή των Λεκκαίων από τους Δαλασσηνούς.