Γύθειο - Θεογονία

Έχουν γραφτεί πολλά για την ετυμολογική προέλευση του Γυθείου. Ότι δηλαδή σημαίνει γη θεών, ότι ήταν ορυκτός(τεχνητός) λιμένας των Σπαρτιατών και σε αυτό οφείλει την ονομασία του, από το Γύτεον= σκαμμένο. Θα τολμήσω να προσθέσω και την δική μου άποψη σχετικά με την ετυμολογία της λέξεως αν και στερούμαι επιστημονικής κατάρτισης, απλά για να την θέσω υπ΄όψιν των ειδημόνων που θα την αποδείξουν λογικά εφ όσον είναι σωστή.
Το όνομα έχει σχέση με την Πελασγική ρίζα -ΚΥ- από την οποία προέρχεται και το ρήμα Κύω .
Η έννοια αυτής της ρίζας γίνεται κατανοητή από το παράγωγο ρήμα της, το Κύω,
που σημαίνει ότι κάτι «κυοφορείται», ευρίσκεται δηλαδή μέσα σε καλυπτόμενο και προστατευμένο περιβάλλον . Αυτό δεν είναι απαραίτητα ,πάντα μία ανθρώπινη ύπαρξη, αλλά μπορεί να είναι και ενέργεια ή ιδέα ή και σύνθεση αυτών, και άλλων καταστάσεων.
Παράγωγο ουσιαστικό της ρίζας -ΚΥ- είναι το ΕΓΚΥΟΣ=ΕΝ-ΚΥ-ΟΣ όπου ΕΝ=εντός- ΚΥ=αναπτυσσόμενο. Συνεπώς η ρίζα -ΚΥ- εννοιολογικά σημαίνει την διόγκωση που περικλείει προστατεύει και ανατρέφει κάτι.
Άλλες λέξεις που επιτείνουν αυτή την εννοιολογική σημασία είναι:
κύββα=ποτήρι το περιέχον υγρό.
κύβας=νεροθήκη.
Σ-κύτη=κεφαλή περικλείει τον εγκέφαλο.
σ-κύτος=δέρμα περικλείει το σώμα
κύπη=κύπελλο περικλείει νερό
κύβεθρον=κυψέλη περίκλειε τις μέλισσες.
Στην ρίζα -ΚΥ- αν υποθέσουμε πώς γίνει αλλαγή του φωνήεντος, με την προϋπόθεση, πώς η ορθογραφία τις απώτατες περιόδους που έζησαν οι Πελασγοί δεν είχε σημασία. Βάσει αυτής της αλλαγμένης ως προς τα φωνήεντα ρίζας υπάρχουν και αρκετές μυθολογικές έννοιες, όπως Κύκνος, Κοίος, Φορκυς, Κητώ.
Και η λέξη Κι-θάρα οφείλει την προέλευσή της στην ίδια ρίζα στης οποίας το αντηχείο κυοφορείται ο ήχος που παράγεται.
Αλλά και η ονομασία του νησιού Κυ-θηρα που βρίσκεται κοντά στην Λακεδαίμονα οφείλεται στην ίδια ρίζα, καθώς και άλλες λέξεις που προκύπτουν όπως, κοίλον, κοιλιά, κοιλάδα κ.α.
Δεν είναι βέβαια άσχετες με την περιοχή της Λακεδαίμονος, την οποία ο Όμηρος αποκαλούσε στα έπη του «κοιλην Λακεδαίμονα» προσδίδοντας της με αυτόν τον τρόπο την έννοια ότι περικλειόταν, προστατευόταν, και κατ’ επέκταση προστάτευε με την φυσική της θέση τους κατοίκους της.
Γιατί άραγε αυτός ο γλωσσικός πλεονασμός, και κοίλη και Λάκε- αν δεν ήθελε να δηλώσει ο μεγαλύτερος των ποιητών και ένα επιπλέον νόημα που έχει να κάνει με την δημιουργία την γέννηση την ανατροφή και την προστασία.
