«Καταφύγιο» συγγραφέων στη Μάνη

ΤΖΟΝ ΚΙΤΜΕΡ*

Η οικία του διάσημου Βρετανού φιλέλληνα Πάτρικ Λι Φέρμορ ανακαινίστηκε και μετατράπηκε σε μορφωτικό κέντρο.

Ολοι μας ελπίζουμε να ζήσουμε μια καλή ζωή. Κάποιοι καλότυχοι, μάλιστα, καταφέρνουν να γεμίσουν τα χρόνια τους για δυο ζωές. Αλλά ο σερ Πάτρικ Λι Φέρμορ (γνωστός στα ελληνικά ως «κυρ-Μιχάλης», αλλά ως «Πάντι» στα αγγλικά) ήταν σαν να έζησε τρεις ζωές γεμάτες.
Ως νεαρός, έκανε μια επική πορεία με τα πόδια από την Ολλανδία στην Κωνσταντινούπολη, έζησε πολλές περιπέτειες, ερωτεύτηκε ενδεείς αριστοκράτισσες κι έχτισε έναν μεγάλο προσωπικό θρύλο.
Κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ως μέλος της Υπηρεσίας Ειδικών Αποστολών (SOE), συνεισέφερε σημαντικά στην Αντίσταση στα βουνά της κατεχόμενης Κρήτης.
Και στα μεταπολεμικά χρόνια, έγινε ένας από τους πιο σπουδαίους Aγγλους ταξιδιωτικούς συγγραφείς του 20ού αιώνα. Διαφέρουν οι γνώμες για το ποιο ήταν το σπουδαιότερό του βιβλίο, αλλά η «Μάνη» (1958) και η «Ρούμελη» (1966) με επηρέασαν περισσότερο.

Η «κορυφαία αίθουσα όλου του κόσμου», σύμφωνα με τον Τζον Μπέτζμαν, η τραπεζαρία στο σπίτι του Φέρμορ, όπως είναι σήμερα.

Ο Λι Φέρμορ και το έργο του μοιάζουν να συνεχίζουν την πορεία τους στον χρόνο: δημοσιεύθηκαν δύο νέοι τόμοι της επιστολογραφίας του, εκδόθηκε η διήγησή του για την απαγωγή του στρατηγού Κράιπε, η ελκυστική βιογραφία από την Αρτέμιδα Κούπερ τράβηξε την προσοχή πολλών ανθρώπων, και το Μουσείο Μπενάκη εξέδωσε το 2017 ένα αξιοσημείωτο αφιέρωμα στη μνήμη του συγγραφέα.
Η υλική κληρονομιά
Αλλά υπάρχει επίσης μεγάλο ενδιαφέρον για την υλική κληρονομιά του Λι Φέρμορ. Το 1996, ο Πάντι και η σύζυγός του Τζόαν συμφώνησαν να προσφέρουν την οικία τους στο Μουσείο Μπενάκη, ώστε μετά τον θάνατό τους το σπίτι τους στο Καλαμίτσι, κοντά στην Καρδαμύλη της Μάνης, να γίνει μορφωτικό κέντρο συγγραφέων.
Ο Πάντι απεβίωσε το 2011, η Τζόαν λίγα χρόνια πριν, κι έτσι το κληροδότημα πραγματοποιήθηκε σε μια δύσκολη εποχή για την Ελλάδα, στο αποκορύφωμα της οικονομικής κρίσης, φέρνοντας το Μουσείο Μπενάκη αντιμέτωπο με μεγάλες προκλήσεις.

Γεύμα στην Καρδαμύλη, στην «κορυφαία αίθουσα όλου του κόσμου», προς τιμήν των ανδρών που έχτισαν το σπίτι. Στο κέντρο, ο Πάτρικ Λι Φέρμορ. Από το βιβλίο «Πάτρικ Λι Φέρμορ. Μια περιπέτεια» της Αρτέμιδος Κούπερ.

