Η ΛΑΪΚΗ ΡΙΜΑ ΤΟΥ ΘΑΛΑΣΣΗ ΛΕΚΚΑ ΚΑΙ Η ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ
Γράφει: Ο Γιάννης Λεκκάκος Καθηγητής Σχολ.Σύμβουλος ε.τ.
Πρόεδρος του Λακωνικού Συλλόγου «ΤΕΥΘΡΩΝΗ»
1. Τα Μπαρδουνοχώρια και οι εγκατοίκηση σ΄αυτά Μανιάτικων οικογενειών
Έξω από την Μάνη στα σύνορά της με τη Λακεδαίμονα, στη Μπαρδούνια[1] οι Τούρκοι εγκατέστησαν ανάμεσα σε Έλληνες χριστιανούς, ως αφεντικά, εξισλαμισθέντες σκληρούς Αλβανούς της Αρκαδίας.
Ο Σμήνος ποταμός ήταν η διαχωριστική γραμμή της Μάνης με τα χωριά της Πέρα Ρίζας, που κατοικούσαν οι Τουρκομπαρδουνιώτες.
Τα Μπαρδουνοχώρια με τους οχυρούς τουρκομπαρδουνιώτικους πύργους, ήσαν[2]«Άρνα[3],Κοτσατίνα(Σπαρτιά),Τσέρια(ΑγίαΜαρίνα),Ζελίνα(Μελιτίνη),Ρόζοβα(Λεμονιά), Στροντζά[4] (Προσήλιο), Πρίτσα Πάνω και Κάτω(Παλιόβρυση), Κουρτσούνα(Βασιλική), Γοράνοι, Ποταμιά, Λιαντίνα, Βίγλα,Λεβέτσοβα(Κροκεές), Δαφνί, Λυκοβουνό, Ασήμι,Τάραψα(Βασιλάκιο),Πετρίνα, Παλαβίνα, Λάγιου και Αλαΐμπεη.
Οι Τουρκομπαρδουνιώτες[5]την παραμονή της Επαναστασης του 1821 οταν ακούστηκε-διαδόθηκε οτι πλοίο της Φραγκιάς αραξοβόλησε στο Γύθειο-Μαραθωνήσι, έμφορτο πολεμικών όπλων έφυγαν έντρομοι για την Τριπολιτσά.
Το πλοίο όμως δεν ήταν Φράγκικο, αλλά ανήκε στον καραβοκύρη Φραγκιά που έφερε στο Γύθειο πολεμικά εφόδια.
Τα εύφορα Μπαρδουνοχώρια τα λεγόμενα σήμερα Μανιατοχώρια με την αποχώρηση των ΤουρκοΜπαρδουνιωτών καταλήφθηκαν από τους Μαυρομιχαλαίους, Κοσονάκους-Καβαλλιεράκηδες, από κάποιες οικογένειες της Λακεδαίμονος, από μέλη Μανιάτικων γενών που προέρχονταν από τα χωριά της δώθε Ρίζας, του Σμήνου ποταμού και από μέλη κάποιων άλλων εκ Μάνης οικογενειών φιλικά προσκείμενων στους Μαυρομιχαλαίους.
2.Οι πολυάνθρωπες και πολύκλαδες ΑνατολικοΜανιάτικες πατριές
α. Γρηγοράκηδες, Τζωρτζάκηδες, Τσιγκουριάνοι, Αλτζερινιάνοι κ.α,
β. Ατσαλιάνοι [Πρόκος, Λουκάκος, Τζεφέρης[6], Σκάλκος,
[Κακάκος,Αντωνάκος, Λαμπράκος εκ Νεοχωρίου Καρυούπολης] κ.α).