Είναι γνωστό πώς το πρώτο συνθετικό της λέξεως Λακε-δαίμων σημαίνει το βαθούλωμα, την κοιλάδα και το δεύτερο τον θεό. Θα μπορούσε λοιπόν ελεύθερα να ερμηνευθεί η κοιλάδα του θεού, ή η περιοχή που επέλεξαν οι θεοί.
Με τα παραπάνω λοιπόν σαν γνώμονα, υποστηρίζω πώς η λέξη Γύθειον, υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να προέρχεται από την Πελασγική ρίζα -ΚΥ+θειον δηλαδή ο τόπος που καλυπτόταν, προστατευόταν από τους θεούς κατ’ επιλογήν για να εξυπηρετήσει κάποιους σκοπούς τους ή ο τόπος που επιλέχτηκε να κυοφορήσει, τους «θεούς».
Η δεύτερη συνθετική λέξη –θείον βέβαια δεν χρειάζεται περισσότερες επεξηγήσεις, είναι κατανοητή και σε χρήση μέχρι σήμερα.
Όσον αφορά το πρώτο συνθετικό, θα επικαλεστώ μόνο το ένστικτό μου, και την ιδιάζουσα προφορά που έχει στην περιοχή της Μάνης το σύμφωνο -Κ- για όσους δεν έχουν ακουστική εμπειρία, μια δασεία και ταυτόχρονη απόδοση ηχητικά και των τριών ουρανικόφωνων συμφώνων γΚΧ.Εξ άλλου είναι λογικό να σκεφτεί κάποιος πώς, επειδή είναι συγγενικά ως προς την προφορά, είναι πολύ πιθανόν το ένα να αντικατασταθεί από το άλλο μέσα στην διάρκεια της εξελικτικής της γλώσσας.
Ένα ακόμη επιχείρημα της πιθανότητας να ισχύουν τα παραπάνω είναι η εννοιολογική, ταυτότητα, όπως αναλύθηκε των δύο ονομασιών για την περιοχή, Λακεδαίμων και Γύθειο έχουν την ίδια ακριβώς έννοια.

Μαΐνη–Πασσαβάς – Φράγκα

Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος Προς ίδιον υιόν Ρωμανόν κεφ.49
…..«Διάκειται δε ο τοιούτος τόπος είς άκραν του Μαλέα, ήγουν εκείθεν του Εζερού προς την παραθαλασσίαν. Δια δε το τελείως υποταγμένους είναι αυτούς και άρχοντα παρά του στρατηγού δέχεσθαι και πειθαρχείν και υπείκειν ταίς του στρατηγού προστάξεσιν παρέχουσι πάκτον εκ παλαιοτάτου χρόνου νομίσματα υ΄.»…Στην παραπάνω παράγραφο έχουμε μια πλήρη γεωγραφική παρουσίαση του «κάστρου Μαΐνης». Είναι σαφές ότι ορίζεται μια ευρύτερη περιοχή, που ξεκινά από το ακρωτήριο Μαλέας, συνεχίζει πέραν του Εζερού (‘Ελους), σε όλο το παραλιακό ανάπτυγμα. Φυσικό να ορίζεται σαν αρχή η άκρα Μαλέας, επειδή είναι το πρώτο, γνωστό σημείο που συναντούσαν τα πλοία ερχόμενα από Βυζάντιο πριν μπουν στον Λακωνικό. Η λέξη «κάστρο» τονίζει την ισχυρή στρατηγική θέση της περιοχής.
Υπάρχει ταύτιση εννοιών σε όλες τις ονομασίες που είναι γνωστές από την αρχαιότητα. Ταίναρον είναι, η μεγάλη και επιμήκης έκταση γης, αλλά και Μαΐνη, εκτός από την έννοια της ισχύος, απαντάτε και με το ίδιο νόημα, δηλαδή επιμήκη έκταση γης, ή θαλάσσης.(Main =“continuous stretch of land or water”).