Χτισμένο το 1964, το σπίτι δεν είχε σχεδόν καθόλου ανακαινιστεί από τότε. Το επισκέφθηκα κι ο ίδιος το 2015 και είδα πόσες εργασίες χρειάζονταν για να μετατραπεί το σπίτι σε μορφωτικό κέντρο. Οι στέγες, τα παράθυρα, οι πόρτες, τα παντζούρια, τα μπάνια, η κουζίνα, τα ηλεκτρολογικά – όλα ήθελαν εκτεταμένη ανακαίνιση. Δεν υπήρχε ούτε κλιματισμός ούτε Wi-Fi. Χιλιάδες βιβλία έπρεπε να καταγραφούν, πολλά έργα τέχνης να διατηρηθούν, η ασφάλεια της ιδιοκτησίας να βελτιωθεί. Επρόκειτο για ένα μεγάλο και κοστοβόρο έργο.
Το 2016 το Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος έκανε μια μεγάλη δωρεά στο Μουσείο Μπενάκη.
Οι εργασίες ξεκίνησαν αμέσως και ολοκληρώθηκαν μερικούς μήνες πριν. Είχα την τιμή να περάσω χρόνο στην οικία φέτος το καλοκαίρι και είδα με τα μάτια μου την ολοκληρωμένη αποκατάσταση. Είναι πραγματικά εντυπωσιακή: εκτελέστηκε με τις πιο απαιτητικές προδιαγραφές, αλλά κατάφερε να διατηρήσει την αυθεντικότητα των αρχικών σχεδίων.
Η οικία είναι πλέον έτοιμη για την καινούργια ζωή της ως μορφωτικού κέντρου, αλλά παραμένει ένα αληθινό σπίτι.

Το 2016, το Iδρυμα Σταύρος Νιάρχος έκανε μεγάλη δωρεά στο Μουσείο Μπενάκη. Οι εργασίες ξεκίνησαν αμέσως και ολοκληρώθηκαν μερικούς μήνες πριν. Η οικία είναι πλέον έτοιμη για την καινούργια ζωή της ως μορφωτικού κέντρου.

Το σπίτι χτίστηκε μέσα σε έναν ελαιώνα, που βλέπει στον Μεσσηνιακό Κόλπο.
Πίσω του διακρίνεται ο Ταΰγετος. Το οικόπεδο είναι ανισόπεδο: στη μια άκρη ένας απόκρημνος γκρεμός αγκαλιάζει έναν ορμίσκο, στην άλλη κατηφορίζουν οι πεζούλες προς μια παραλία, προσβάσιμη και μέσω ενός δημόσιου χωματόδρομου. Η κύρια ιδιοκτησία αποτελείται από το σπίτι το ίδιο και το στούντιο του συγγραφέα, που βρίσκεται σε μικρή απόσταση από το σπίτι.
Στο κύριο επίπεδό του. το σπίτι περιβάλλεται από μια τεράστια ταράτσα, στρωμένη με πήλινα πλακάκια και συνθέσεις από βοτσαλωτό.
Σκαμμένα στην ταράτσα υπάρχουν καθιστικά, φτιαγμένο το καθένα γύρω από ένα πέτρινο τραπέζι. Από την ταράτσα το σπίτι φαίνεται σαν να είναι μονώροφο, αλλά πραγματικά ξεχειλίζει πάνω από την άκρη της πεζούλας, αγκαλιάζοντας το κατώτερο επίπεδο.
Το σπίτι αποκαλύπτεται μόνο από το εσωτερικό. Είναι μοναδικό: ούτε μανιάτικο, ούτε αγγλικό, αλλά το προϊόν της φαντασίας των Λι Φέρμορ και του αρχιτέκτονά τους Νίκου Χατζημιχάλη.
Ενας θολωτός προθάλαμος βγάζει στην καρδιά του σπιτιού: μια ανοικτή πέτρινη στοά, η οποία μοιάζει με μεσαιωνικό μοναστηριακό περιστύλιο και ενώνει τέσσερις σουίτες δωματίων.
Το πιο μεγαλοπρεπές είναι το γιγαντιαίο σαλόνι: το κύριο καθιστικό και τραπεζαρία της οικίας.
Το δάπεδό του είναι κατασκευασμένο από πράσινη πηλιορείτικη πέτρα, το ταβάνι του είναι καφασωτό μελιού πεύκου.