γ. Καλλέργηδες[Κοφινιάνοι, Κοντολεφιάνοι, Σταθάκηδες, Μπακογιαννιάνοι,Αραπαντώνηδες, Καλαβάνος, Βαρελάς, κ.α)
δ. Φελούρηδες[ Φαρής-Φαράκος, Κρανίδης, Γιαννουτσάκος, Καρακίτσος, Ψυχογιός, Γεωργιτσογιαννάκος κ.α)
ε. Λεκκιάνοι [Λέκκας, Λεκκάκης, Μανιατάκος, Παπουλάκος-Παπουλής,Μουγάκος, Δημακόγιαννης, Θεοδωρικάκος, Μπουρίκος, κ.α.) ήρθαν στα χωριά Λάγιο, Βλαχιώτη, Στεφανιά, Σκάλα, Λέημονα, Φοινίκι, Μολάους, Μονεμβάσια μέχρι την περιοχή Βατίκων.
3. Ο Κουμουστιώτης τοποτηρητής της ευταξίας στα Μπαρδουνοχώρια
Οι οικισμοί των εκβολών του Βασιλοποτάμου(Ευρώτα) στην περιοχή της Σκάλας μαστίζονταν από την ελονοσία γι’ αυτό κάποιες ΑνατολικοΜανιάτικες οικογένειες που παρέμεναν για διάφορους λόγους εκεί, επεδίωξαν να μετακινηθούν ή μάλλον να διεκδικήσουν μερίδιο από την περιοχή των εύφορων Μπαρδουνοχωρίων (των Μανιατοχωρίων), που οι εκμεταλλεύσεις-οι καλλιέργειες ήσαν αποδοτικές με καλύτερες κλιματολογικές συνθήκες.
Η ευταξία της περιοχής των Μπαρδουνοχωρίων ανατέθηκε στον αγωνιστή οπλαρχηγό του 1821 Κουμουστιώτη από τα Κουμουστά για να αποφευχθούν αυθαιρεσίες και ετσιθελική καταπάτηση των εθνικών κτημάτων και να αποφευχθούν συγκρούσεις μεταξύ των διαφόρων ομάδων.
4. Η πατριά του Λεκκα των οικισμών της Τευθρώνης
Η πατριά του Λέκκα ήταν μια από τις ισχυρές της Τευθρώνης με μεγάλη διασπορά σε οικισμούς της Προσηλιακής Μάνης ως τούτο δείκνυται στο κατωτέρω λαϊκό στιχούργημα.
« Χιμάρα, ΡιγανοΣκαλτσοτιάνικα
Νύφι Δρυαλί και Αργιλιάς
Λεκκιάνικα όλα τα χωριά
Και μεσ’ στη μεση στο πανί[7]
Ο Κότρωνας και το Καυκί.»
Η σημαντικότητα των επί μέρους μελών της πατριάς στους οικισμούς εγκατοίκησης τους φαίνεται και από το πιο κάτω δημώδες.
«Ο Ρήγας[8] είναι στο Δρυαλί,
o βασιλιάς στο Νύφι,
o βόηβοντας[9] στον Κότρωνα,
o καπετάν Βασίλακας».[10]
5. Τα Θαλασημιάνικα της Πετρίνας- Οι Θαλασσηνοί-Λεκκαίοι και η διασπόρα τους
Στα Ενετικά αρχεία[11] αναφέρεται ότι ο Παναγιώτης Θαλασσινός κάτοικος της Μάνης ενοικιάζει το έτος 1704 από τη Βενετική διοίκηση με το σύστημα Livelo perpetuo, κτήματα και κρατικές προσόδους στην περιοχή της Βαρδούνιας στο χωριό Πετρίνα,που διασώζεται μέχρι και σήμερα κάτωθεν του παλαιού κάστρου της Πετρίνας το τοπωνύμιο « Θαλασσιμιάνικα.
Στην περιοχή της Σκάλας και της Επιδαύρου Λιμηράς συναντάται το επώνυμο Θαλασσινός- το ίδιο και στο χωριό Λέκκα της Σάμου, ένθα υπάρχουν Δαλασσηνοί ή Θαλασσινοί και Λεκκατ(κ)ηδες εκ Μάνης, αλλά και Σεβαστοί και Σεβαστάκηδες.