Ακόμη στην περιοχή, ορίζεται άρχοντας από τους Βυζαντινούς, και πληρώνονται φόροι. Διακρίνουμε μια, ισσοροπία που θα μπορούσε να θεωρηθεί όχι τόσο υποταγή όπως αναφέρεται για ευνόητους λόγους, αλλά ένα είδος αυτοδιοίκησης, με την εποπτεία των Βυζαντινών.
…..«Και πάντας μέν τους σκλάβους και λοιπούς ανυπότακτους του θέματος Πελοποννήσου υπέταξε και εχειρώσατο, μόνοι δε οι Εζερίται και οι Μηλιγγοί κατελείφθησαν υπό την Λακεδαιμονίαν και το Έλος. Και επειδή όρος εστίν εκείσε μέγα και υψηλότατον, καλούμενον Πενταδάκτυλος, και εισέρχεται ώσπερ τράχηλος είς την θάλασσαν έως πολλού διαστήματος, διθα δε το είναι τον τόπον δύσκολον, κατώκησαν είς τας πλευράς του αυτού όρους, εν μέν το ενί μέρει οι Μηλιγγοί, εν δε τώ ετέρω μέρει οί Εζεριται.»…Οι προσηλιακοί όμως και οι αποσκιεροί όπως θα λέγαμε σήμερα, δηλαδή Εζερίτες και Μηλιγγοί, πρόβαλλαν αντίσταση, και ανέβηκαν στα ορεινά του Ταϋγέτου.
Κλασική ελληνική πολεμική μέθοδος. Με άλλα λόγια, άλλοι δέχθηκαν την εποπτεία του Βυζαντίου αμαχητί και κάποιοι αντιστάθηκαν. Είναι αυτόχθονες, απόγονοι των Ελευθερολακώνων, που ονομάσθηκαν έτσι από την τοποθεσία που κατοικούσαν, και που δεν αποκλείεται να είχαν εμπλουτισθεί με κάποιους άλλους λόγω των συνεχών μεταναστεύσεων πληθυσμών. Στην περιοχή της Μάνης άλλωστε το φαινόμενο να αναζητούν και να βρίσκουν καταφύγιο, ομάδες ή και άτομα που κινδυνεύουν παρατηρείται συνεχώς, κατά την διάρκεια της ιστορίας.
……«Ιστέον ότι οι του κάστρου Μαΐνης ουκ εισίν από της γενεάς των προρρηθέντων Σκλάβων, αλλ’ εκ των παλαιοτέρων Ρωμαίων, οι και μέχρι τον νυν παρά των εντοπίων Έλληνες προσαγορεύονται δια το εν τοις προπαλαιοίς χρόνοις ειδωλολάατρας είναι και προσκυνητάς των ειδώλων κατά τους παλαιούς Έλληνας, οίτινες επί της βασιλείας τον αοιδίμου Βασιλείου βαπτισβέντες χριστιανοί γεγόνασιν. Ο δε τόπος εν ω οικούσιν εστίν άνυδοος και απρόσοδος, ελαιοφόοος δε, όθεν και την παραμυθίαν έχουσι»……Και η ταυτότητα των Μανιατών κατά τον Πορφυρογέννητο. Αυτοί δεν κατακτήθηκαν ποτέ, και παρέμειναν σαν θύλακας, που διέσωσε την συνέχεια από την αρχαιότητα. Βεβαίως πρέπει να επισημανθεί και η τακτική «διαίρει και βασίλευε» των Βυζαντινών, που κατακερματίζει τους κατοίκους της μείζονος περιοχής, ανάλογα με τις σχέσεις που διατηρούσαν με την αυτοκρατορία. Είναι λογικό σε μια μικρής εκτάσεως περιοχή, να μην υπήρχαν φυλετικές διαφορές, παρά μόνο κάποιες τοπικές διαφοροποιήσεις. Έτσι έχουμε τους υποτακτικούς, και τους απείθαρχους, αλλά και τα την διαφορετικότητα εύφορων και άγονων περιοχών.
Μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους 1204 ακολουθούν και οι υπόλοιπες περιοχές της αυτοκρατορίας στην Πελλοπόνησσο μέχρι το 1209.
Το νεοσύστατο φραγκικό κράτος οργανώθηκε σύμφωνα με τα διοικητικά πρότυπα της φεουδαρχικής Ευρώπης. Οι Βιλλεαρδουίνοι χώρισαν τα εδάφη σε 12 βαρωνίες με τα φέουδά τους: Ακοβα, Καρύταινα, Πάτρα, Πασσαβάς, Βοστίτσα, Καλάβρυτα, Χαλανδρίτσα, Βελιγοστή, Νίκλι, Γεράκι, Γρίτσενα, Καλαμάτα-Κυπαρισσία.
Στο χρονικό διαβάζουμε :
«Του μισίρ Ντζά γαρ ντε Νουηλή ο Πασσαβάς του εδόθηκαι τέσσαρα φίε να κρατή, φλάμπουρον να βασταίνη,να ένι πρωτοστάτορας, να τα έχη ιγονικόν του».Πρόκειται για τον Jean de Nully (Ζαν ντε Νουλύ),1254 πού ανέλαβε να διοικήση τη βαρωνία του Πασσαβά., που ήταν χωρισμένη σε τέσσερα φέουδα.
Δεδομένου ότι οι κατακτητές ενδιαφέρονταν για εύφορα εδάφη, συνάγεται το συμπέρασμα ότι η βαρονία περιελάβανε την ευρύτερη περιοχή της επαρχίας Γυθείου πιθανόν και μέχρι την σημερινή Σκάλα. Μπορούμε να υποθέσουμε την διαίρεση της περιοχής βάσει της γεωγραφικής κατανομής, και των παραγωγικών της δυνατοτήτων. Εκτός αυτού η κοντινότερη βαρονία είναι το Γεράκι.
Ο Γουλιέλμος που ανέλαβε το 1246 την ηγεμονία, αντικαθιστώντας τον αδελφό του Γοδεφρείδο, εδραίωσε την κυριαρχία στην Λακωνία και υπέταξε τους Μηλιγγούς.
Ο Γουλιέλμος ήταν γεννημένος στην Καλαμάτα, μιλούσε Ελληνικά και έδειξε ιδιαίτερη αγάπη για την Λακωνία. Το 1259 μετά την ήττα στην Πελαγονία, και αφού συνελήφθει, αντάλλαξε με την ελευθερία του τα κάστρα που έκτισε στην Λακωνία.
Το σημαντικότερο όπλο ήταν τα κάστρα που έκτισε και είχαν στόχο να κάμψουν την αντίσταση των ντόπιων. Το 1249 κτίσθηκε ο Μυστράς, και τέσσερα χρόνια αργότερα ο Πασσαβάς, και στην συνέχεια το Λέυκτρο, όπως προκύπτει από τα ιστορικά στοιχεία αλλά και από τα υπολείμματα των κάστρων, που ταυτοποιούν την ύπαρξή τους.
Βεβαίως ο ανώνυμος δημιουργός του χρονικού επιμένει να αναφέρεται στο κάστρο της Μαΐνης.
….«Εν τούτω εκαβαλλίκεψεν ο πρίγκηπας ατός του,καθώς τον εσυμβούλεψαν οι άνθρωποι του τόπου,κι επέρασεν τον Πασσαβάν κι εδιάβη εις την Μαϊνηνεκεί ηύρεν σπήλαιον φοβερόν εις ακριοτήρι απάνω.Διατί του άρεσαν πολλά, εποίησεν ένα κάστρονκαι Μαΐνην το ωνόμασε, ούτως το λέγουν πάλιν»…..Πιθανόν πρόκειται για παινέματα προς επίτευξη θετικού κλίματος, καθόσον η κατάκτηση της Μαΐνης απέδιδε αίγλη, κάτι σαν διαφήμιση αλλά και κολακεία.