Eνας θολωτός προθάλαμος βγάζει στην καρδιά του σπιτιού: μια ανοικτή πέτρινη στοά, η οποία μοιάζει με μεσαιωνικό μοναστηριακό περιστύλιο και ενώνει τέσσερις σουίτες δωματίων. Χτισμένο το 1964, το σπίτι δεν είχε σχεδόν καθόλου ανακαινιστεί από τότε.

Στη μια άκρη του δωματίου είναι ένα όμορφο χαγιάτι τουρκικής αισθητικής με ένα άνετο ντιβάνι. Στην άλλη, το ντιβάνι ζεσταίνεται τον χειμώνα από ένα λίθινο τζάκι περσικής τεχνοτροπίας.
Οι τοίχοι καλύπτονται από χτιστές βιβλιοθήκες, όλες φορτωμένες βιβλία. Στο ίδιο αυτό επίπεδο είναι και τα δυο κύρια υπνοδωμάτια και η κουζίνα.
Στο κατώτερο επίπεδο υπάρχουν περισσότερα δωμάτια.
Απέναντι από το κύριο κτίριο είναι το στούντιο που ολοκλήρωσε ο Πάντι το 1969.
Κι αυτό είναι κατασκευασμένο από πέτρα, με μια κληματαριά στην στέγη. Το κέντρο του γραφείου είναι το σεκρετέρ, γύρω από το οποίο είναι τοποθετημένα τα βιβλία αναφοράς, οι τόμοι Ιστορίας και η λογοτεχνία που εμπλούτισαν τη φαντασία του συγγραφέα.
Εδώ νιώθεις πραγματικά την παρουσία του.

Οι δύο όψεις
Για μένα, η οικία έχει διχασμένη προσωπικότητα. Από τη μια, είναι απίστευτα κοινωνική.
Θέλει προσκεκλημένους, καλή παρέα, ανθρώπινη συζήτηση, γέλια. Από την άλλη, είναι και τόπος για σιωπηλή μελέτη και διανοητικές δραστηριότητες. Σχεδόν κάθε δωμάτιο έχει γωνίες όπου μπορεί κανείς να κάτσει για να διαβάσει και να γράψει απερίσπαστος, και το ίδιο ισχύει και στα εξωτερικά μέρη της οικίας. Θα είναι τέλειο για μια κοινότητα συγγραφέων.
Αυτή είναι μια μεγαλειώδης οικία –μια μοναδική έκφραση του αγγλοελληνισμού, χτισμένη από δύο μοναδικούς φιλέλληνες– και ήταν για μένα μεγάλη τιμή να είμαι ο καλεσμένος του Μουσείου Μπενάκη. Τον Οκτώβριο ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας θα εγκαινιάσει επισήμως το μορφωτικό κέντρο. Οι συγγραφείς θα φτάσουν του χρόνου.

Περιβάλλεται από ελαιώνα που βλέπει στον Μεσσηνιακό Κόλπο.

Σε αυτούς εύχομαι κάθε έμπνευση και συγχαίρω το Μουσείο Μπενάκη και το Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος για την καταπληκτική αποκατάσταση.
Χάρη σε αυτά, η μνήμη των Πάντι και Τζόαν και η αγάπη τους για την Ελλάδα θα συνεχίσουν να ζουν. Ο θρύλος τους θα συνεχίσει την πορεία του στο χρόνο.

* Ο δρ Τζον Κίτμερ είναι πρόεδρος του Αγγλοελληνικού Συνδέσμου και τέως Βρετανός πρέσβης στην Ελλάδα. Στα ελληνικά, κυκλοφορούν τα εξής βιβλία του Πάτρικ Λι Φέρμορ: «Ατέλειωτος δρόμος. Από τις σιδηρές πύλες του Δούναβη ώς τον Αθω», «Η απαγωγή του στρατηγού Κράιπε», «Η πορεία προς την Κωνσταντινούπολη», όλα από τις εκδόσεις Μεταίχμιο. Από τον ίδιο εκδοτικό οίκο έχει κυκλοφορήσει η βιογραφία του «Μια περιπέτεια» από την Αρτέμιδα Κούπερ, αλλά είναι εξαντλημένη. Τα βιβλία του Φέρμορ «Ρούμελη» και «Μάνη» κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Κέδρος. Τα «Βιολιά του Σεν Ζακ» από τις εκδόσεις Εστία.

kathimerini.gr/