6. Η Πειρατεία-Ο πειρατής Σαμπάτης Λέκκας
Οι Μανιάτες ασκούσαν πειρατεία στο Αρχιπέλαγος και τη θεωρούσαν σαν υποχρέωση και ανάγκη επιβίωσης, σαν αμυντική πράξη ενάντια στους Τούρκους και τους ποικιλώνυμους πειρατές που επιβουλεύονταν τη Μάνη.
Στη Σέριφο υπάρχει η Λάκα του Λέκκα που ήταν Μανιάτης πειρατής.[12]
Εκτός αυτού Μανιάτες πειρατές σε επιδρομή τους στη Σκινούσα αιχμαλωτίζουν και γυμνώνουν μία Αξιώτικη βάρκα.[13]
Οι Λεκκαίοι[14] ασκώντας πειρατεία βρέθηκαν και εκεί.
Ο πρώτος δήμαρχος Πειραιά το έτος 1833 ονομαζόταν Σερφιώτης και προερχόταν από την Ύδρα- Γραμματέας του δήμου ήταν ο Μανιάτης Πέτρος Καλκανδής.
Ο δήμαρχος Σερφιώτης ήταν γεννημένος στην Ύδρα και όφειλε το επώνυμο του στη νήσο Σέριφο από την οποία παλαιότερα οι πρόγονοι του είχαν μετοικήσει στην Ύδρα, ναυτικοί όντες, εξ αυτού ορμώμενοι κάποιοι λέγουν πως ήσαν απόγονοι των πειρατών Λεκκαίων που κάποιοι είχαν εγκατασταθεί στη Σέριφο κατά την περίοδο της πειρατείας, γι’ αυτό η ανωτέρω αναφερομένη έκταση στη Σέριφο και σήμερα ονομάζεται Λάκα του Λέκκα.
Ο γιατρός του Ζάρακα Πετρολέκκας Κωνσταντίνος στη συγγραφή του «Ζάραξ–Ιστορικά και λαογραφικά σημειώματα».[15] « όπως μου διηγείτο εξ’ άλλου ο μακαρίτης παπά-Ηλίας του Χάρακος η σημερινή οικογένεια των Πετρολεκκαίων του χωρίου έλκει την καταγωγήν της από τον Πέτρον Λέκκαν, ο οποίος αναχωρήσας εκ Μάνης παλαιόθεν, άγνωστον δια ποίαν αιτίαν …».
7. Η λαϊκή ρίμα για το Θαλάσση Λέκκα
«Βρε Λέκκα Κουλοχέρα Θαλάσση κερατά
Πάντεχες τ’ είναι Σκάλα και ΒλαχοΣτεφανιά
Εδώ είναι Ξεροκάμπι και ΠαλιοΠαναγιά
Εδώ είναι ο Κουμουστιώτης με το χρυσό σπαθί
Που κάνει τους Μανιάτες να τρέχουν σαν λαγοί.»
Στο ανωτέρω λαϊκό στιχούργημα ο Λέκκας κουλοχέρας και ο Θαλάσσης ο κερατάς είναι ένα και το αυτό πρόσωπο.
Ο Λέκκας ήταν παράτολμη προσωπικότητα, είχε δυναμική παρουσία, είχε τραυματιστεί σε κάποια σύγκρουση-πειρατικό ρεσάλτο και ήταν κουλόχερας.