Ουσιαστικά δεν είχε και ωφελιμιστικό στοιχείο, επειδή ο δρόμος μεταξύ Καλαμάτας και Πασσαβά μπορούσε να διαφυλαχθεί όπως θα πούμε πάρα κάτω.
Δεν θέλω να πώς δεν έκανε την περιοδεία του στα ενδότερα ο Γουλιέλμος, άλλωστε είχε και δικούς του ανθρώπους, αυτό δεν σημαίνει όμως ότι είχε κατακτητικές βλέψεις μάλλον ειρηνικά «εδιάβη εις την Μαϊνην» και συνέχισε τον δρόμο του.
Η μοναδική εκδοχή είναι το κάστρο, που ονομάσθηκε Μαϊνη, να μην είναι άλλο από το υπάρχον κάστρο του Πασσαβά, δεδομένου ότι Πασσαβάς είναι ευρύτερη περιοχή από την οποία και επέρασε.
Ο ερευνητής Μίλλερ αναφέρει ότι δεν βρίσκεται το κάστρο στην δυτική πλευρά : «Έχτισε πιο κάτω, προς την διεύθυνση του ακρωτηρίου Ματαπά το κάστρο της παλιάς Μάινας, και στην δυτική πλευρά του ακρωτηρίου, κοντά στην Κιτριές το τρίτο κάστρο του Λέυκτρου.»
Επετεύχθησαν λοιπόν οι βασικοί στόχοι με τρία κάστρα σχετικά με τους ορεσίβιους του Ταϋγέτου, οι οποίοι δεν ήταν Σλάβοι αλλά ντόπιοι Σκλάβοι(υπόδουλοι), πεδινοί που ανέβηκαν σε υψηλότερα σημεία για ασφάλεια, όπως συνήθως γίνεται.
….«Κι αφ΄οτου γαρ εχτίστηκαν τα κάστρα όπου σε είπα
Το Λεύκτρον γαρ και ο Μυζηθράς και της παλαιάς Μαίνης
Εδούλωσε τα σλαβικά κ΄είχεν τα είς θέλημα του»….Δεν συνέβη όμως το ίδιο και με τους ορεσίβιους και ανυπότακτους Μανιάτες. Το 1249 κτίσθηκε ο Μιστράς, και τέσσερα χρόνια αργότερα ο Πασσαβάς, και στην συνέχεια το Λεύκτρο.
Οι Μανιάτες πολεμούσαν συνεχώς τους Φράγκους, και αυτό υποχρέωσε τον διορισθέντα καθολικό επίσκοπο να ζητήσει, από τον πάπα να επιστρέψει στην Ιταλία, πράγμα το οποίο έγινε.
Η περιοχή της Φράγκας, το στενό της Λαγκάδας και ο Αι Λιάς στον ορίζοντα
Το κέντρο της Βαρονίας ήταν ό Πασσαβάς, και ένα προκεχωρημένο φυλάκιο το στενό της Λαγκάδα. Για όσους γνωρίζουν την περιοχή το σημείο είναι υψίστης στρατηγικής σημασίας όπως ο Πασσαβάς ίσως και ουσιαστικότερη.
Αν ο Πασσαβάς είναι πύλη εισόδου για την Μάνη, το στενό της Λαγκάδας είναι πύλη εξόδου από την Μάνη.
Κατάλοιπα μαρτυρούν την σημαντικότητα που είχε την περίοδο της Φραγκοκρατίας και όχι μόνο. Και στην πρόσφατη σχετικά Γερμανική κατοχή στο συγκεκριμένο σημείο στήθηκε ενέδρα, και έγινε δολιοφθορά από Μανιάτες εναντίον των Γερμανών.
Με κατεύθυνση προς το Γύθειο από Αρεόπολη, ενώ στα δεξιά μας ρέει ο ποταμός Σκύρας του Παυσανία, το Πλατύ ποτάμι σήμερα, περνώντας το στενό η περιοχή που συναντάμε λέγεται Φράγκα. Το όνομα που παρέμεινε ορίζει την περιοχή που τελούσε υπό Φραγκική κατοχή. Λογικά λοιπόν γίνεται σαφές ποιο ήταν το κομμάτι από την γεωγραφική περιοχή της Μάνης που παρέμεινε για μικρό χρονικό διάστημα υπόδουλο κατά την μικρή περίοδο της Φραγκοκρατίας.