Υπάρχουν γραπτά τεκμήρια ότι μέλη της πατριάς του Λέκκα με τα πειρατικά τους πλοία έφταναν μέχρι τη Σχοινούσα, τη Σάμο και την Ικαρία, σχετικό έγγραφο βρίσκεται στα αρχεία των Καπουτσίνων μοναχών της Νάξου.[16]
8. Ο Λεκκαντρής στην Αρεόπολη στήνει κάλπη για τον Κουμουνδούρο
Σε δημοσίευμα μου πριν από χρόνια στην «Αδούλωτη Μάνη» για το Λεκκαντρή Λεκκάκο προσωπικό φίλο του Κουμουνδούρου, που τον σκότωσαν το έτος 1867 στον Ταξιάρχη της Αρεόπολης, πολιτικοί αντίπαλοι του Κουμουνδούρου ισχύουν τα πιο κάτω:
Ο Κουμουνδούρος είχε περιουσιακά στοιχεία στην Ανδρούσα, διέμενε εκεί και πολιτευόταν στην επαρχία Μεσσήνης, στις εκλογές όμως του έτους 1867 δεν εκλέχτηκε βουλευτής.
Στη Μάνη, στην επαρχία Οιτύλου η εκλογή του Γερμανού Μαυρομιχάλη στις εκλογές του 1867 ακυρώθηκε, διότι δεν είχε την προβλεπόμενη από το νόμο ηλικία, και προκηρύχθηκε επαναληπτική εκλογή.
Πολλοί φίλοι του Κουμουνδούρου στη Μάνη με προεξάρχοντα το Λεκκαντρή Λεκκάκο «που είχε μεγάλη ακοά Προσηλιακά κι’ Αποσκερά» τον έπεισαν να πολιτευθεί στην επαρχία Οιτύλου, διότι του δινόταν το δικαίωμα από τον εκλογικό νόμο, όντας από τη Γαρμπελιά του Κάμπου Αβίας της επαρχίας Οιτύλου και είχε την ηλικία και τα απαιτούμενα από το νόμο περιουσιακά στοιχεία.
Ο Λεκκαντρής μαζί με άλλους έστησαν κάλπη στην Αρεόπολη υπέρ του Κουμουνδούρου και ο Κουμουνδούρος κέρδισε την εκλογή-τη βουλευτική έδρα.
Η αγανάκτηση όμως το μένος και οργή των Μαυρομιχαλαίων ήταν ασυγκράτητη- η δολοφονία του Λεκκαντρή μέγα πολιτικό έγκλημα και επί θύραις αναμενόταν αιματηρή σύγκρουση μεταξύ των αντίπαλων Μανιάτικων οικογενειών.
Ο Κουμουνδούρος όμως νουνεχής ως ήταν και προβληματισμένος από τα γεγονότα συνιστούσε σ’ όλους ψυχραιμία και αυτοκυριαρχία, μέχρι του σημείου να μην πάει στην Αθήνα για να ορκιστεί βουλευτής, επειδή φοβόταν τα χειρότερα, παρέμεινε στον πύργο του, στη Γαρμπελιά Κάμπου Αβίας, έχοντας την αμέριστη συμπαράσταση κάποιων πολιτικών του φίλων.
9. Η πραγματικότητα για το Θαλάσση Λέκκα
«Βρε Λέκκα Κουλοχέρα Θαλάσση κερατά
Πάντεχες τ’ είναι Σκάλα και ΒλαχοΣτεφανιά
Εδώ είναι Ξεροκάμπι και ΠαλιοΠαναγιά…………
Εδώ είναι ο Κουμουστιώτης με το χρυσό σπαθί
Που κάνει τους Μανιάτες να τρέχουν σαν λαγοί.»
Η άνωτέρω λαϊκή ρίμα θέλουμε να πιστεύουμε ότι συνδέεται με το Λέκκα τον κουλοχέρα, την περίοδο της φυγής των Τούρκων από τη Λακωνία, που επισυνέβησαν καταπατήσεις περιουσιών Τούρκων από τους Μανιάτες ή λόγω της διανομής εθνικών γαιών κατ’ εκτίμηση των διοικούντων.
Οι περί τους Γρηγοράκηδες ΑνατολικοΜανιάτες αν και πιο πολλοί βρέθηκαν αδικημένοι-ριγμένοι από τη μοιρασιά.
Οι εκτάσεις στα εύφορα Μπαρδουνοχώρια-Μανιατοχώρια περιήλθαν κατά ένα μέρος σε Λακεδαιμόνιους, που βρίσκονταν στην περιοχή, αλλά το μεγαλύτερο μέρος περιήλθε στους Μαυρομιχαλαίους και τους Καβαλιεράκηδες Φωκάδες-Κοσονιάνους σε μερικούς προσκείμενους προς αυτούς και κάποιες μικρές ιδιοκτησίες σε ορισμένους άλλους Μανιάτες και ΑνατολικοΜανιάτες.
10. Παραχώρηση Εθνικών γαιών
Στο Φ. Ε. Κ. 10/25-3-1843 περιέχεται διάταγμα « περί προικίσεως τινών θυγατέρων των υπέρ ανεξαρτησίας της Ελλάδος πεσόντων ή παθόντων».
Αναφέρονται δε τα κατωτέρω:
«…..αποφασίσαμεν και διαττάτομεν, να προικισθώσι με καλλιεργήσιμον γην κατ΄ εκλογήν και κατ’ εκτίμησιν εκ των διαθεσίμων εθνικών γαιών μετά την εκτέλεσιν του γάμου
παραχωρηθησομένην, αι εξής νεάνιδες ».
Ευφροσύνη θυγάτηρ Γεωργίου Ολύμπιου εκ Μακεδονίας
Μια των θυγατέρων του Αλεξάνδρου Κριεζή
Μια των ανυπάνδρων θυγατέρων του Π. Πανουργιά.
Η Μαριγώ θυγάτηρ Πανάγου Δελιγιάννη…………….
Η Θεοδώρα θυγάτηρ Δ. Λεκκάκου εκ Λακωνίας.
……………………………………..κ. α…
Το ποσόν εκάστης προικίσεως θέλη εκπεσθή εν καιρώ εφ’ όσα τυχόν εκάστη των διαληφθεισών οικογενειών έχει λαμβάνη δια παλαιάς προς το δημόσιον απαιτήσεις της.
Ο ημέτερος επί των οικονομικών γραμματεύς της επικρατείας επιφορτίζεται την εκτέλεσιν και δημοσίευσιν του παρόντος διατάγματος».
Εν Αθήναις την 25 Μαρτίου 1843
ΟΘΩΝ
Α. Γ. ΚΡΙΕΖΗΣ, Ι. ΡΙΖΟΣ, Δ. ΧΡΗΣΤΙΔΗΣ
Γ. Α. ΡΑΛΛΗΣ Α. ΒΛΑΧΟΠΟΥΛΟΣ
11. Ο Μιχάλης Θ. Μπουρίκος–Λεκκάκος πληρεξούσιος εκπρόσωπος Κολοκυνθίου στην Εθνοσυνέλευση του 1843.
Η επικράτηση της Επανάστασης της 3ης Σεπτεμβρίου του 1843 επέβαλε την κατάργηση των Επιτροπών για τους αγωνιστές του 1821 και αποφασίστηκε να αναλάβουν την πιστοποίηση των αγωνιστών, που δικαιούνταν αριστείο οι πληρεξούσιοι της Εθνοσυνέλευσης.[17]
Πληρεξούσιοι των επαρχιών της Διοικήσεως Λακωνίας αναφέρονται οι¨
Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης
Β. Κ. Ζερβομπεάκος από την επαρχία Μαλευρίου.
Στέφανος Χρηστέας από την επαρχία Ζυγού.
Γιαννούζος Δεμέστιχας από την επαρχία Κολοκυνθίου.
Μιχαήλ Θ.Μπουρίκος-Λεκκάκος από την επαρχία Κολοκυνθίου
Ευστράτιος Καραμπάτος από Μηλιά Λεύκτρου.
Αντώνιος Πατριαρχέας από την Καρδαμύλη.