Άλλο ένα κατάλοιπο θα μπορούσε να θεωρηθεί το ονοματωνύμιο Ντεμίρος που παραμένει μέχρι και σήμερα. Είναι το επίθετο οικογένειας που παραμένει στην περιοχή πριν από την Φράγκα στο στενό της Λαγκάδας που ονομάζεται Ντεμιριάνικα.
Το σημαντικότερο όμως στοιχείο που δηλώνει την εχθρική στάση των Μανιατών εναντίων των Φράγκων κατακτητών είναι η περιοχή του ξεμονιού Σταμάτα.
Πριν φτάσουμε στα Ντεμιριάνικα, πηγαίνοντας προς Φράγκα, στα δεξιά μας ψηλά στο βουνό είναι το ξεμόνι Μοναστήρι ή Καταφύγγι, ή Γκρεμός.
Όπως όλη η περιοχή της Μάνης έτσι και εδώ έχομε ιστορικές μνήμες που έχουν αποδειχθή, και ίσως περισσότερες παραμένουν στο σκοτάδι.
Το 1618 βρίσκουμε στην επιστολή προς τον Δούκα του Νεβέρ την υπογραφή του Ιώσαφου ιερομόναχου και ηγούμενου του Χέλμου(Γκρεμού).
Πρόκειται για αυτό το μοναστήρι, και από άλλες πηγές βρίσκουμε ότι κληρονομήθηκε στη συνέχεια στον Παρθένιο Καλκανδή θρησκευτικό αρχηγό της αποικίας στην Κορσική. Το μοναστήρι τελούσε υπό την διοικητικήν μέριμνα της επισκοπής Καρυουπόλεως.
Είναι φανερό λοιπόν ότι στην περίπτωσή μας λόγω του γεωφυσικού αναγλυφου δεν ήταν δυνατή ή πρόσβαση των Μανιατών περεταίρω προς την περιοχή της Φράγκας.
Έτσι λοιπόν οι Μανιάτες σταματούσαν αναγκαστικά εδώ, πράγμα που προϋποθέτει την ύπαρξη συνόρων και φρουράς για την φύλαξη της Φράγκικης περιοχής.
Και ό ρόλος του Μοναστηριού αν δεν ήταν καθαρά πολεμικός, σε κάποιο βαθμό ήταν τουλάχιστον κατασκοπευτικός, και οι πρωτογενείς πληροφορίες διοχετεύονταν στην επισκοπή της Καρυουπόλεως, και στην υπόλοιπη Μάνη.
Συνοψίζοντας μπορούμε να βγάλουμε σαν συμπέρασμα ότι, ελάχιστο ενδιαφέρον είχαν οι Φράγκοι για την περιοχή της Μάνης. Είχαν όμως μεγάλη ανάγκη να εξασφαλίσουν την επικοινωνία μεταξύ Πασσαβά και Καλαμάτας.
Ο μόνος τρόπος όμως για αυτό ήταν να μπορούν να ελέγχουν τον δρόμο μεταξύ των δύο περιοχών και το στενό της Λαγκάδας ήταν το σημαντικότερο σημείο.
Έπρεπε λοιπόν να εξασφαλίζουν διαρκώς φιλικές σχέσεις με τους Μανιάτες, και σύμφωνα με αυτή την πολιτική δεν είναι καθόλου διπλωματικό να κτίσουν κάστρο στην περιοχή της Μάνης, αντιθέτως συμφέρον είχαν να παραχωρήσουν προνόμια.
Συνεπώς είναι πλήρως αντιφατικό το χρονικό όταν ισχυρίζεται ότι οι ντόπιοι συμβούλεψαν τον Γουλιέλμο να κτίσει κάστρο.Τουλάχιστον όχι στην περιοχή της Μάνης.