12. Το μοιρολόγι του οπλαρχηγού του 1821 Πιέρρου Τζιλιβόπιερα-Λεκκάκου
Ο αείμνηστος Ανάργυρος Κουτσιλιέρης διαπρεπής φιλόλογος στη
συλλογή του « Μανιάτικα μοιρολόγια» παραθέτει τα πιο κάτω εισαγωγικά στοιχεία για το μοιρολόγι του Τσιλιβόπιερα:
Ο Πιέρος Τσιλιβή Λεκκάκος είναι ο γνωστός οπλαρχηγός του 1821 Τσιλιβόπιερας.
Η πατριά των Λεκκιάνων είχε στενούς δεσμούς με τους Γρηγοράκηδες με τους οποίους και συναγωνίστηκε ο Τσιλιβόπιερας κατά τη διάρκεια του Ιερού Αγώνος.
Από αναφορά την οποία εδημοσίευσε ο καθηγητής Γιάννης Λεκκάκος στην Αδούλωτη Μάνη (Ιουλίου-Αυγούστου 1996} φαίνεται ότι του απονεμήθηκε ο βαθμός του υπολοχαγού χωρίς καμνιά, ως συνήθως υλική παροχή.
Με την αναφορά του, γέροντας πιά το 1865, ζητάει κάποια αρωγή, η οποία φαίνεται ότι παρεχωρήθηκε κατά τις παραμονές του θανάτου του.
Το παρακάτω μοιρολόγι ειπώθηκε στον οπλαρχηγό Πιέρο Τζιλιβόπιερο κατά τη θανή και την εξόδια ακολουθία του.
«Το μοιρολόγι του Τζιλιβόπιερρα»
Λυγίστε Αχράδα και Σαγκιά
και Αραβίκια αντικρυνά
βουνά της Μάνης ξακουστά
και του γενναίουνε φουλιά.
Ακούσετε να ζαςε που
πολύ ζαςε παρακαλού
πάρτε μαντάτο χλιβερό
και κλάφτε και θρηνήσετε
τον Πιέρρο Τζιλιβόπιερο,
τον κάπετάνιο μας,
τον πρώτο στα προσηλιακά
και στου Λεκκιάνου τα χωριά.
Θα σκούξου δυνατή φωνή
αποσκιερά να ακουστεί
Καιρνούγια χώρα, Καλλονιούς
Καφκιόνα και Παχιάνικα.
Θα σκούξου άλλη μνιά βολά
για ν’ ακουστού επά κοντά
Χιουμάρα Σκαρτσωτιάνικα
στον Αργιλιά στον Κότρωνα
στο Νύφι και το Δρυαλί
να μαζωχτούσι στο Καυκί
που ‘νιαι τη φάρας οι πολλοί,
να ‘ ρθούσι και να κλάψουσι
το γέρο Τζιλιβόπιερο
το αγκουνάρι τη γενιάς.
Ε μπάρπα Πιέρο αλύγιστε,
σ’ όλη τη Μάνη ξακουστέ,
στου Σκυλακιάνου[18] τον οντά
είχες αδέρφχια γκαρδιακά.
Επεριφρόνας Μπαβαρούς
Του Φέδερη τους μπιστικούς.
Σ’ όλες τι μάχες την Τουρκιά
την επολέμησες σκληρά,
στ’ Ανάπλι και το Νιόκαστρο
στο κάστρο τη μονοβασιάς.
Είχες υπόληψη πολλή
στου Ληγοριάνου τον οντά
στου Τζανετάκη την αυλή
του γιαλεχτού ζου συγγενή.
Λέκκα Θαλάσση[19] Πιέρο μας
μπάρπα μας άξιε συγγενή
να μασε δώκεις την ευκή
από καρδιά κι’ από ψυχή.
και στ’ ουρανού τα δώματα
συ θα ‘χεις αξιώματα.
Μπάρπα να πάεις στο καλό
Καλή Παράδεισο να βρεις
Με το Χριστό ν’ ανταμωθείς.
13. Συμπέρασμα
Η οποιαδήποτε σύνδεση της ρίμας «του Λέκκα κουλοχέρα,του Θαλάσση του κερατά» με τους Λεκκαντρή Λεκκάκο, Θαλάσση Γρηγοράκο-Σπυριδάκο από τα Τσικαλιά της Μέσα Μάνης και το δήμαρχο Α. Κουμουστιώτη της περιόδου 1860-67 είναι παρακεκινδυνευμένο, διότι εκ των παρατεθέντων ανωτέρω στοιχείων ο Θαλάσσης Σπυριδάκος από τα Τσικαλιά που κάποιοι τον θέλουν συναγωνιστή και σύντροφο με το «Λέκκα κουλοχέρα» κάνουν λάθος, διότι στη ρίμα ένα είναι το πρόσωπο ο Λέκκας ο κουλοχέρας ο Θαλάσσης ο κερατάς.
Ο Θαλάσσης Σπυριδάκος στο μοιρολόγι που δημοσιεύεται από τον Κυριάκο Κάσση στη συγγραφή του μοιρολόγια της Μέσα Μάνης δεν κάνει κανένα συσχετισμό με το Θαλάσση Λέκκα, διότι ο Θαλάσσης Σπυριδάκος είναι μεταγενέστερος και του αποδόθηκε το παρεπώνυμο Θαλάσσης λόγω της ζωηρής παρουσίας του και της πανομοιότυπης με το Θαλάσση Λέκκα δυναμικής ανυπότακτης δράσης του.
[1].Βαρδούνια ή Μπαρδούνια ονομάζεται ολόκληρη η περιοχή γύρω από το κάστρο της Βαρδούνιας ή Μπαρδούνιας.
[2]. Φραντζή Αμβροσίου: «Επιτομή της Ιστορίας της Αναγεννηθείσης Ελλάδος» - Από του 1715-1835, Αθήνα 1839 και Γ. Καψάλης «Η Βαρδούνια....» (ο οποίος διασταύρωσε με την στοματική παράδοση τον Α. Φραντζή).
[3]. Στην Άρνα, κατά τον W. Leak «Travels in the Morea», υπήρχαν 5 πύργοι και ενενήντα σπίτια, τούρκικα, ελληνικά, ένας πύργος και τριάντα σπίτια.
[4]. W. Leak: 3 πύργοι και εβδομήντα σπίτια όλα τούρκικα.
[5]. Μπαρδουνοχώρια είναι τα χωριά της Πέρα ρίζας του Σμύνου ποταμού.
[6]. Η ξεν. λέξη Τζε(α)φέρης σημαίνει χρυσοχόος
[7]. Το «πανί» είναι θεωρητικά η παντιέρα-σημαία της πατριάς-φάρας των Λεκκαίων ή Λεκκιάνων στην οποία συναριθμούνται τα χωριά που κατοικούν μέλη της πατριάς και ξεχωριστή θέση κατέχουν «ο Κότρωνας και το Καυκί».
[8]. Είναι ο αρχηγός-ο κάπος των όπλων, εξ αυτού οι Λεκκιάνοι του Δρυαλιού αποκαλούνταν και Καπιτιάνοι.
[9]. Σακελλαρίου Μιχαήλ: «Η Πελοπόννησος κατά την Δευτέρα Τουρκοκρατία» σελ. 94-85 Ήταν ο διοριζόμενος σε κάποιο γεωγραφικό διαμέρισμα αντιπρόσωπος-βοεβόδας του ντόπιου ηγεμόνα, που ασκούσε την είσπραξη των οικονομικών υποχρεώσεων των κατοίκων.
[10].Ο καπετάν Βασίλακας ήταν ο Βασίλης Λεκκάκος ο αποκαλούμενος Βεργαράς, γιατί ήταν ψιλόλιγνος σαν βέργα, είχε καϊκι και ήταν από τους σημαντικούς της πατριάς του Λέκκα πριν από την Επανάσταση του 1821 και μετά απ’ αυτήν. Σήμερα Λεκκιάνοι με το επώνυμο Βεργαράκος ζουν στην Αμερική. Η γιαγιά Παναγιωτάκενα η Βεντίκενα ήτανε η τελευταία Βεργαρίτσα-Λεκκίτσα και ο πύργος των Βεργαριάνων στον Κότρωνα έχει περιέλθει στους απογόνους της Βεντικιάνους.
[11]. κατά την Ενετοκρατία (1685-1715).
[12]. Τούτο αναφέρεται στο βιβλίο «Σέριφος» της Ευαγγελίας Λιάτα.
[13]. Κεφαλληνιάδη Νικολάου: «Πειρατεία-Κουρσάροι στο Αιγαίο» σελ. 34 και 176.
[14]. Τα αδέλφια Γκένος(Γιάννος) και Λέκκας(Αλέξανδρος) Μπουαίοι-Δαλασσηνοί ή Θαλασσινοί είναι αυτοί που ηγήθηκαν το έτος 1405 μ.Χ δέκα χιλιάδων 10.000 Βυζαντινοηπειρωτών που κατήλθαν από την Ήπειρο-Αιτωλοακαρνανία και εγκαταστάθηκαν με την άδεια του Θεοδώρου Παλαιολόγου στο Δεσποτάτο του Μυστρά.
[15]. «Ζάραξ–Ιστορικά και λαογραφικά σημειώματα περί του τόπου» σελίδα 108 Αθήναι 1960.
[16]. Το έγγραφο έχει ως ακολούθως: «Ναξία 1816 Απριλίου 2 Ε.Ν. ημέρα Τρίτη επαρρησιάσθησαν εις την Καντζελαρίαν του Κονσολάτου του Αυτοκρατορικού πασών των Ρουσσιών εις Ναξία οι κάτωθεν υπογεγραμμένοι, Λάμπρος Ρεϊζης, Νεονής Ιωβάννης Ρώσσος και Κωνσταντής Μεσμελής, οι οποίοι με το να εφέρθησαν με την βάρκαν τους εις το νησάκι ονομαζόμενον Σχοινούσαν……δια να φέρουσι εδώ εις το πόρτο τον σινιόρ Γεωργάκη Μπαρδάκα σούδιτου Ρούσσου με τη μητέρα του και την σύζυγο του, εκεί είδανε εις ταις ένδεκα του Φλεβαρίου απερασμένους και επλάκωσαν εις εκείνο το νησί ένα καϊκι κλέπτικο, καραβοκυρεμένο από ένα Κρανιδιώτη ονόματι Σανόπουλο του Σταμάτη Λέκκα και οι λοιποί όλοι σύντροφοι του ήτανε Μανιάτες.»
[17]. Στη Μάνη την περίοδο αυτή υπήρχαν δύο πολιτικοί σχηματισμοί, ο ένας αναγνώριζε ως αρχηγό του τον Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη, ενώ στον άλλο ηγείτο ο ανιψιός του, ο Νικόλαος Πιεράκος Μαυρομιχάλης, που ήταν περισσότερο φιλικός προς τα ανάκτορα.
[18]. Στο μοιρολόγι του Γιώργαρου Σκυλακάκη είδαμε ότι ο Γιώργαρος περίμενε ενίσχυση από τον Τσιλιβόπιερα, όταν συγκρούστηκε με τους στρατιώτες του Φέδερ, που του επιτέθησαν.
[19].Το προσηγορικό Θαλάσσης αναφέρεται ενδεικτικά και σε άλλα μοιρολόγια για να δειχτεί η πατρογονική Βυζαντινή καταγωγή των Λεκκαίων από τους Δαλασσηνούς.
.PNG)
